To je dan kada su sile Antante 1918. potpisale primirje sa Njemačkom u željezničkom vagonu u Kompijenu u Francuskoj.
Time je okončan rat koji je imao razorne posljedice za čitavu Evropu, a Srbiji odnio između 1.100.000 i 1.300.000 života, što je činilo gotovo trećinu srpskog stanovništva.
Istoričari se slažu da je datum koji je označio završetak Velikog rata, koji je po zvaničnim procjenama odnio 15 miliona ljudskih života, a za Srbiju, koju je po broju poginulih srazmjerno broju stanovnika stavio na prvo mjesto, to je jedan od najvažnijih datuma u istoriji.
Istoričar Momčilo Pavlović za Tanjug ističe da je potpisivanjem primirja 11. dana, 11. meseca u 11 časova 1918. godine stalo ratno ludilo, a da je Srbija, koja je bila na pobjedničkoj strani, bila hvaljena i slavljena od saveznica i pobjednica u Velikom ratu.
„Ratni bijes je umukao, ostali su rasejani grobovi, invalidi, probuđene su velike nade, veliki su se nagodili i regulisali ugovorima svoje odnose i granice“, kaže Pavlović.
Prema njegovim riječima, Srbija i srpski narod, vojska, kralj i regent imali su veliko poštovanje u čitavom svijetu, posebno u evropskim zemljama, od kojih je prednjačila Francuska, a srpskom narodu su priznate i žrtve i stradanja i slava.
„Srbija je saveznik, oslobodilac, a ne partner u oslobođenju. Srbija je tada bila zemlja misije. Pri tom, naši saveznici tada nisu bili naši gospodari“, napominje istoričar.
Podsjeća da su u francuskom parlamentu, u kome je pročitan Ugovor o primirju, pohvale Srbiji izrekli predsjednik parlamenta Pol Dešanel, ministar inostranih dela Žan-Mari Pison i maršal Franše d’ Epere.
Pavlović navodi da su na ovim prostorima srpska vojska, regent i politička elita tokom Velikog rata stvarali istoriju.
Pobjednička Srbija je, dodaje on, prevela te provincije u zemlje pobjednice, tako da nisu osjetile posledice poraza monarhije, a oficiri i vojnici – dojučerašnji neprijatelji, postali su, kaže, braća, dok su mnogi inkorporirani u vojsku nove zajedničke države.
„Srbija je stvarala istoriju, koja je hvaljena i priznata i od saveznika i od onih koji su molili srpsku vojsku da oslobodi njihove gradove i sela, svečano ih dočekivali i ulicama i trgovima davali nazive srpskih oficira“, navodi Pavlović.
Istoričar smatra da su mnogi događaji, odnosno datumi, iz Prvog svjetskog rata značajni za srpski narod i da ih treba dostojno obilježavati – od objave rata Austrougarske Srbiji, bitaka u prvoj godini rata, oslobođenja Beograda i protjerivanja neprijatelja, do datuma odluke o povlačenju na obale Jadrana, iskrcavanja na Krfu, Kajmakčalanske bitke, oslobođenja Bitolja, Solunske ofanzive i oslobođenja Beograda 1918. godine.
Kako kaže, posebno treba obilježavati datume stradanja civila na prostoru okupirane Srbije od austrougarski okupacionih trupa, a naročito od bugarskih čiji su zločini kvalifikovani kao zvjerstva.
„Svi ti datumi, spomenici i sve žrtve čekaju dužno poštovanje i sjećanje. Skup pojedinačnih sjećanja, koja su slična stvoriće kolektivno sjećanje i istorijsku svijest jednog društva o sopstvenoj istoriji. Mi smo danas i ono što pamtimo. A bez pamćenja i sjećanja, nema ni identiteta, ni budućnosti“, zaključuje Pavlović.
I Stanislav Sretenović, naučni saradnik u Institutu za savremenu istoriju, ocjenjuje da je Dan primirja u Prvom svjetskom ratu od izuzetne važnosti za čitavu srpsku istoriju.
„Jedan od najvažnijih datuma za istoriju Srba svakako je 11. novembar, koji predstavlja uspostavljanje mira u cijeloj Evropi i to je za Srbe posebno bilo značajno, jer uspostavljanjem mira rane su mogle da se liječe i Srbi su mogli da se okrenu prosperitetu i razvoju„, istakao je Sretenović.
Proboj Solunskog fronta ključni događaj za okončanje rata
Primirje je potpisano u specijalnom vagonu maršala Ferdinanda Foša u šumi Kompjenj u Francuskoj, a nakon toga pregovori o uslovima mira su nastavljeni, a potom i dogovoreni, ali tek Versajskim mirom 28. juna 1919. godine, čime je Prvi svjetski rat i zvanično okončan.
Dokument koji je uglavnom sastavio francuski maršal i vrhovni komandant saveznčkih vojski Ferdinand Foš, u osnovi je predviđao prekid neprijateljstva, povlačenje njemačkih trupa iza granica, neuništavanje infrastrukture, razmjenu zarobljenika, obećanje reparacija, uništavanje njemačkih ratnih brodova i podmornica, kao i postupanje tokom primirja.
Broj žrtava u Prvom svjetskom ratu je prema istorijskim podacima premašio 15 miliona ljudi, od kojih je oko devet miliona vojnih žrtava, dok je 22 miliona ranjenih.
Nijedan rat prije toga nije tako promijenio sliku Evrope. Nakon rata nestala su četiri carstva – Njemačko, Austrougarsko, Osmansko i Rusko.
Mnogi istoričari se slažu da je ključni događaj za okončanje Velikog rata bio proboj Solunskog fronta, u kojem je uloga srpske vojske bila od ogromnog značaja.
Ona je uz pomoć francuske vojske probila front, nakon čega su glavnokomandujući ljemačke vojske i vojske centralnih sila, Hindenburg i Ludendorf zatražili potpisivanje primirja.
Najprije su Srbi iz Trojnog saveza izbacili Bugarsku, a zatim su direktno ugrozili položaj Austrougarske i to je bio jasan znak za Njemačku da mora da potpiše primirje.
U Srbiji, Dan primirja u Prvom svjetskom ratu je zvanično prvi put obilježen 2012. godine i praznuje se kao neradan.
Dan primirja će se obilježiti uz brojne državne i vojne počasti.
Kao glavni motiv za amblem Dana primirja koristi se cvijet Natalijine ramonde, za koji se vezuju tle na kome su se dešavale prelomne bitke u samoj završnici rata, i riječ je o vrsti koja ima nevjerovatnu sposobnost da se oporavi potpuno, nakon što se osuši, zbog čega je dobio naziv i „cvijet feniks“.
U takvom značenju iskazana je simbolika „ponovnog rađanja“ Srbije, nakon teške borbe u Velikom ratu.
Natalijina ramonda je ponijela naziv po kraljici Nataliji Obrenović, zahvaljujući dvorskom ljekaru Savu Petroviću, koji je bio u službi porodici Obrenović, a koji je otkrio da na Balkanu postoji još jedna vrsta ramonde, u nešto izmenjenijem obliku od one koju je deset godina ranije pronašao Josif Pančić.
Amblem se sastoji od jednog ljubičastog cvijeta sa pet latica i dvije zelene trake koje podsjećaju na lentu slavne albanske spomenice, koji prikazuje nacionalno stradanje tokom povlačenja kroz Albaniju.
