U saopštenju koje potpisuje direktorica ove organizacije, Ines Mrdović, navodi se da ASP otkriva zloupotrebu računa Regionalnog vodovoda zbog Prve banke u godini njenog spašavanja.
Saopštenje Akcije za socijalnu pravdu prenosimo integralno:
U isto vrijeme, kontroverzni način vraćanja prve rate državnog kredita od 11 miliona eura bio je praćen potpisivanjem dva protokola o isplatama iz Trezora za gradnju vodovoda i sve je sprovedeno u par dana, otkriva dio istraživanja Akcije za socijalnu pravdu (ASP).
Dok je 2009. plamtjela finansijska kriza, iza kulisa su postojali ogromni interesi da se spasi banka u većinskom vlasništvu Aca Đukanovića, brata dugogodišnjeg crnogorskog premijera i predsjednika Mila Đukanovića, koji je i sam imao dio vlasništva u njoj. Vraćanje 44 miliona pozajmljenog novca od države tokom te godine, naročito prve rate od 11 miliona, godinama intrigira crnogorsku javnost, ali uloga Regionalnog vodovoda, jednog od dva ključna igrača za spas banke (uz državnu Elektroprivredu), nedovoljno je osvijetljena.
Regionalni vodovod počeo je 2008. veliki projekat izgradnje vodovoda za crnogorsko primorje i te godine je zaključio veći broj ugovora sa izvođačima radova (uglavnom firmama iz regiona). Prvobitni plan bio je da vodovod bude sagrađen do sredine 2009. godine. Gradnja je finansirana dijelom iz međunarodnih kredita, a dijelom od Vlade i samog preduzeća (u manjem obimu).
Za finansiranje od Vlade je Regionalni vodovod tokom 2008. otvorio takozvani račun „domaćeg učešća“ u Crnogorskoj komercijalnoj banci, na koji se vrše uplate iz Državnog trezora. Međutim, krajem te godine i u vrijeme kada se dogovara državni kredit od 44 miliona za pomoć Prvoj banci, Regionalni vodovod otvara novi namjenski račun baš u banci Đukanovića.
U poslednja dva mjeseca 2008. na taj račun u Prvoj banci uplaćeno je oko 5,1 miliona, a potrošeno je nepunih 3,4 miliona, pa je početkom 2009. stanje na njemu bilo 3,3 miliona.
Vlada je kapitalnim budžetom za 2009. kod Direkcije javnih radova za izgradnju vodovoda opredijelila nešto preko 22,5 miliona eura. Procedura je takva da novac po nalozima Direkcije iz Državnog trezora, kojim upravlja Ministarstvo finansija, tokom godine treba prebacivati na bankarski račun Regionalnog vodovoda kako bi se plaćale firme, koje su ga gradile.
U martu 2009. iz Trezora je na ovom računu u Prvoj banci prikazana uplata od 11 miliona, u junu još šest miliona, dok je za period januar do sredine septembra potrošeno 8,2 miliona.
Stanje na ovom namjenskom računu sredinom marta 2009. bilo je 12,2 miliona, sredinom juna te godine 15,4 miliona, sredinom septembra 15,5 miliona eura. Ipak, u avgustu je tadašnji direktor Regionalnog vodovoda presavio tabak i pisao ministru finansija Igoru Lukšiću zbog ozbiljnih problema sa isplatama iz Prve banke.
„Od Budžetom planiranih 22.543.641 eura, zaključno sa 7. avgustom 2009. sa računa Trezora na naš račun domaćeg učešća kod banke isplatioca prenijeto je 17 miliona. Od naših izdatih naloga za plaćanje stanje neizvršenih naloga prema izvođačima radova je veoma visoko i iznosi 2.084.000 eura. Treba imati u vidu da bi stanje bilo i teže da znatan dio isplata ne usmjeravamo sa računa koji nije kod banke isplatioca“, pisao je on 10. avgusta ministru Lukšiću.
„U proteklim mjesecima počeo je da se javlja problem značajnijeg kašnjenja u dinamici izvršenja naših naloga… Problem je eskalirao do nivoa da smo kod tri izvođača radova (Štrabag, Jedinstvo i Gintaš) već ušli u ugovornu docnju po pitanju plaćanja… Izvođači imaju pravo i da raskinu ugovor u slučaju da ne prime iznos koji je plativ po privremenoj situaciji… Potrebna je hitna i potpuna transferibilnost depozita na računu domaćeg učešća“, naveo je direktor u dopisu.
