Vlada Crne Gore trenutno nema jasnu strategiju za razvoj opštine Pljevlja, a situacija postaje još ozbiljnija kada se uzme u obzir mogućnost zatvaranja Termoelektrane Pljevlja, uzimajući u obzir dio iz vladine Reformske agende za period 2024-2027, a samim tim i Rudnika uglja Pljevlja. Ova neizvjesnost prijeti da ostavi hiljade građana bez posla i da ugrozi budućnost cijelog sjevera. Energetska tranzicija i dekarbonizacija su važni ciljevi, ali bez konkretnog plana za Pljevlja, posljedice zatvaranja TE Pljevlja bile bi katastrofalne. Dodatno, loše demografske karakteristike prema posljednjem popisu pokazuju ozbiljan pad broja stanovnika u Pljevljima, što dodatno pogoršava situaciju i sugeriše da bi zatvaranje ključnih industrijskih kapaciteta moglo ubrzati dalji demografski pad. Argumentacija protiv zatvaranja TE Pljevlja temelji se na nekoliko ključnih aspekata.
1. Energetska sigurnost i stabilnost
Termoelektrana Pljevlja predstavlja ključni stub energetske stabilnosti Crne Gore. Ona trenutno proizvodi značajan dio električne energije za domaće potrebe, čineći državu relativno energetskom nezavisnom. U situaciji gdje su obnovljivi izvori energije poput vjetroelektrana i solarnih panela još uvijek podložni sezonskim i vremenskim varijacijama, termoelektrana osigurava kontinuitet snabdijevanja energijom. Zatvaranjem TE Pljevlja, Crna Gora bi mogla postati zavisnija od uvoza energije, čime bi se povećala izloženost globalnim promjenama cijena i moglo bi doći do značajnih ekonomskih posljedica.
Pogledajmo situaciju u Njemačkoj, koja se našla u energetskoj krizi nakon ubrzanog gašenja termoelektrana i nuklearnih elektrana. Zavisanost od ruskog plina i visokih cijena uvoza električne energije rezultirala je drastičnim poskupljenjima i rizikom od nestašica. Sličan scenario može zadesiti i Crnu Goru, ukoliko se bez adekvatnog plana zatvori TE Pljevlja.
2.Socijalni i ekonomski uticaj
Zatvaranje termoelektrane imalo bi značajan socijalni uticaj na opštinu Pljevlja i njenu okolinu. TE Pljevlja je ključni poslodavac za veliki broj ljudi u Pljevljima, direktno i indirektno, i njenim zatvaranjem bi hiljade radnih mjesta bila ugrožena. Osim direktnih zaposlenih, termoelektrana osigurava egzistenciju mnogim malim i srednjim preduzećima koji su povezani s industrijskom proizvodnjom, transportom, održavanjem i pružanjem drugih usluga. U ekonomskom smislu, ovo bi značilo veliki udarac za lokalnu zajednicu i povećanje siromaštva u jednoj od već najugroženijih opština u zemlji.
Pored toga, Vlada Crne Gore nema jasnu strategiju razvoja opštine Pljevlja nakon mogućeg zatvaranja termoelektrane. Nedostatak plana za preusmjeravanje radne snage i razvoj alternativnih izvora zaposlenja dodatno povećava rizik od socijalnih problema i siromaštva u ovoj regiji. Hiljade radnih mjesta, direktno i indirektno povezanih s energetskim sektorom, mogla bi biti izgubljena, a bez jasne strategije, opština Pljevlja bi ostala bez ekonomskih alternativa za održivi razvoj.
3. Postepena dekarbonizacija i energetska efikasnost
Reformska agenda Crne Gore 2024-2027. godine naglašava potrebu za dekarbonizacijom, ali i poboljšanjem energetske efikasnosti. U tom kontekstu, umjesto trenutnog zatvaranja, TE Pljevlja bi mogla proći kroz procese modernizacije kako bi smanjila emisiju ugljen-dioksida, prilagodila se novim ekološkim standardima i postepeno prelazila na čišće tehnologije. Jedan od načina na koji bi ovo moglo biti ostvareno jeste kroz ekološku rekonstrukciju TE Pljevlja.
Ekološka rekonstrukcija TE Pljevlja podrazumijeva tehnološka unapređenja koja bi značajno smanjila emisiju štetnih gasova, uključujući ugljen-dioksid, sumpor-dioksid i druge polutante. Ova rekonstrukcija uključuje instalaciju modernih filtera za dimne plinove, uvođenje sistema za smanjenje emisije čestica, kao i implementaciju tehnologija za sagorijevanje uz smanjenje emisije CO2. Kroz ove procese, TE Pljevlja bi mogla značajno unaprijediti svoju ekološku efikasnost i uskladiti se s ekološkim normama EU.
