Oko 95 miliona eura, bez uračunatog poreza na dodatu vrijednost (PDV), iznos je subvencionirane naknade koji je za oko deceniju, odnosno do avgusta prošle godine plaćen privatnim firmama koje uglavnom gazduju malim hidroelektranama (mHE) i vjetroelektranama (VE).
To su, kako je saopšteno iz Akcije za socijalnu pravdu (ASP), podaci Crnogorskog operatora tržišta električne energije dostavljeni ASP na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, a ASP ih uzima kao pouzdane samo ukoliko su kao takvi i dostavljeni.
„Subvencije se plaćaju od 2014. godine, kada je u pogon ušla prva privatna mHE, a isplaćuju se po zakonskim i pozakonskim propisima ustanovljenim još iz vremena vlada Demokratske partije socijalista (DPS) i njenih saveznica. U javnosti preovladava opšta ocjena da su ti propisi bili štetni za potrošače, a veoma privilegovani za znane i neznane tajkune i investitore. U ovom biznisu su uglavnom firme i pojedinci bliski vrhu DPS-a, ali i rodbina tog partijskog vrha, dok je vlasništvo u VE Krnovo i Možura inostrano. Projekat Možure je pod teškom sjenkom korupcije, a biznis proizvodnje struje iz mHE i VE u Crnoj Gori postao je jedan od oglednih primjera funkcionisanja ‘zarobljene’ države“, ističe se u saopštenju ASP.
Iz te nevladine organizacije (NVO) su dodali da je u 2014. godini, kada je u pogon puštena prva mHE, plaćeni iznos subvencija 80 hiljada, a da se tokom narednih godina značajno uvećavao.
„U 2015. su subvencije bile 624 hiljade, godinu kasnije 2,3 miliona, u 2017. one su dostigle 4,5 miliona, a u 2018. su iznosile 13,2 miliona. U 2019. godini su bile 14,9 miliona, u 2020. godini 19,2 miliona, a 2021. godine preko 21 miliona. Tokom 2022., od kada je zabilježen ogroman skok cijena struje na evropskom tržištu, prikazane subvencije su preko šest miliona, u narednoj su 5,7 miliona, a lani do avgusta oko 7,5 miliona“, piše u saopštenju ASP.
Iz te NVO su kazali da je biznis šema za ove energetske objekte obuhvatala dodjelu koncesija za proizvodnju struje na period od 27 do 30 godina, a da koncesionar dobija pravo na subvencije u prvih 12 godina, koje su dominanatno plaćali potrošači kroz račune za struju, ili se dio izdvajao iz državne kase.
„Prema zvaničnim podacima, 33 mHE su sagrađene po osnovu šeme podsticaja, a osam u međuvremenu nije u toj šemi, već na tržištu. Sagrađene su uglavnom na sjeveru, gdje mještani godinama ukazuju da su im mHE uništile rijeke. Osim struje iz mHE subvencije se u ovom času plaćaju i za dvije velike VE Možura i Krnovo, kao i više solarnih elektrana. Najveći iznos subvencija je izdvojen upravo za dvije VE, jer one proizvode i najviše struje“, piše u saopštenju.
Iz ASP su rekli da je prošlog avgusta „donijet Zakon o obnovljivim izvorima energije, koji zadržava podsticaje za proizvodnju struje iz obnovljivih izvora, a od sredine 2022. na osnovu kontroverznog zakonskog rješenja, u jednom od prvih poteza tadašnje manjinske vlade, izdato je na desetine urbanističko tehničkih uslova za gradnju velikih vjetroelektrana i velikih solarnih elektrana“.
„Projektovana instalisana snaga budućih VE i solarnih elektrana, kojima se planira da budu ‘popločani’ milioni i milioni kvadrata zemljišta, bezmalo je tri puta veća nego trenutna instalisana snaga svih energetskih objekata za proizvodnju struje u zemlji. Podaci pokazuju da značajan dio kompanija ili lica povezanih sa tom DPS-om planira nastavak biznisa u energetici, ali sada kroz gradnju ogromnih kapaciteta za proizvodnju struje“ kazali su iz ASP.
