Na primorju je zabilježen rizik od seksualne eksploatacije žena i djevojaka u okviru “elitne prostitucije”
U Crnoj Gori je od 2021. do 2024. godine zvanično identifikovano 67 žrtava trgovine ljudima, od čega su 79 odsto bila djeca, stoji u novom izvještaju Grupe eksperata Savjeta Evrope za borbu protiv trgovine ljudima (GRETA).
U izvještaju je naglašeno da su “najčešći oblici eksploatacije prinudno prosjačenje, prisilni brak i seksualna eksploatacija”, a da su žrtve najčešće iz romske i egipćanske zajednice.
“Crna Gora je zemlja porijekla, tranzita i odredišta žrtava trgovine ljudima”.
Broj zvanično identifikovanih žrtava, ocjenjuju eksperti GRETA, rastao je iz godine u godinu – pet ih je bilo u 2021, 16 u 2022, 18 u 2023. i 28 u 2024.
“U 2024. djeca su činila većinu identifikovanih žrtava prinudnog prosjačenja, dok su tri dječaka iste godine identifikovana kao žrtve radne eksploatacije uz prinudno prosjačenje”, piše u izvještaju.
Te godine identifikovani su i slučajevi radne eksploatacije osam osoba, dok “nije bilo formalno identifikovanih žrtava seksualne eksploatacije”.
U dokumentu se navodi da je u istom periodu “evidentirano 11 istraga i 14 krivičnih postupaka”, a da su “izrečene tri zatvorske kazne koje su često blizu ili ispod zakonskog minimuma”.
Navodi se i da je 2023. godine izmijenjen Krivični zakonik “uvođenjem principa nekažnjavanja žrtava za krivična djela na koja su bile primorane”, što je ocijenjeno kao usklađivanje s konvencijama Savjeta Evrope.
79 odsto od 67 žrtava trgovine ljudima od 2021. do 2024. bila su djeca. Eksperti Savjeta Evrope upozoravaju na to da nijedna žrtva nije dobila naknadu štete
Tokom posjete Crnoj Gori, eksperti GRETA obišli su centre za tražioce azila u Božaju i Spužu i razgovarali sa predstavnicima institucija koje rade sa migrantima i djecom bez pratnje.
U izvještaju piše da u Spužu postoji glavna zgrada i četiri dodatna objekta, kao i dvije sobe prilagođene osobama sa invaliditetom. Navodi se da su maloljetnici bez pratnje u pojedinim slučajevima bili smješteni s odraslima koji nijesu njihovi srodnici, što je ocijenjeno rizičnim, ali su crnogorske vlasti kasnije uvele odvojene smještajne jedinice.
U dokumentu stoji i da u nekim slučajevima granična policija nije informisala migrante o pravu na azil niti prepoznavala ranjivosti koje mogu ukazivati na trgovinu ljudima. Zbog toga je preporučeno da se obuke za granične policajce pojačaju i da se sprovodi sistematsko praćenje indikatora trgovine ljudima.
Eksperti su zabilježili da u Crnoj Gori postoji i centar za strane državljane čiji su zahtjevi za azil odbijeni, te da su neki od njih kasnije izrazili namjeru da traže azil i u tom slučaju su zadržali sva prava dok su boravili u pritvoru.
…Nijesu preduzete mjere za suzbijanje seksualne eksploatacije koja se, prema navodima, odvija na jahtama, a vlasti nijesu svjesne obima tog problema ili nijesu spremne da ga dovoljno ozbiljno tretiraju
U izvještaju se navodi i da postupak procjene starosti djece bez dokumenata u praksi gotovo da se ne sprovodi, iako je zakonom predviđen i uključuje mišljenje socijalnog radnika i eventualni ljekarski pregled.
Podsjećaju i na to da je Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) 2023. formiralo radnu grupu koja priprema procedure za utvrđivanje starosti maloljetnih migranata, uz podršku Evropske agencije za azil (EUAA).
U izvještaju se naglašava da se na primorju bilježi rizik od seksualne eksploatacije žena i djevojaka u okviru tzv. “elitne prostitucije”.
Naglašena je zabrinutost zbog navoda o seksualnoj eksploataciji i prinudnoj prostituciji tokom turističke sezone u primorskim gradovima, posebno u luksuznim hotelima i na jahtama.
GRETA ističe da su prema navodima organizacija civilnog društva sa kojima su eksperti razgovarali, zabilježeni slučajevi žena koje su “dovedene na primorje pod lažnim obećanjem zaposlenja, najčešće kao hostese, a zatim prisiljene na prostituciju”.
Medijski izvještaji, kako se navodi, pominjali su da “među klijentima ima i političara i javnih ličnosti”.
U izvještaju se navodi i da je u oktobru 2023. godine zabilježen slučaj u kojem je 15 žena iz Ukrajine, Bjelorusije, Izraela i drugih zemalja identifikovano kao žrtve trgovine ljudima.
