O ispunjavanju uslova za penziju, odnosno prestanku mandata, predlagača moraju obavijestiti godinu prije
Nacrtom izmjena Zakona o Ustavnom sudu, koji je pripremilo Ministarstvo pravde, predviđeno je da sudije odlaze u penziju sa 66 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, dok oni kojima prestaje funkcija neće moći da učestvuju na sjednicama na kojima će se utvrđivati razlozi za to.
Penzionisanje sudija Ustavnog suda do sada je izazivalo polemiku u javnosti, jer uslove za odlazak u penziju određuju dva zakona – o radu i penzijsko-invalidskom osiguranju (PIO). Zakonom o PIO, za penzionisanje je propisana starosna granica od 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, odnosno 40 godina staža osiguranja i 61 godina života. Prema Zakonu o radu, radni odnos prestaje po sili zakona kad zaposleni napuni 66 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Sudije Ustavnog suda su išle u penziju prema Zakonu o radu, dok se na sudije ostalih sudova primjenjivao Zakon o PIO. Jedino je sutkinji Dragani Đuranović Skupština, na osnovu zaključka Ustavnog odbora, krajem prošle godine konstatovala prestanak funkcije zbog sticanja uslova za penziju shodno Zakonu o PIO. Na insistiranje opozicije, koja je jedno vrijeme blokirala rad parlamenta, zatraženo je mišljenje Venecijanske komisije, koja je, između ostalog, sugerisala donošenje jasnog zakonskog okvira koji izričito uređuje starosnu granicu za penzionisanje sudija Ustavnog suda.
Drugi problem na koji je ukazivala stručna javnost, a koji nije tretiran postojećim propisima, jeste što su na sjednicama Ustavnog suda, na kojim se raspravljalo da li nekom sudiji treba da prestane funkcija jer stiče uslov za penziju, u odlučivanju učestvovale i sudije na koje se to odnosilo. Zbog toga su sudije, koje su se zalagale za odlazak u penziju shodno Zakonu o PIO, često bile preglasavane.
“Sudija, odnosno predsjednik Ustavnog suda ne može učestvovati u utvrđivanju nastupanja razloga za prestanak njegove funkcije”, piše u nacrtu izmjena zakona u koji su “Vijesti” imale uvid, a koji je urađen u skladu sa preporukama “venecijanaca”.
Ako zbog izuzeća, kako se dodaje, ili drugih opravdanih razloga ne postoji dovoljan broj sudija za održavanje sjednice na kojoj treba da se utvrđuju razlozi za prestanak funkcije sudije Ustavnog suda, “predsjednik Ustavnog suda obavještava Skupštinu i drugog nadležnog predlagača o razlozima za prestanak funkcije, a za predsjednika Ustavnog suda njegov zamjenik, a ako nema zamjenika predsjednika Ustavnog suda – onda najstariji sudija po sudijskom iskustvu u Ustavnom sudu”.
Nacrtom je predložen deblokirajući mehanizam, tako da kad sudiji Ustavnog suda prestane funkcija zbog ispunjenja uslova za starosnu penziju ili isteka mandata, a predlagač ne predloži ili Skupština ne izabere njegovog nasljednika – “ako je to nužno za odlučivanje većinom glasova svih sudija Ustavnog suda”, taj sudija, uz njegovu saglasnost, može da nastavi da obavlja funkciju do izbora novog”.
Nacrtom je predložena i izmjena člana 7 (stav 2) zakona tako da Ustavni sud na sjednici utvrđuje kad sudiji, odnosno predsjedniku suda prestaje funkcija zbog ispunjavanja uslova za starosnu penziju, odnosno isteka vremena na koji je izabran. Sud o tome obavještava nadležnog predlagača godinu prije ispunjavanja uslova za starosnu penziju, odnosno prije isteka vremena na koji je izabran. Do sada je Ustavni sud o prestanku mandata sudije o tome obavještavao predlagača (Skupštinu ili predsjednika države) šest mjeseci prije ispunjenja uslova za penziju, odnosno prije isteka mandata.
U Ustavnom sudu trenutno je četvoro od sedam sudija, koliko bi ukupno ta institucija trebalo da ih ima, jer Skupština još nije izabrala nove. Krajem decembra, mandat ističe sutkinji Desanki Lopičić .