Sa Štrabagom je bilo i drugih problema u realizaciji ugovora i krajem novembra 2009. Regionalni vodovod je odlučio da jednostrano sa njima raskine ugovor, a potom je 15. decembra sa Prvom bankom zaključio ugovor o oročavanju depozita od osam miliona na jedan mjesec. Depozit je banka prikazala kao odliv sa namjenskog računa. Ugovor je potom aneksiran nekoliko puta, a Prva banka u narednoj 2010. u više tranši je prikazala povraćaj uzetog depozita.
Tokom 2009. godine sa namjenskog računa za izgradnju vodovoda u Prvoj banci prikazan je ukupan odliv novca od 23 miliona, ali se osam miliona odnosilo na ovaj depozit.
Bivši ministar finansija Igor Lukšić rekao je ASP-u da nije bio upoznat da je Regionalni vodovod oročio depozit sa namjenskog računa za gradnju i ocijenio da je moguće da je procjena menadžmenta bila da se od novca, koji se neće trošiti, ostvari prihod od kamate.
Na konstataciju da se radilo o očiglednoj zloupotrebi, jer se namjenski račun mogao koristiti samo za projekat izgradnje vodovoda, Lukšić je slijegnuo ramenima i kazao da Ministarstvo finansija nije imalo kontrolu nad tim računom, jer je računom upravljalo preduzeće.
Lukšić je ukazao da je Prva banka u prvom dijelu 2009. imala ozbiljan problem sa likvidnošću, koja je riješena tek dokapitalizacijom Elektroprivrede krajem te godine, ali da ne smatra da je problem plaćanja bio glavni razlog raskida ugovora sa Štrabagom.
Izgradnja vodovoda za crnogorsko primorje zvanično je okončana sredinom 2010., tj godinu kasnije od prvobitno projektovanog roka. U periodu 2008 – 2012 sa namjenskog računa u Prvoj banci je isplaćeno preko 30 miliona eura (ne uključujući odliv za depozit od osam miliona). U izvještajima Ministarstvu finansija o domaćem učešću Regionalni vodovod je za period 2008-2010 godina prikazao isplate od 54,7 miliona. U 2010. godini uzeo je sedam miliona kredita kod Erste banke, a Investiciono razvojni fond je uplatio dva miliona (odvojeni dio istraživanja).
Ceh raskida ugovora sa Štrabagom stigao je na naplatu deceniju kasnije, kada je Regionalni vodovod izgubio višemilionsku međunarodnu arbitražu. Arbitar Časlav Pejović, koji je izdvojio svoje mišljenje i smatrao da Regionalni vodovod nije trebalo da izgubi spor, kazao je ASP-u da je krivice bilo na obje strane. „Ali, tako bude kada su kompanije (Štrabag) moćne, a države (Crna Gora) slabe“, rekao je on.
Uvod za knjišku „gimnastiku“ zvanu „1 milion jednako 11 miliona“
Otkriće ASP-a pokazuje da je u svega par dana realizovana „operacija“ vraćanja prve rate državnog kredita od 11 miliona od Prve banke, što godinama u javnosti ima notu kontroverznog, a da je paralelno bila praćena potpisivanjem dva protokola o isplatama novca iz Trezora za projekat gradnje vodovoda.
Prema ugovoru o kreditnoj podršci, Prva banka je bila dužna da pozajmljenih 44 miliona vrati državi do 17. marta 2009, ali je 15 dana prije tog roka mogla da traži produženje otplate. Pet dana ranije, odnosno 12. marta Ministarstvo finansija je sa Regionalnim vodovodom potpisalo protokol o povlačenju i dinamici isplata sredstava sa računa Trezora.
„Sredstva koja kao dio domaćeg učešća obezbjeđuje Vlada za 2009. isplaćuju se sa glavnog računa Trezora na račun projekta domaćeg učešća koje je javno preduzeće otvorilo kod Prve banke po dinamici utvrđenoj ovim Protokolom“, navodi se u tom dokumentu, pa se dalje precizira da će prva rata biti isplaćena do 15. marta (nedjelja) i u iznosu od 11 miliona.
