U EU vlada sloboda putovanja. Međutim, povremeno se dešava da se na granicama vrše kontrole – tokom posebnih događaja ili opasnosti. Za takve kontrole postoje pravila.
Most „Evropa“, koji povezuje Njemačku i Francusku između Kela i Strazbura, izgleda neupadljivo – ali je svakodnevni simbol slobode kretanja unutar Evropske unije. Putovanje bez kontrola preko granica se iz perspektive država članica smatra „jednim od najvećih dostignuća Unije“.
Međutim, ovih nedjelja je ta sloboda ograničena – bez obzira da li je riječ o ljudima koji rade u susjednoj zemlji, turistima ili ekonomiji. Policajci ponovo mogu da zaustavljaju putnike radi kontrole – s obje strane granice.
Tako je ovdje bilo velikih gužvi kada je Francuska poslije terorističkih napada 2015. godine ponovo uvela granične kontrole. A sada se radi o bezbjednosti tokom Olimpijskih igara u Parizu – kao što je to bio slučaj i tokom Evropskog prvenstva (EP).
Njemačka je kontrolisala svoje granice tokom fudbalskog EP, a sada to radi tokom Olimpijskih igara na granici sa Francuskom – kao i na granicama s Poljskom, Češkom, Austrijom i Švajcarskom, gdje se već duže vrijeme vrše kontrole radi borbe protiv krijumčarenja.
Bezbjednosne službe strahuju da bi teroristi mogli da iskoriste sportske događaje kao metu za napade. U Njemačkoj do toga srećom nije došlo. U Francuskoj su Igre tek počele.
Tokom posebnih događaja kao što su sportski događaji i samiti, zemlje EU su u proteklim godinama često pribjegavale graničnim kontrolama. Ovo je izričito predviđeno zakonima EU.
Međutim, kontrole na unutrašnjim granicama zemlje-članice mogu da uvedu samo u izuzetnim slučajevima i samo „privremeno“, kao poslednje sredstvo.
Prvih godina, članice su prijavljivale takve kontrole na nekoliko dana ili nedjelja. Ali s vremenom su sve više koristile ovu mogućnost za sve duže periode.
Primjer Francuske. Zemlja je od 2015. godine bila meta nekoliko terorističkih napada. Pariz je uvođenje graničnih kontrola najprije opravdavao pozivanjem na napade u Parizu i Nici. Zatim se zadovoljio navodom: „kontinuirana teroristička prijetnja“ – i produžavao ih mjesecima umjesto samo nedjeljama.
Njemačka je od septembra 2015. godine kontrole na granici s Austrijom opravdavala pozivanjem na neregularnu migraciju a povremeno su kao argument dodavane pandemija korone i samiti.
Obje zemlje su odavno prekoračile maksimalnu dužinu trajanja kontrola od šest mjeseci koju je donedavno predviđala pravna regulativa zvana Šengenski kodeks.
Jedan slučaj koji se ticao austrijskih kontrola na granici sa Slovenijom stigao je i pred Evropski sud pravde. Neko je podnio tužbu jer je bio kontrolisan. Sud je 2022. godine odlučio da je poslije isteka maksimalne dužine trajanja moguće odmah ponovo uvesti granične kontrole, ali je za to potrebna nova prijetnja.
Sudije iz Luksemburga su smatrale da Austrija nije dokazala da postoji nova prijetnja. Nacionalni sud je slijedio ovu liniju i proglasio kontrolu nezakonitom.
Ipak, kontrole su se i dalje produžavale – trenutno do novembra 2024. godine. Obrazloženja se samo blago razlikuju. Uvijek se radi o opasnostima zbog migracije.
U međuvremenu je Šengenski kodeks promijenjen. Maksimalna dužina trajanja za kontrole sada je tri godine. Takođe je potrebna opravdana osnova: „Javni red ili unutrašnja bezbjednost“ moraju biti „ozbiljno ugroženi“.
Međutim, neki su tražili i da Njemačka nastavi kontrole na svim svojim granicama, a ne samo na odabranim, i poslije EP u fudbalu.
Savezna policija do sada nema razvrstane podatke po susjednim zemljama na osnovu kojih bi se moglo procijeniti kakav je učinak kontrola na određenim granicama.
Prema mišljenju Saveznog ministarstva unutrašnjih poslova, za kontrole na zapadnim granicama i na sjeveru prema Danskoj – nema opravdanja. Migrantske rute ne vode preko ovih susjednih zemalja. Preko Austrije, Švajcarske, Češke i Poljske – vode. Zato na tim granicama može biti kontrola uz obrazloženje da se radi o borbi protiv krijumčarenja.
Takođe, uvijek treba imati na umu i šta granične kontrole na unutrašnjim granicama znače za turizam, zaposlene, zanatstvo u pograničnim regionima, ekonomiju i trgovinu, rekao je portparol Saveznog ministarstva unutrašnjih poslova.
Međutim, ponovno uvođenje kontrola ne znači da na svakom prelazu svaki automobil, biciklista i pješak mora da pokaže svoje papire.
Vjerovatno najočitije ograničenje slobode kretanja unutar EU postojalo je nakon proglašenja pandemije koronavirusa. Unutrašnje granice EU tada nisu bile samo kontrolisane, već su povremeno bile skoro potpuno zatvorene. Međutim, ni tada nije došlo do kraja Šengena. Granice su ponovo otvorene.
