U Crnoj Gori deset autobuskih stanica je u većoj mjeri prilagođeno osobama s invaliditetom (OSI), što predstavlja određeni napredak, ali sjeverni dio države i dalje zaostaje, pa je potrebno dodatno unaprijediti infrastrukturu i propise kako bi se osigurala potpuna ravnopravnost.
To je saopšteno na okruglom stolu pod nazivom „Utvrditi mehanizme za bolje i aktivnije djelovanje nadležnih službi u cilju boljeg poštovanja prava OSI u saobraćaju na slobodan pristup javnog prevoza i veću sigurnost u saobraćaju“, koji je organizovao Savez udruženja paraplegičara Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem paraplegičara Podgorica.
Predsjednica Saveza udruženja paraplegičara Crne Gore, Milijana Čirković, kazala je da je glavni cilj projekta „Saobraćaj i OSI“ osigurati ravnopravan pristup licima s invaliditetom u oblasti saobraćaja kroz promociju i doprinos realizaciji prioriteta utvrđenih Zakonom o bezbjednosti saobraćaja na putevima, Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju, Pravilnikom o posebnim uslovima za vozila kojima se obavlja javni prevoz u drumskom saobraćaju, te odlukama o taksi prevozu donesenih od strane lokalnih samouprava.
„Jedna od ključnih aktivnosti projekta bila je praćenje odluka lokalnih institucija o taksi prevozu, gdje je analiziran broj i procenat pristupačnih taksi vozila za lica s invaliditetom. Od 25 upućenih inicijativa, odgovor smo dobili od 12 lokalnih samouprava. Istraživanjem smo utvrdili da je 20 opština u Crnoj Gori donijelo odluke koje uključuju broj i procenat pristupačnih taksi vozila, dok u pet opština (Rožaje, Herceg-Novi, Ulcinj, Plužine i Petnjice) te odluke nisu precizirane. Tim opštinama smo uputili inicijative za dopunu i usvajanje potrebnih odluka“, navela je Ćirković.
Kazala je da su pokrenuli i inicijativu za donošenje odluke o besplatnom javnom prevozu za lica sa invaliditetom na teritoriji Podgorice.
„Upućene su dvije inicijative prema Glavnom gradu za besplatan javni prevoz u prigradskim i gradskim linijama. Ova tema je razmatrana i na sjednici Savjeta za pitanja lica sa invaliditetom Skupštine Glavnog grada. Cilj ovih inicijativa je unapređenje postojećih propisa i odluka u dijelu povlastica javnog prevoza i usluga u oblasti saobraćaja za lica sa invaliditetom, kao i promocija pristupačnog gradskog prevoza“, rekla je Ćirković.
Pojasnila je da je povećanje broja korisnika pristupačnih plavih autobusa u Podgorici jedan od očekivanih rezultata.
„Obavili smo monitoring autobusnih stanica u 25 opština Crne Gore. Utvrđeno je da 16 opština ima uređene autobuske stanice, dok ostale koriste stajališta. Takođe, pokrenuli smo inicijativu za oslobađanje plaćanja peronske karte na autobuskim stanicama u crnogorskim opštinama, sa ciljem omogućavanja nesmetanog korišćenja javnog prevoza licima sa invaliditetom“, navela je Ćirković.
Smatra da je projekat „Saobraćaj i OSI“ značajno je doprinio unapređenju propisa i odluka o povlasticama u javnom prevozu za lica s invaliditetom, povećanju informisanosti javnosti o pristupačnim objektima i obaveznoj Primjeni pravilnika o prilagođavanju objekata za pristup i kretanje lica sa smanjenom pokretljivošću i invaliditetom.
Generalni sekretar Udruženja paraplegičara Podgorica, Dejan Bašanović, kazao je predstavljajući rezultate monitoringa autobuskih stanica, da su se fokusirali isključivo na stanje infrastrukture autobuskih stanica, bez uključivanja prevoznika i samih autobusa koji obavljaju prevoz lica sa invaliditetom.
„Glavni grad Podgorica jedini je grad u Crnoj Gori koji se može pohvaliti adekvatnom infrastrukturom za osobe s invaliditetom, dok je situacija u drugim opštinama mnogo teža, naročito kada su u pitanju međugradski autobusi“, naveo je Bašanović.
