Predsjednik Crne Gore Jakov Milatović donio je ukaze o proglašenju seta izbornih zakona uključujući Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o izboru odbornika i poslanika, Zakon o izmjenama i dopuni zakona o lokalnoj samoupravi i Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja.
Pozdravio je započeti proces reforme izbornog zakonodastva, ali kaže da se stiče utisak da je propuštena šansa da se implementiraju brojne preporuke iz Koncepta za izradu zakona o lokalnim izborima koje je pripremilo resorno Ministarstvo javne uprave.
Kaže, između ostalog, da ideja objedinjavanja lokalnih izbora u načelu predstavlja korak ka unapređenju izbornog sistema, jer može doprinijeti smanjenju troškova i efikasnijoj organizaciji izbornog procesa, ali da način na koji je ta promjena utvrđena otvara niz pitanja u pogledu usklađenosti sa međunarodnim standardima i demokratskim principima.
„U procesu pripreme seta izbornih zakona bilo je opravdano i cjelishodno pribaviti mišljenje Venecijanske komisije, imajući u vidu obim i karakter usvojenih izmjena. Takođe, neophodno je bilo sprovesti adekvatnu javnu raspravu kako bi se dodatno unaprijedio kvalitet pojedinih zakonskih rješenja“, ukazao je Milatović, kako je saopštio njegov kabinet.
„Usvojenim Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o izboru odbornika i poslanika predviđa se profesionalizacija organa za sprovođenje izbora – Centralne izborne komisije – što se oslanja na prethodne nacrte zakona i što je korak naprijed u teorijskom smislu. Međutim, od ključne je važnosti da profesionalizacija i depolitizacija organa nadležnog za sprovođenje izbora zapravo zaživi i u praksi“, ističe on.
Kaže i da finalna verzija Zakona o izboru odbornika i poslanika, u odnosu na prvobitnu verziju nacrta tog akta, sadrži nekoliko značajnih iskoraka.
„Uklonjen je član koji se odnosio na apsolutnu suspenziju biračkog prava – održavanja (prijevremenih) izbora do održavanja prvih opštih lokalnih izbora, na šta je Predsjednik više puta ukazivao. To znači da su prijevremeni izbori mogući u svim jedinicama lokalne samouprave, uz trajanje mandata izabranih odbornika do prvih opštih lokalnih izbora. Ovo je izuzetno važna promjena sa aspekta zaštite Ustavom predviđenog biračkog prava i prava na lokalnu samoupravu“, napominje on.
Dodat je, podsjeća, član u kojem je ojačana rodna ravnopravnost kroz povećanje prisutnosti žena na izbornim listama – najmanje 40 odsto. Milatović kaže da je to takođe izuzetno važan korak naprijed ka uspostavljanju pune rodne ravnopravnosti, koju je, ističe se, predsjednik države istakao kao jedan od najvažnijih stubova sveobuhvatne izborne reforme.
„Nadalje, usvojenim Zakonom o izboru odbornika i poslanika, pored ostalog, predviđeno je da će se prvi opšti lokalni izbori održati 13. juna 2027. godine. Ideja objedinjavanja lokalnih izbora u načelu predstavlja korak ka unapređenju izbornog sistema, jer može doprinijeti smanjenju troškova i efikasnijoj organizaciji izbornog procesa. Međutim, način na koji je ova promjena utvrđena otvara niz pitanja u pogledu usklađenosti sa međunarodnim standardima i demokratskim principima“, smatra Milatović.
Prvi problem, kako je kazao, odnosi se na produženje mandata lokalnim vlastima koje proističe iz ovog rješenja.
„Usvajanjem izmjena i dopuna ovog Zakona pomjereni su svi redovni lokalni izbori koji su prema važećem zakonu trebalo da se održe prije 2027. godine, čime je faktički produžen mandat lokalnim samoupravama u jednom broju opština. Produženje mandata duže od godinu dana je predviđeno u Prijestonici Cetinje, te u opštinama Mojkovac i Petnjica, pa se postavlja pitanje da li je takvo odstupanje proporcionalno cilju harmonizacije izbornog kalendara. Finalnom verzijom usvojenog Zakona omogućeno je održavanje izbora ukoliko lokalni parlamenti tako i odluče.“
Drugi problem, kako kaže Milatović, odnosi se na kreiranje presedana koji se tim zakonom potencijalno stvara.
„Otvara se mogućnost da se ista praksa ponovi i da politički dogovor postane mehanizam za proizvoljno pomjeranje lokalnih izbora i produženje mandata kada to odgovara stranačkim interesima. Ovo je već drugi put da se političkim dogovorom u Skupštini odlažu lokalni izbori, imajući u vidu da je to već urađeno u maju 2022. godine, tada izmjenama Zakona o lokalnoj samoupravi. Međutim, princip političkog dogovora koji suspenduje redovnost izbornog ciklusa na lokalnom nivou ostaje isti“.
Time se, kako je rekao, slabi povjerenje građana u izborni sistem i otvara prostor za arbitrarnost.
„Imajući u vidu sve navedeno, takođe Predsjednik države napominje da su ključna pitanja sveobuhvatne reforme izbornog zakonodavstva ostala neriješena, poput uvođenja otvorenih lista, omogućavanja nezavisnim kandidatima učešće na izborima, direktnog izbora gradonačelnika i predsjednika opština, završetka započetog izbornog procesa u Šavniku i Kotoru, sprječavanja zloupotrebe državnih resursa u predizborne svrhe, unapređenja prava lica sa invaliditetom u izbornom procesu, kao i uređenja biračkog spiska“, dodaje se.
Takođe se, kako je saopšteno, stiče utisak da je propuštena šansa da se implementiraju brojne preporuke iz Koncepta za izradu zakona o lokalnim izborima koje je pripremilo resorno Ministarstvo javne uprave.
„Imajući u vidu sve gore navedeno, Predsjednik države očekuje da Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu, uz podršku partnera iz EU, nastavi još intenzivnije sa svojim radom u narednom periodu i učini ključne korake kako bi izborna reforma koja nakon ovih zakonskih izmjena nije potpuna postala sveobuhvatna izborna reforma, i to u što skorijem roku, a sve u cilju kako bi se prvi opšti lokalni izbori sproveli u skladu sa najboljim međunarodnim standardima“, piše u saopštenju.
