Osmi Festival „Ćirilicom“ svečano je otvoren na Trgu između crkava u budvanskom Starom gradu, u prisustvu organizatora – Narodne biblioteke Budve i Udruženja izdavača i knjižara Crne Gore, čelnika Opštine Budva, mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija i sveštenstva, kulturnih djelatnika i brojne publike.
U uvodnom izlaganju, direktorica Narodne biblioteke Budve, Mila Baljević podsjetila je da Festival poziva da pišemo ćirilicom i da je se ne odričemo, nego da ravnopravno koristimo ćirilicu kao i druga pisma.
Baljević je istakla da u toj harmoniji treba naći smisao kulturnih prohtjeva u današnjem vremenu.
„Festival ‘Ćirilicom’ nastao je kao poziv na sprečavanje nepoštovanja koje se sprovodi nad našom kulturnom baštinom, a u čijem središtu je ćirilično pismo i duh ćirilice. Mi smo neprestano ukazivali na to nepoštovanje i tako je misija Festivala, ne samo u Crnoj Gori, imala i veliki odjek. Naše zalaganje za ravnopravnost pisama pokazuje se kao što je to bio i smisao borbe Stefana Mitrova Ljubiše, i u ono i u ovo vrijeme. U Narodnoj biblioteci Budve i u Udruženju izdavača i knjižara Crne Gore, koji su organizatori ovog znamenitog festivala, nedorasli tako visokom zadatku mi smo uložili svo svoje znanje i umijeće da bi se istakla važnost i značaj onoga što je neupitni dokaz naše duhovne postojanosti u kome nas je okupljala ćirilica“, poručila je direktorica Narodne biblioteke Budve.
Festival je zvanično otvorila potpredsjednica Opštine Budva, Jasna Dokić koja je kazala da je Budva od 2017. godine domaćin manifestacije od posebnog društvenog značaja za kulturni razvoj grada.
„Festival je svoju tradiciju započeo kao književni festival, da bi se iz godine u godinu razvijao u multidisciplinarnu manifestaciju. Istakla bih da je Crna Gora jedna od zemalja gdje dva pisma, ćirilica i latinica, imaju ravnopravan ustavni status. Narod koji istinski poštuje raznovrsnost i različitost tuđih kultura, mora se na prvom mjestu okrenuti svojoj kulturi. U osnovi identiteta leži pismo, a ovaj festival godinama njeguje ćiriličnu baštinu kao dio evropskog kulturnog nasljeđa. Sa stanovišta Opštine i grada značajno je što ovaj festival ne samo da obogaćuje kulturni život građana novom vrstom sadržaja, već i doprinosi diverzifikaciji turističke ponude, nadovezujući se na ostale manifestacije u kulturnom sektoru pristupom koji je raznovrsan i drugačiji. Ovogodišnji program otvaranja Festivala je obilježavanje 530 godina od prve ćirilične štampane knjige Južnih Slovena 1494. godine ‘Oktoiha Prvoglasnika’. Zahvaljujem se svima koji su učestvovali u organizaciji ove vrlo značajne manifestacije i koji su dali i daju svoj veliki doprinos da se naše prvo pismo ne zaboravi. Ćirilica je temelj istorije, kulture i pismenosti, čime se svrstavamo u red odabranih naroda u sveukupnoj evropskoj kulturi“, navela je Dokić.
Đurađ Crnojević i sveštenomonah Makarije – vizionari spremni na veliko djelo Uslijedio je program, posvećen „Oktoihu prvoglasniku“, prvoj ćiriličnoj štampanoj knjizi Južnih Slovena, o čemu je, osvrnuvši se na duhovni i istorijski kontekst, rekao je mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije. Oktoih se kao bogoslužbena knjiga, kako je objasnio, formirao krajem 8. i početkom 9 vijeka, kasnije se dorađivao, a veoma rano preveden je na slovenski jezik.
„Šta se zapravo nalazi u Oktoihu? Nalazimo razne obrađene teme, ali iskazane na pjesnički način. Sveti Vasilije Veliki govorio je o značaju pjevanja u crkvi, pa je govorio da je ono što se u crkvi saopštava božanske, uzvišene i ljudskom umu po mnogo čemu nedostupne istine. Ali pojanje prosto probudi ljudsko biće, čula, volju, prosvijetli razum, te pojući i saopštavajući kroz pojanje vjerni se osposobljavaju da prime te najviše duhovne sadržaje. Preovlađuju biblijske teme, dogmatske teme, teme koje se odnose na duhovnu borbu, ali se i saopštava sadržaj duhovnog života. Dakle, jedna knjiga od najvećeg mogućeg značaja za bogosluženje, a samim tim za život crkve“, rekao je Joanikije.