Ekološka rekonstrukcija bi također mogla poslužiti kao ključni korak ka postizanju ciljeva dekarbonizacije, jer bi omogućila postepeno smanjenje zavisnosti od uglja, dok se istovremeno zadržava stabilnost energetskog sistema. Primjeri iz drugih evropskih zemalja, poput Poljske i Češke, pokazuju da modernizacija postojećih termoelektrana može biti efikasan način za postizanje ciljeva smanjenja emisija bez potpunog odustajanja od termoelektrana. Poljska je, na primjer, uspješno smanjila emisije kroz ekološke rekonstrukcije svojih postrojenja, što im omogućava da zadovolje energetske potrebe dok se postepeno usklađuju s klimatskim ciljevima.
Ekološka rekonstrukcija TE Pljevlja, ako se pravilno sprovede, može značajno unaprijediti energetsku efikasnost postrojenja, smanjiti negativan uticaj na životnu sredinu i pomoći u tranziciji ka održivijim energetskim izvorima. Ovo bi omogućilo tranziciju ka održivijem energetskom miksu bez ugrožavanja ekonomskog i socijalnog života u Pljevljima. Dekarbonizacija kroz unapređenje tehnologije mogla bi omogućiti i usklađivanje sa standardima EU, a istovremeno održati domaću proizvodnju električne energije.
4. Uticaj na industrijsku politiku i diverzifikaciju izvora energije
Strategija energetske tranzicije ne treba se zasnivati isključivo na zatvaranju starih kapaciteta, već na diversifikaciji energetskih izvora. Termoelektrana Pljevlja može igrati ulogu u ovoj tranziciji ako se koristi kao dopuna obnovljivim izvorima energije. Ova diversifikacija smanjuje rizik od energetske nesigurnosti koja može nastati u slučaju nepovoljnih vremenskih uslova koji utiču na proizvodnju energije iz vjetra ili sunca. Termoelektrana može biti ključna kao sigurnosna mreža, osiguravajući energiju kada su obnovljivi izvori neadekvatni.
Pored toga, potrebno je naglasiti da razne nevladine organizacije (NVO) i lobisti aktivno rade na promovisanju zatvaranja TE Pljevlja, često bez dovoljno razmatranja socio-ekonomskih posljedica koje bi takav potez imao na lokalno stanovništvo i ekonomiju. Ovi zeleni lobisti, pod plaštom ekoloških inicijativa, često zanemaruju činjenicu da mnoge razvijene evropske zemlje nastavljaju koristiti termoelektrane uz modernizaciju i smanjenje emisija, jer razumiju značaj energetske sigurnosti. Oni koji zagovaraju zatvaranje termoelektrane, bez jasnog plana kako će se nadoknaditi izgubljena energija, svjesno izlažu Pljevlja i cijelu Crnu Goru energetskim rizicima. Ne treba zaboraviti da se mnoge zemlje, kao što su Poljska i Češka, još uvijek snažno oslanjaju na termoelektrane kako bi osigurale stabilno snabdijevanje električnom energijom.
5. Usklađivanje s evropskim standardima bez naglih prekida
Iako je cilj EU klimatska neutralnost do 2050. godine, nagli prekid rada termoelektrane mogao bi izazvati kontraefekte. Mnogo razvijenije zemlje od Crne Gore planiraju postepeno smanjivanje korištenja termoelektrana, uz istovremeni razvoj infrastrukture za obnovljive izvore. Crna Gora, kao zemlja u tranziciji, treba da prati ovaj primjer uz podršku međunarodnih partnera, a ne da naglo ugasi glavni izvor električne energije i ekonomske aktivnosti u jednom regionu.
Zaključak je da, iako je energetska tranzicija neophodna i poželjna, zatvaranje Termoelektrane Pljevlja ne smije biti naglo i nepromišljeno. Potrebno je razviti balansiran pristup koji će uzeti u obzir i ekonomske i socijalne aspekte, kao i potrebu za modernizacijom, kako bi se Crna Gora postepeno uskladila s ciljevima EU, a istovremeno zaštitila svoj energetski sektor i građane Pljevalja. Takođe, neophodno je da Vlada Crne Gore definiše jasnu strategiju za razvoj opštine Pljevlja i pruži konkretne alternative za hiljade radnika koji zavise od energetskog sektora, kako bi se izbjegli dugotrajni socijalni i ekonomski problemi u ovoj regiji.
