Redovno zasjedanje Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve u 2024. godini, umjesto prvobitno najavljenog svečanog otvaranja u Velikoj lavri Pećkoj Patrijaršiji, – istorijskom, osmovekovnom sedištu Arhiepiskopâ i Patrijaraha srpskih, – usled ponižavajuće i sramne odluke prištinskih vlasti da Njegovoj Svetosti Patrijarhu srpskom G. Porfiriju i arhijerejima Srpske Pravoslavne Crkve zabrane i onemoguće ulazak na teritoriju Kosova i Metohije, otpočelo je sabornom arhijerejskom Liturgijom i prizivom Svetoga Duha u Spomen-hramu Svetog Save na Vračaru u utorak, 14. maja 2024. godine. Liturgijskim sabranjem je načalstvovao Njegova Svetost Patrijarh srpski G. Porfirije, uz sasluženje prisutnih arhijereja Srpske Crkve iz otadžbine i rasejanja, kao i svih vikarnih arhijereja.
Istog dana, u kripti Spomen-hrama Svetog Save, pod svodovima paraklisa posvećenog kosovskom mučeniku Knezu Lazaru, pod predsjedništvom Njegove Svetosti i uz učešće eparhijskih arhijereja Srpske Pravoslavne Crkve izuzev Episkopa kanadskog Mitrofana, odsutnog iz zdravstvenih razloga, Sabor je otpočeo sa radom. Na početku prve radne sjednice, Njegova Svetost Patrijarh se obratio prisutnim episkopima pozdravnim slovom, punim vaskršnje radosti, ali ujedno i u kontekstu neprijatnih događaja od prethodnog dana. Ovim povodom, već sa svog prvog zasjedanja, Sabor je izdao saopštenje, apelujući na sve međunarodne organe na Kosovu i Metohiji da učine sve što do njih stoji da se prestane sa flagrantnim kršenjem ljudskih prava i osnovnih sloboda srpskog naroda. Sabor smatra da pitanje Kosova i Metohije predstavlja najvažnije pitanje o kojem je Sabor raspravljao jer je naša Crkva sa svojim narodom na mučeničkom Kosovu i Metohiji godinama izložena velikim pritiscima, napadima i neizvesnoj budućnosti. Stoga i ovom prilikom dajemo podršku Eparhiji raško-prizrenskoj, koja, zajedno sa stavropigijalnim patrijaršijskim manastirom u Peći, predstavlja čvrst oslonac našem narodu i njegovom opstanku.
Sa najvećom zabrinutošću konstatujemo da danas kosovske vlasti nesumnjivo idu u pravcu negiranja osnovnih prava našeg naroda i Crkve, a sve u cilju izgradnje etničkog albanskog društva. Zbog ovakvog stanja Sabor ostaje pri svom dosadašnjem jednodušnom stavu da se problemi na Kosovu i Metohiji moraju rješavati isključivo dijalogom, zasnovanim na poštovanju Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti UN i međunarodnim poveljama koje garantuju očuvanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta Republike Srbije na ovom prostoru. Iako naša Crkva nije direktno uključena u politički dijalog između Beograda i Prištine, mi ne možemo da ravnodušno posmatramo sve teži razvoj događaja i s pravom očekujemo da naši stavovi i zabrinutost za naš vjerni narod i svetinje budu uvaženi u ovom procesu. U tom kontekstu, pored uspostavljanja funkcionalne Zajednice srpskih opština, posebno treba pojačati institucionalnu i bezbjednosnu zaštitu naših svetinja u formi posebnog mehanizma zaštite u skladu sa nekim od postojećih modela u Evropi i na osnovu dosadašnjih odredbi, koje se, nažalost, sve češće od strane Prištine ne poštuju i ne primjenjuju. Takva vrsta zaštite treba da očuva pravni položaj, imovinska prava naše Crkve i slobodu vjeroispovesti.
U istom duhu nastavljen je rad i narednog dana zasjedanja Sabora, kada je posebna pažnja posvećena temi stradanja našeg naroda i njegovoj borbi za očuvanje duhovnog, kulturnog i nacionalnog identiteta, ali i puke egzistencije, kako danas tako i u drugim istorijskim trenucima. Rak-rana srpskog naroda – Kosovo i Metohija, ali i Jasenovac i ostala stratišta i gubilišta u takozvanoj NDH i drugdje, a u naše dane i Srebrenica – stalni su ”žalac u telu” naše Crkve. Zbog toga Crkva i danas diže svoj glas i iznova ukazuje na neistine, u domaćem i globalnom javnom prostoru, čiji je cilj istorijski revizionizam kojim bi se dao legitimitet nebivaloj istorijskoj inverziji. Shodno njoj, pravoslavni Srbi, žrtve višekratnih genocida i etničkog čišćenja, treba da budu proglašeni ne samo za zločince nego i za izvršitelje genocida.
Na Saboru su saslušani i analizirani izvještaji o radu Svetog Arhijerejskog Sinoda, eparhijskih arhijereja, Velikog crkvenog suda, Patrijaršijskog upravnog odbora, Patrijaršijske biblioteke, Muzeja i Arhiva Srpske Pravoslavne Crkve, dobrotvorne fondacije „Čovekoljublje“ i drugih fondacija, ustanova i službi Srpske Pravoslavne Crkve u toku prethodne godine.
