U Crnoj Gori utvrđeno je prisustvo 44 vrste komaraca, za ljude i životinje opasno je ili potencijalno opasno nešto manje od polovine, oko 16, a u posljednjih 20 godina najproblematičnija je vrsta azijski tigrasti komarac, koji, pored ostalog, može da prenese Denga, a potencijalno i Zika i virus žute groznice.
Azijski tigrasti komarac (aedes albopictus) invazivna je vrsta, teško ga je suzbiti ili kontrolisati, jer ima izuzetnu sposobnost prilagođavanja. Pa ipak, kako za “Vijesti” kaže dekan Biotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore Igor Pajović , postoji način da svaki pojedinac utiče na njegovu populaciju.
Prvo, svaku teglu, bačvu… ako voda u njima mora da stoji, isprazniti na svakih pet dana. Drugo, bacati smeće isključivo na mjesta koja su za to predviđena.
Pajović, pored ostalog, ističe i da neodgovoran tretman guma pogoduje širenju populacije.
“Njegova jaja se transportuju putem globalne trgovine, posebno polovnim gumama”, kaže on i dodaje i da su gume jedno od idealnih staništa za azijskog tigrastog komarca.
Prema podacima koji su nedavno saopšteni “Vijestima”, od preko 150 prijava koji su putem platforme Čuvaj.me podnijeti zbog ugrožavanja životne sredine, skoro 15 odsto odnosi se na problem guma i to u samo dva dijela grada u Podgorici.
Prisustvo nekih vrsta komaraca u Crnoj Gori utvrđeno je prije 20 do 30 godina, neke su utvrđene ranije, a nalazi o tome potvrđeni u novije vrijeme. Ipak, sve vrste računaju se kao prisutne (osim ako nije utvrđeno da nisu) od oko 1900. godine naovamo.
“Od tada do danas na teritoriji Crne Gore je utvrđeno prisustvo ukupno 44 vrste komaraca”, kaže dekan Biotehničkog fakulteta UCG.
Od tog broja, dodaje on, opasnih i potencijalno opasnih za ljude i životinje je nešto manje od polovine, oko 16.
U vektorske, odnosno vrste koje su prenosioci zaraznih bolesti, pojašnjava Pajović, ubrajaju se svi “malarični” komarci (vrste roda Anopheles), te “kućni” komarac (Culex pipiens). Taj “kućni” može da prenese virus Zapadnog Nila, koji je potencijalno i najznačajniji za Crnu Goru. Može da prenese i Sindbis, virus doline Rift, Japanski encefalitis, Limfatični meningitis, Sent Luis groznicu, ptičju malariju, tularemiju, brucelozu, a prenosilac je i srčanih ili filarijalnih crva pasa (Dirofilaria immitis i D. repens).
Problematični, pojašnjava sagovornik “Vijesti”, mogu da budu i neki od autohtonih komaraca roda Aedes, na primjer Ae. vexans poplavni komarac, koji je prenosilac virusa doline Rift i Celovo virusa, potom Aedes caspius, koji takođe prenosi virus doline Rift, ujedno je i prenosilac srčanog crva pasa ili nematoda.
Pa ipak, prema riječima Pajovića, trenutno, i u posljednjih 20 godina najproblematičnija je invazivna vrsta azijski tigrasti komarac.
“On je epidemiološki važan vektor koji može prenijeti brojne patogene/viruse, kao na primjer Denge, groznice Čikungunja, virusa Usutu, a potencijalni je vektor i Zika i virusa žute groznice”.
Azijski tigrasti komarac porijeklom je iz tropskih i suptropskih područja jugoistočne Azije. Trenutno je i već neko vrijeme najinvazivniji komarac na svijetu, pojašnjava Pajović.