U Skupštini tokom glasanja 14. oktobra niko od troje kandidata nije dobio potrebnu dvotrećinsku podršku poslanika, potrebnu za izbor. Poslanici su glasali za kandidate Ustavnog odbora – zamjenicu zaštitnika ljudskih prava i sloboda Mirjanu Radović i sudiju Višeg suda u Podgorici Jovana Jovanovića . Predsjednik države Jakov Milatović za sutkinju Ustavnog suda predložio je advokaticu Mirjanu Vučinić .
Ako bi se u Ustavnom sudu desila blokada, ponovila bi se situacija iz perioda septembar 2022 – kraj februara 2023. godine, kad taj sud nije imao kvorum za odlučivanje, jer je ostao s troje sudija i nije mogao donositi odluke.
Prema Ustavu, za izbor sudija Ustavnog suda neophodna je dvotrećinska većina u Skupštini, odnosno 54 glasa, a ako se ona ne obezbijedi, ide se u drugu rundu u kojoj je za izbor potrebna tropetinska podrška poslanika (49). S obzirom na to da kandidati nijesu dobili potrebnu većinu u prvom krugu, drugi će se održati najranije za mjesec.
Ustavni odbor je oglas za izbor dvoje sudija (nasljednike Milorada Gogića i Dragane Đuranović) raspisao 23. decembra prošle godine i sve kandidate saslušao sredinom marta, ali ih je predložio početkom oktobra. U međuvremenu, šef države raspisao je novi oglas za izbor jednog sudije, jer Lopičić krajem godine ističe mandat.
Na zahtjev Milatovića, za 15. septembar bila je zakazana vanredna sjednica Skupštine na kojoj je trebalo da se poslanici izjasne o njegovoj kandidatkinji koju je on predložio u maju, nakon što je sudija Budimir Šćepanović stekao uslov za penziju. Međutim, nije usvojen dnevni red.
Iz Ministarstva pravde su prije tri dana saopštili da su u Nacrtu izmjena i dopuna Zakona o Ustavnom sudu ispoštovane sve četiri preporuke Venecijanske komisije, i to: jasno utvrđivanje starosne granice za prestanak funkcije sudija; uvođenje pojednostavljenog mehanizma obavještavanja o ispunjenju uslova za penziju; mogućnost da sudija nastavi vršenje funkcije do stupanja na dužnost novog sudije, kako bi se izbjegle institucionalne blokade; razmatranje proširenja odredbi o izuzeću sudija u slučaju sukoba interesa.
Iz Ministarstva su poručili da ovim izmjenama počinje reforma koja predstavlja prvi korak ka izradi “potpuno novog Zakona o Ustavnom sudu”.
“Vijestima” su iz Ministarstva pravde rekli da su Nacrt uputili Venecijanskoj komisiji na davanje mišljenja, nakon čega će biti stavljen na javnu raspravu, prije nego što ga utvrdi Vlada i pošalje parlamentu na usvajanje.
Ministar pravde Bojan Božović je prije tri dana uputio zvanično pismo ambasadoru Evropske unije u Crnoj Gori Johanu Satleru, predsjednici Venecijanske komisije Kler Bazi Malori, predsjedniku Skupštine Andriji Mandiću i Evropskoj komisiji. U pismu navodi da je Nacrt rezultat rada radne grupe, koju su činili predstavnici Ministarstva, Ustavnog suda, Skupštine (iz reda parlamentarne većine), Ministarstva socijalnog staranja, kao i predstavnik civilnog sektora.
Kako je objašnjeno, predstavnik civilnog sektora u rad radne grupe uključen je na poziv ministra Božovića, budući da na javni poziv za predlaganje predstavnika NVO u radnoj grupi nije bilo prijavljenih kandidata. Dodaje se da i pored upućenog poziva, opozicija nije delegirala predstavnika u radnoj grupi. U svojstvu posmatrača, rad radne grupe pratio je i predstavnik Delegacije EU.
Ministarstvo ukazuje da su neki članovi radne grupe izrazili rezervu u pogledu neograničenog produženja mandata sudije Ustavnog suda, dok se ne izabere novi sudija, upućujući na rizik nevršenja ustavne nadležnosti Skupštine, čime bi se potencijalno mogao vršiti pritisak na ustavne sudije.
Navode da je Tea Gorjanc Prelević, iz NVO Akcija za ljudska prava, dostavila alternativni predlog u kom predlaže da se mandat sudiji može produžiti najduže šet mjeseci po prestanku funkcije, ako Skupština ne izabere novog.