Sabor je sa očinskom pažnjom i brigom razmatrao mogućnosti unapređenja duhovnog života i organizacije naše Crkve u inostranstvu. U tom duhu, formirane su četiri nove eparhije u Evropi. Podelom Eparhije britansko-skandinavske formirane su Eparhija skandinavska sa sjedištem u Stokholmu, čiji eparhijski arhijerej će biti dosadašnji episkop britansko-skandinavski Dositej, i Eparhija britansko-irska sa sjedištem u Londonu, za čijeg arhijereja je izabran dosadašnji vikar Njegove Svetosti episkop jegarski Nektarije. Podjelom dosadašnje Austrijsko-švajcarske eparhije formirane su Eparhija austrijska sa sjedištem u Beču, kojom će do daljnjeg administrirati Episkop bački Irinej, i Eparhija švajcarska sa sjedištem u Cirihu, za čijeg je episkopa izabran dosadašnji episkop austrijsko-švajcarski Andrej. Takođe, Sabor je odobrio nove statute za naše eparhije na tlu SAD. Sabor je, isto tako, odobrio novi statut Eparhije diseldorfske i nemačke.
Sabor je, dalje, sagledao pastirske i misijske potrebe i razmotrio predloge jednog broja arhijereja za izbor i dodjeljivanje vikarnih episkopa njihovim eparhijama. Tim povodom Sabor je izabrao četiri nova episkopa: za vikarne episkope Njegove Svetosti izabrani su arhimandrit Tihon (Rakićević), nastojatelj manastira Studenice, sa titulom episkop moravički, i jeromonah Nikon (Cvjetićanin), sabrat manastira Kovilja (Eparhija bačka), sa titulom episkop jenopoljski; za vikara mitropolita crnogorsko-primorskog izabran je protosinđel Pajsije (Đerković), nastojatelj Cetinjskog manastira, sa titulom episkop dioklijski; najzad, za vikara episkopa novogračaničko-srednjezapadnoameričkog izabran je arhimandrit Serafim (Baltić), klirik ove eparhije, sa titulom episkop kostajnički.
Sabor se bavio i temom organizacije naše pomesne Crkve, kao i izmjenama i dopunama odredaba Ustava SPC koje se tiču titulature eparhijskih arhijereja.
Posebnu pažnju Sabor je posvetio analizi stanja i problemâ crkvene prosvete, razmotrivši položaj srpskih pravoslavnih bogoslovija, planove i programe istih, i načine i mogućnosti njihovog unapređenja. U tu svrhu formirana je posebna saborska komisija. Ovom prilikom su za rektore bogoslovija Svetog Kirila i Metodija, privremeno u Nišu, i Svetog Petra Cetinjskog na Cetinju izabrani dosadašnji vršioci dužnosti rektora ovih škola: protojerej Dejan Krstić za rektora niške i protojerej Blagoje Rajković za rektora cetinjske bogoslovije.
Sabor je, takođe, posvetio pažnju i duhovnim i geopolitičkim posledicama ratnih sukoba u Ukrajini i u Palestini. Ovim povodom Sabor ponovo diže svoj glas u zaštitu obespravljenih, gladnih i prognanih nevinih žrtava, apelujući na relevantne međunarodne institucije da sa reči o pravdi pređu na konkretna djela pravde, milosrđa i mirotvorstva.
Ukazujući na ogroman značaj bogoslovlja, vrlinskog života i spisateljske delatnosti u službi svedočenja vere svetog Justina Ćelijskog (Popovića) za duhovno uzrastanje srpskog naroda i pravoslavnih naroda uopšte, Sabor je, u nedjelju 19. maja, molitveno obeležio tri značajna jubileja posvećena njemu: 130 godina od rođenja, 45 godina od upokojenja i 15 godina od unošenja imena ovog velikog učitelja pobožnosti u diptihe svetih Pravoslavne Crkve. Sjećanju na svetog Justina saborski oci su pridodali i sjećanje na još dvojicu značajnih ljudi iz skorije prošlosti naše pomesne Crkve – patrijarha srpskog Pavla, obeležavajući petnaestu godišnjicu od njegovog upokojenja, i mitropolita novogračaničkog Irineja, kome se ove godine navršava 25 godina od usnuća u Gospodu. Obojica su bili veliki trudbenici na delu narodnog i crkvenog pomirenja i jedinstva.
Tokom Sabora je održana i sjednica Centralnog tela za dovršenje izgradnje Spomen-hrama Svetog Save na Vračaru. Tom prilikom je primljen izvještaj ovog tela o svim radovima izvedenim u protekloj godini i o primljenim prilozima pobožnog naroda i naše države, kao i o preostalim neophodnim radovima.
Na poziv Predsednika Srbije g. Aleksandra Vučića i Prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića, članovi Sabora su učinili posjete ovim uvaženim ličnostima.
U Svetom Sinodu mandat je prestao mitropolitu crnogorsko-primorskom Joanikiju i episkopu bačkom Irineju, čime će oni u narednom jednogodišnjem periodu biti članovi-zamenici ovog tijela. Članovi Sinoda u preostalom jednogodišnjem mandatu ostaju episkop braničevski Ignjatije i episkop gornjokarlovački Gerasim, a za nove članove u predstojećem dvogodišnjem mandatu izabrani su episkop zvorničko-tuzlanski Fotije i episkop raško-prizrenski Teodosije.