Dan kasnije, odnosno 13. marta (petak) protokol istog sadržaja Regionalni vodovod je potpisao i sa Direkcijom javnih radova, a tog poslednjeg radnog dana u sedmici i u Ministarstvu finansija imali su „pune ruka posla“.
Dok je ministar finansija Lukšić pisao guverneru Centralne banke Ljubiši Krgoviću da se dan ranije Prva banka obratila zahtjevom za produženje roka za vraćanje kredita i da namjerava da izvrši povraćaj 11 miliona, tražeći istovremeno njegovo mišljenje o likvidnosti banke i stav o produženju ugovora, u Trezoru je počela operacija „provlačenja“ jednog miliona 11 puta.
Lukšić kaže da se ne može sjetiti kako je bila utvrđena dinamika isplata Regionalnom vodovodu iz Trezora, a koja se prvom ratom baš poklopila sa prvom ratom Prve banke, naglašavajući da je izvršenje Budžeta stvar tehničke prirode i da se ministar ne bavi operativnim stvarima.
Objašnjavajući plaćanje prve rate, Lukšić kaže da je Direkcija javnih radova dala nalog Trezoru da prenese milion na račun Regionalnog vodovoda u Prvoj banci. Potom je Prva banka odmah knjižila taj milion kao depozit po viđenju Regionalnog vodovoda, a zatim je taj milion (koji je depozit državnog preduzeća) iskoristila da vrati milion Trezoru kao dio svoje rate za kredit. Trezor je potom isti milion opet prenio na račun Regionalnog… Radnja je ponovljena 11 puta.
Na dodatno pitanje da li to znači da je stvarno plaćen jedan milion, a ne 11 miliona, Lukšić kaže da je bilo 11 knjigovodstvenih operacija i da je plaćeno 11 miliona, tj da je država platila 11 miliona svojih obaveza, a da su tokovi novca druga stvar.
Na pitanje zašto onda Prva banka nije plaćala svoje obaveze, ako joj je prenijeto 11 miliona, a ne jedan milion, Lukšić odgovara da banka u tom periodu nije bila likvidna.
Takav način vraćanja kreditne rate bivši guverner Centralne banke Ljubiša Krgović godinama naziva vraćenjem „od državnih para“. „Banka nije imala svojih para i kredit je vratila od državnih. Bez državnog novca banka bi propala. Tada nije spasavana banka, nego akcije Đukanovića“, kaže Krgović u razgovoru za ASP.
Da banka nije imala novca Krgović je otpisao Lukšiću i tog marta 2009, navodeći da sa Prvom bankom „nikako ne treba produžavati ugovor“ i zalažući se za rješenje da država preuzme banku.
„Situacija u banci je značajno pogoršana u odnosu na period prije tri mjeseca. Banka ne izvršava mjere naložene od Centralne banke. Likvidnost se iz dana u dan pogoršava (pola miliona dnevno), sada ima 23 miliona izdatih, a nerealizovanih naloga“, dio je citata iz Krgovićevog dopisa Lukšiću iz marta 2009, koji je u posjedu ASP-a.
Na pitanje da li je Prva banka 13. marta vratila 11 miliona ili jedan milion, odnosno da li je tog dana 10 miliona bilo fiktivno, a samo jedan milion stvaran, Krgović kaže da to „dobar revizor može da utvrdi“ i ponavlja da te godine nije spašavana banka, već akcionari, tj Đukanovići.
Ko je bio „mozak“ osmišljavanja knjigovodstvene „gimnastike“ o jednom milionu koji vrijedi 11 miliona do danas nije otkriveno.
Lukšić kaže da je tada bilo „manje zlo“ spasavanje Prve banke, nego da se ugrozi finansijski sistem zemlje, koja se 2009. suočavala sa recesijom, padom poreskih prihoda i bila bez mehanizama za reagovanje. „Prva banka je nazidana nerealno. To je bio vještački rast. Centralna banka je kriva što je to dozvolila“, kazao je, ocjenjujući da je ministar finansija bio poslednji u nizu kod kojeg je račun trebalo da dođe, a upravo se to desilo.