Pojasnio je da su u okviru projekta radili monitoring autobuskih stanica u Crnoj Gori, fokusirajući se na primjenu elementa pristupačnosti, kako je propisano članom 46. Zakona o bezbjednosti saobraćaja.
„Elementi koji se moraju ispuniti uključuju pristupačne ulaze, hodnike, toalete, restorane, telefone, taktilne oznake, perone, parking mjesta i javne pješačke površine. Pregledali smo 25 opština i ustanovili da 16 opština ima uređene autobuske stanice, dok ostale koriste stajališta.Od tih 16 autobuskih stanica, deset ispunjava većinu kriterijuma pristupačnosti“, rekao je Bašanović.
Ukazao je da neke opštine, poput Berana i Sutomora, imaju autobuske stanice koje nisu operativne, pa koriste javna stajališta.
„Stanica u Beranama, iako izgrađena, trenutno ne funkcioniše, pa su korisnici prisiljeni koristiti stajališta preko puta stanice. Autobuske stanici u Podgorici, Nikšiću, Baru, Ulcinju, Budvi, Petrovcu, Tivtu, Kotoru i Herceg Novo su u većoj mjeri pristupačne za korišćenje OSI“, rekao je Bašanović.
Istakao je da u odnosu na raniji period, primjećuju napredak u prilagođavanju autobuskih stanica.
„Iako su privatni prevoznici često uključeni u korišćenje stanica, mnoge stanice sada ispunjavaju više kriterijuma pristupačnosti. Međutim, sjeverni dio Crne Gore i dalje zaostaje u pogledu pristupačnosti, što je dijelom posljedica konfiguracije terena i drugih faktora. Primorske opštine, Podgorica i Nikšić, kao najveći gradovi, ulažu najviše napora u unapređenje pristupačnosti za lica sa invaliditetom“, kazao je Bašanović.
Smatra da je jasno, iako je potrebno još mnogo rada, da su preduzeti značajni koraci ka poboljšanju uslova za lica sa invaliditetom, posebno u dijelu autobuskih stanica.
Predstavnik Sekretarijata za saobraćaj Glavnog grada Podgorica, Mervan Drpljanin, istakao je da je glavni cilj tog organa poboljšanje bezbjednosti saobraćaja, navodeći da je u toj oblasti postignut značajan napredak, iako je u nekim djelovima grada došlo do usporenja protoka saobraćaja.
„Jedan od ključnih dokumenata na koji se oslanja Sekretarijat je SAMPA, koji uključuje pet glavnih ciljeva za unapređenje saobraćaja. Ovi ciljevi obuhvataju sveobuhvatno planiranje, racionalizaciju upotrebe putničkih automobila, modernizaciju i populizaciju javnog prevoza, korišćenje bicikala i električnih trotineta, te upravljanje horizontalnom i vertikalnom signalizacijom“, rekao je Drpljanin.
Podsjetio je da je kao dio napora za unapređenje javnog prevoza, Podgorica nabavila nove autobuse prilagođene potrebama osoba s invaliditetom.
„U prvoj fazi nabavljeno je 16 autobusa, a u drugoj fazi još 29, sa planovima za dodatne nabavke. Sekretarijat planira i osnivanje novog gradskog preduzeća za prevoz putnika koje će se posvetiti daljem poboljšanju ovog sektora. Posebna pažnja posvećena je i uvođenju softverske platforme koja omogućava vizuelne i audio informacije o lokaciji autobusa putem GPS signala, što dodatno olakšava korišćenje prevoza osobama s invaliditetom“, naveo je Drpljanin.
Ukazao je da je u cilju promocije održivih vidova prevoza, Podgorica sprovela deset javnih poziva za subvencije za nabavku bicikala i postavila parking garaže za bicikla na devet lokacija.
„Takođe, radi se na izmjeni zakonske regulative kako bi se električni trotineti prepoznali kao vid javnog prevoza. Što se tiče upravljanja saobraćajem, uvedene su posebne trake za javni prevoz i postavljeni LED monitori za prikaz informacija o linijskom prevozu. Postavljeni su i znakovi za pješake, posebno na lokacijama u blizini škola“, kazao je Drpljanin.