Žene su, kako piše, regrutovane putem interneta od strane članova međunarodne kriminalne grupe, a jedan od osumnjičenih bio je fotograf koji ih je pozivao na zabave i obećavao da će ih “učiniti poznatima”. Umjesto toga, fotografije su korišćene za ucjene, a žene su bile prisiljene da objavljuju eksplicitne sadržaje na internetu.
Prema podacima koje su crnogorske vlasti dostavile organizaciji GRETA, Više državno tužilaštvo u Podgorici pokrenulo je krivični postupak protiv četiri osobe zbog organizovane trgovine ljudima, a optužnica je podignuta u aprilu 2024. godine.
U izvještaju piše da su žene dovedene u primorske gradove Crne Gore “lažnim obećanjima i zloupotrebom teških okolnosti i zavisnosti”, radi seksualne eksploatacije i korišćenja u pornografske svrhe.
Navodi se i da Ministarstvo turizma, u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova i Odsjekom za borbu protiv trgovine ljudima, organizuje obuke za hotelsko osoblje u turističkim mjestima kako bi se prepoznali indikatori trgovine ljudima. Ipak, u izvještaju stoji da “nijesu preduzete mjere za suzbijanje seksualne eksploatacije koja se, prema navodima, odvija na jahtama”, kao i da vlasti “nijesu svjesne obima tog problema ili nijesu spremne da ga dovoljno ozbiljno tretiraju”.
GRETA ističe i da “nijedna žrtva trgovine ljudima nije dobila naknadu štete”.
Navodi se da su “imovinsko-pravni zahtjevi žrtava u šest predmeta od 2019. do 2024. upućeni na parnicu iako je zakonom predviđeno da o njima odlučuju krivični sudovi”.
Sudovi su to obrazložili time da bi odlučivanje “produžilo trajanje postupka”. Eksperti GRETA konstatuju da, iako su tužilaštvima izdata uputstva da prikupljaju dokaze o šteti i najavljeno je unapređenje sudske prakse, “naknade i dalje nijesu dosuđene”.
U dokumentu se opisuje profil ranjivosti – žene i djeca su posebno izloženi, a naročito pripadnici romske i egipćanske zajednice, kao i osobe bez državljanstva.
Piše i da su tražioci azila i migranti takođe među grupama sa povećanim rizikom, a da porast broja stranih radnika, posebno u građevinarstvu i ugostiteljstvu, pojačava ranjivost na radnu eksploataciju.
Navodi se i da su tražioci azila, migranti i strani radnici među grupama sa povećanim rizikom.
“Porast broja stranih radnika, naročito u građevinarstvu i ugostiteljstvu, pojačava ranjivost na radnu eksploataciju”, navodi se u izvještaju.
Podsjetili su i na slučaj 334 turska građevinska radnika koji su radili bez ugovora, bez isplate zarada i uz oduzimanje pasoša, zbog čega je podignuta optužnica protiv više odgovornih osoba.
“Radne dozvole koje su vezane za jednog poslodavca i radno mjesto otežavaju prijavljivanje zloupotreba”, piše u izvještaju, uz preporuku da se “omogući promjena poslodavca jednostavnijom procedurom, uvedu sigurni i anonimni mehanizmi za prijavu i obezbijede prevodioci tokom nadzora”.
U izvještaju GRETA piše da su “Romi i Egipćani, naročito žene i djeca, i dalje među najizloženijima trgovini ljudima zbog siromaštva, diskriminacije i rizika od bezdržavljanstva”.
Prema podacima, u Crnoj Gori postoji 424 osobe u riziku od apatridije, a polovina njih su djeca.
U dokumentu se navodi da je Vlada 2025. usvojila Nacionalni program za prelazak iz neformalnog u formalno zapošljavanje Roma i Egipćana, u okviru kojeg je zaposleno 21 saradnik za socijalnu inkluziju, kao i da je u Nikšiću osnovan prvi omladinski parlament Roma i Egipćana koji zastupa interese mladih pred lokalnim i državnim institucijama.
“Stopa završetka osnovne škole u romskim naseljima iznosi 56 odsto, a srednje svega tri odsto, u poređenju sa 96, odnosno 85 odsto u opštoj populaciji”, piše u izvještaju.
U dokumentu se navodi da su sprovedene kampanje i projekti za prevenciju prinudnih brakova i prosjačenja, kao i programi podrške upisu RE djece škole i vrtiće. Konstatuju, međutim, “nedostatak prevodilaca za romski jezik i neredovno finansiranje organizacija koje rade sa tim zajednicama ograničavaju sprovođenje mjera”.
“Potrebno je osigurati stabilno finansiranje organizacija koje rade na prevenciji trgovine ljudima u romskoj i egipćanskoj zajednici, obezbijediti tumače za romski jezik i pristup ličnim dokumentima osobama bez državljanstva”.
U izvještaju se navodi i da u Crnoj Gori nije sprovedeno istraživanje o ranjivosti osoba sa invaliditetom (OSI) na trgovinu ljudima, iako su, prema podacima organizacija, zabilježeni slučajevi prosjačenja i seksualne eksploatacije djece sa intelektualnim teškoćama koji nijesu tretirani kao trgovina ljudima zbog nedostatka dokaza.