Međutim, Krgović sa druge strane navodi svoje ranije iznesene podatke da je Prva banka odbijala da provodi mjere Centralne banke, da su onemogućavali pristupe kontroli, da nijesu dostavljali podatke, da je banka manipulisala informacionim sistemom…
Kao ilustrativan primjer ukazuje na to da je Centralna banka imala softver koji je prikazivao uplate svih banaka vrijednih preko deset hiljada eura. „Oni isključe sistem dok im prođu veće uplate i uključe ga kada to završe“, objašnjava Krgović razmjere koliko je banka bila van kontrole.
Krgović: Stanje u banci se nije značajnije promijenilo
Nekadašnji guverner smatra da se od vremena do danas stanje u Prvoj banci nije ništa značajnije promijenilo i da je nju trebalo davno zatvoriti, a da je spasavana samo zbog akcionara.
Krgović je izmjenom zakona izgubio guvernersku funkciju sredinom 2010. godine, a Lukšić je krajem te godine postao premijer i na toj funkciji bio oko dvije godine.
Lukšić je upitan da li su „zli jezici“ ili istina tvrdnje da je zbog zasluga za spas Prve banke i aneksa za Kombinat aluminijuma postao premijer i da je uživao potpuno povjerenje Mila Đukanovića, sve do časa dok mu nije zatražio partiju i otišao u Vašington, gdje se susreo sa direktorom CIA-e, pa po povratku radio na jačanju svog uticaja, a da je onda Đukanović odlučio da se ide na vanredne izbore i ubrzo ga skrajnuo.
„Nešto je istina“, odgovorio je Lukšić, dodajući da se o njegovoj poziciji kao premijera govorilo i prije 2010. godine, ali da mu je Đukanović prvi pomenuo da on treba prvo da postane premijer, pa da u nekom času preuzme partiju. „Nije mi to odmah bilo prihvatljivo zbog obaveza, ali sam mu naknadno rekao da sam spreman da preuzmem partiju ako stoji i dalje pri tome“, kazao je Lukšić i potvrdio da se sastao u Vašingtonu sa direktorom CIA-e, ali tvrdi da je tema bila deblokiranje puta Crne Gore u NATO.
„Zbog otvaranja pregovora sa Evropskom Unijom procijenili smo da je pravi tajming za vanredne izbore na jesen 2012. godine. Ali, već 2013. postajao sam svjestan da se priprema atmosfera da budem sklonjen. Bila je dilema ostati ili ne, a kasnije sam najavio da ću se povući i prije roka isteka mandata vlade, gdje sam bio ministar spoljnih poslova“, kazao je.
Upitan da li je danas u kontaktu sa Đukanovićem kaže da rijetko popiju kafu. „Možda jednom u pola godine“, precizira i navodi da smatra da je greška što je Đukanović prihvatio funkciju počasnog predsjednika Demokratske partije socijalista (DPS), već je trebalo da se potpuno povuče.
Na ocjenu da bi opcija u kojoj bi DPS opet bio vlast značila nesporno i Đukanovićev povratak na funkcije, odgovorio je: „Ne mogu da tvrdim da ne bi, a nadam se da ne bi.“
Šta je Krgović pričao u tužilaštvu
Vrhovno državno tužilaštvo i Specijalno državno tužilaštvo ignorisali su upite ASP-a, upućene elektronskim putem, da li je prethodnih godina istraživan ili se možda istražuje način vraćanja državnog kredita od Prve banke.
Bivši ministar Lukšić kaže da on nikada nije saslušavan u vezi tog pitanja, navodeći da misli da je ranije bio angažovan vještak, koji nije utvrdio ništa sporno, dok informacije ASP-a govore da je Krgović 2014. davao izjave u tužilaštvu, na osnovu ranijih informacija Centralne banke o neregularnostima u poslovanju Prve banke.
Tada je, pored ostaloga, ispričao da su Ministarstvo finansija i Vlada obezbjeđivali likvidnost Prvoj banci da vrati kredit, da su bili ispunjeni uslovi da država preuzme banku i poništi akcije akcionarima, ali da to nije učinjeno i obezbijeđena im je protivpravna imovinska korist.
„Vlada je uplaćivala sredstva korisnicima Budžeta – Regionalnom vodovodu, Fondu penzijsko invalidskog osiguranja, Željeznici – na račun u Prvoj banci, a onda se tim sredstvima vraćao kredit“, kazao je tada Krgović, a prema zapisniku o pružanju potrebnih obavještenja.