On je kazao da je punih 300 godina između „Mirosavljevog Jevanđelja“ i „Cetinjskog Oktoiha“, te da, u tom smislu, „Cetinjski Oktoih“, kako je naveo, možemo gledati kao nastavak, a možda i završetak jedne epohe.
„Epohe Nemanjića, epohe stvaranja, epohe naše najveće slave koju smo u istoriji dostigli. Ali, nažalost, već je, još prije izlaska ‘Cetinjskog Oktoiha’, i u njegovo vrijeme počela da zalazi naša stara slava. I to vrijeme je okončano na najuzvišeniji, donekle i tragičan način. Već su svi ratovi bili izgubljeni, država na samom zalasku, nikakvog oslonca i nikakve podrške niotkud ostacima od ostataka velikog srpskog carstva. Ali, Bog posla veliku dvojicu – gospodara Zete, Đurđa Crnojevića i sveštenomonaha Makarija od Crne Gore, obojicu vizionara spremnih na veliko djelo. Obojica su imali veze sa kulturnim svijetom na zapadu. Makarije se očigledno bio dobro obučio štamparskoj vještini u Veneciji, a Đurđe Crnojević, za razliku od svoga oca, koji se često hvatao mača i koji je bio veliki ktitor u duhu slavnih Nemanjića, uradio je nešto drugo ali ne manje značajno od svoga velikog oca i ktitora Cetinjskog manastira – osnovao je Cetinjsku štampariju“, istakao je Joanikije.
Jelušić je naglasio je da je jubilej prilika da se postavi pitanje o značenju koje Cetinjska štamparija ima za nas danas i ovdje, ne samo kao istorijski spomen ili arhivski artefakt nego neuporedivo više od toga. On je, najprije, napomenuo da se prema podacima koje se nalaze u vrlo ospežnoj literaturi, budući u stalnim kontaktima sa Venecijom u kojoj je do 1469. godine razvijano štamparstvo i u kojoj je u tom periodu radilo oko 150 štamparskih presa, Đurađ Crnojević nesumnjivo bio upoznat sa prednostima štamparstva.
„Tako su njegovi štampari na čelu sa jeromonahom Makarijem uspjeli u periodu od 1494. do 1496, prije nego što je pod turskom silom nestala i država i štamparija, objaviti pet crkvenih knjiga na srpskoj varijanti slovenskog jezika. Štamparija Đurđa Crnojevića ostaje jedna od najstarijih ćiriličkih štamparija u svijetu, pored Feoline Krakovske štamparije, čija je prva knjiga ugledala svijet 1491. godine, dakle samo tri godine prije našeg ‘Oktoiha’. Opšte mjesto u predstavljanju ove štamparije je da je misija štamparstva bila u otporu duhovnom porobljavanju i odbrani duhovne hrišćanske samosvijesti. Iz tog razloga su štampane samo pravoslavne vjerske knjige, jer je u ovom momentu najvažniji bio otpor programskoj turskoj islamizaciji i, naravno, očuvanje pravoslavne crkve i vjere“, kazao je Jelušić.
On je ustvrdio da je Đurađ Crnojević nesumnjivo bio ličnost najdubljeg hrišćanskog osjećanja, ljubitelj knjige i sam veoma obdareni bogoslov sa posebnim smislom za književno oblikovanje.
„U ovo nas možda najbolje, između ostalog, uvjerava i Đurđev testament, za koji se inače tvrdi da zaista najbolje svjedoči o njegovim književnim sklonostima. Testament koji u sebi sadrži neki oblik teologije ljubavi, koji po nečemu podsjeća na ‘Slovo Ljubve’ Despota Stefana. Testament poručuje: Po ovome će ljudi moći poznati pravu ljubav koju si imala prema meni, kad vide da mi ti voliš dušu posle smrti“, dodao je Jelušić.
Prvo festivalskog veče završeno je koncertom Bojane Peković i sastava „Umetnička porodica“ koji su publici ponudili zanimljivu interpretaciju etno muzike u modernom aranžmanu. Osmi Festival „Ćirilicom“ biće nastavljen večeras od 21 sat na Trgu između crkava programom posvećenim budvanskom umjetniku Jovu Ivanoviću, osnivaču Moderne galerije.
O Jovu i njegovoj ličnosti u smislu jednog mediteranskog boema, Budvanina koji je veliki pečat ostaviou našem gradu govoriće: njegova kćerka Marija Ivanović, starograđanin Jeronim Dragičević, arhitekta Slobodan Mitrović i prof. dr Aleksandar Čilikov. Festival se održava do 14. septembra, uz podršku Opštine Budva, Turističke organizacije opštine Budva i Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom Crne Gore.