Najavio je da do 2030. godine Sekretarijat planira izradu Strategije razvoja saobraćaja, izgradnju podzemnih i nadzemnih garaža, dodatnih parking mjesta i unapređenje biciklističke infrastrukture.
„Poseban fokus je na premještanju putničkih motornih vozila iz užeg centra grada kako bi se stvorila „zelena površina“ za bezbjedno korišćenje i rekreaciju“, rekao je Drpljanin.
Predstavnica Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Jelena Raičević , istakla je važnost međusektorske saradnje za unapređenje pristupačnosti.
Ukazala je da je tema pristupačnosti obuhvata četiri ključne oblasti: pristupačnost u objektima, saobraćaju, informacijama i uslugama, što uključuje saradnju najmanje četiri ministarstva.
„Ovde smo kao gosti, budući da je fokus ovog okruglog stola na saobraćaju. Ipak, pristupačnost nije tema koju možemo posmatrati izolovano, jer ona zahtijeva sinergiju između ministarstava građevinarstva, saobraćaja, javne uprave i ekonomije“, rekla je Raičević.
Prema njenim riječima, jedan od ključnih ciljeva Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma je stvaranje pristupačnih gradova i opština u Crnoj Gori.
„Iako Crna Gora ima samo 600.000 stanovnika, cilj pristupačnosti nije nemoguć. Naša misija je jasna – želimo pristupačne gradove i opštine. Ovo je dugoročan cilj, ali smatramo da je dostižan“, navela je Raičević.
Podsjetila je da je Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma donijelo Pravilnik o standardima i normama pristupačnosti objekata na osnovu Zakona o planiranju i uređenju prostora.
„Pravilnik iz 2015. godine definiše tri ključna elementa pristupačnosti: savladavanje arhitektonskih barijera, elemente samostalnog života i elemente pristupačnosti saobraćaja. Iako je ovaj dokument usklađen sa evropskim standardima, vrijeme je za njegovo ažuriranje kako bi odgovarao potrebama 2024. godine“, navela je Raičević.
Ukazala je na važnost inspekcije u sprovođenju zakona i pravilnika, te napomenula da je neophodno imati jaku inspekciju koja će kontrolisati primjenu zakona.
„Nijedan zakon nije dovoljno dobar bez dobre inspekcije. Propisane su kazne od 5.000 do 40.000 eura za nepoštovanje zakonskih odredbi“, rekla je Raičević.
Tokom diskusije je istaknuto da je Pravilnik o bližim uslovima i načinu prilagođavanja objekta za pristup i kretanje lica smanjene pokretljivosti i lica sa invaliditetom dobro zakonsko rješenje, ali da izostaje njegova primjena, zbog čega bi trebalo primjenjivati kaznenu politiku. Učesnici rasprave su istakli i da je potrebno obezbijediti pristupačan parking ispred Kliničkog centra Crne Gore. Ocijenjeno je i da je saradnjom državog i civilnog sektora, kao i političkih partija, moguće ostvariti rezultate u poboljšanju položaja OSI. Upućeni su konkretni prijedlozi prema Sekreterijatu za saobraćaj da više promoviše dostupnost i vidljivost kontakt brojeva nadležnih organa zaduženi za sprovođenje kaznene politike kao što su Komunalna inspekcija i Parking servis, kako bi građani jednostavnije i brže prijavili nepropisno parkiranje vozila koji remete sigurnost u saobraćaju. Jedan od glavnih zaključaka ovog događaja je da inspekcijske službe ažurnije sprovode kaznenu politiku, u cilju povećavanja iznosa kazni, većeg broja napisanih kazni za nepoštovanje propisa u saobraćaju pogotovo kada su u pitanju parkiranja na trotoarima, autobuskim stajalištima, zakošenim prilazima i parking mjestima za OSI.
Okrugli sto je organizovan u okviru projekta „Saobraćaj i OSI“, kojeg sprovodi Savez udruženja paraplegičara Crne Gore u partnerstvu sa Udruženjem paraplegičara Podgorica, a finansijski ga je podržalo Ministarstvo saobraćaja i pomorstva 2023. godine.