“Može se prilagoditi širokom spektru okolnosti, a jako je povezan s ljudskim aktivnostima koje mu omogućavaju stanište i širenje u naseljenim i urbanim oblastima. Napada danju, posebno u sumrak i zoru. Njegova jaja se transportuju putem globalne trgovine, posebno polovnim gumama. Idealna staništa uključuju gume, burad, slivnike za hvatanje kišnice, korita za piće…”.
Dok drugi komarci, prema riječima sagovornika “Vijesti”, komarce polažu direktno u vodu, ženke azijskog tigrastog komarca to čine na prelazu vode u suvo.
“Bilo koji otvoreni kontejner koji sadrži vodu biće dovoljan za razvoj larvi, čak i sa manje od 30 mililitara vode”, kaže on.
Azijski tigrasti komarac, dodaje Pajović, ima jako kratak domet leta (manje od 200 metara), pa će mjesta gdje se razvija vjerovatno biti blizu mjesta gde se nalaze odrasli.
Za domaćine, bira ljude, domaće i divlje životinje, gmizavce, ptice i vodozemce.
“Domaćine lociraju detekcijom povećane emisije ugljendioksida i drugih organskih materija, mada i povećana vlaga i optičko prepoznavanje mogu biti od značaja. Potraga za domaćinom odvija se u dvije faze; prvo se komarac nespecifično ponaša dok ne osjeti stimulanse domaćina, nakon čega se kreće ciljano”, pojašnjava Pajović.
Azijski tigrasti komarac, dodaje, naročito napada gdje ima više vegetacije, najmanje je aktivan tokom jutarnjih časova i noću.
“Traže domaćine u zatvorenom preostoru i van njega, a posebno su aktivni spolja. Veličina krvnog obroka zavisi od veličine komarca, ali obično iznosi oko dva mililitra. Njihov ubod nije nužno bolan i imaju tendenciju da ubodu ljudskog domaćina više puta (ako imaju priliku). Napadaju i druge sisare kao i ptice”.
Ženke azijskog tigrastog komarca uvijek su u potrazi za domaćinom.
“I jako su uporne. Njihov krvni obrok se često prekida prije nego što unesu dovoljno krvi, pa ubadaju više domaćina, što ih čini posebno efikasnim u prenošenju bolesti. Ubadanje različitih vrsta domaćina omogućava im da budu potencijalni vektor ‘most’ za određene patogene koji tako mogu preskočiti granice vrsta, na primjer WNV (ptice-sisari)”.
Područje cirkulacije te vrste do šezdesetih godina prošlog vijeka bile su jugoistočna Azija i ostrvske države Indijskog i Tihog okeana, gdje su i danas aktivni tokom cijele godine. Vrsta se, međutim, uspješno prilagodila hladnijim/umjerenim regionima, gdje odlazi u stanje hibernacije tokom zime.
“Izuzetno je kompetitivna vrsta koja brojnošću može nadmašiti, pa čak i istrijebiti druge sa sličnim staništima”, kaže Pajović.
U međuvremenu, vrsta se proširila na Sjedinjene Američke Države, Afriku, Bliski Istok… U Evropi, azijski tigrasti komarac prvi put se javio u Albaniji 1979, potom između 1990. i 1991. u Italiji, 1999. na jugu Francuske, 2000. u Belgiji.
U Crnoj Gori, azijski tigrasti komarac javlja se 2001, a kasnije u južnoj Švajcarskoj i Grčkoj, Španiji, Hrvatskoj, Holandiji, Sloveniji, potom Bosni i Hercegovini, Njemačkoj, Malti. Godine i 2016. otkriven je u Engleskoj.
“Azijski tigrasti komarac odgovoran je za epidemiju Čikungunja na francuskom ostrvu La Reunion u periodu 2005. do 2006. Procijenjeno je da je virusom zaraženo 266.000 ljudi, a na ostrvu se dogodilo 248 smrtnih slučajeva. Takođe, utvrđeno je da je doprinio groznici Čikungunje u Evropi, u italijanskoj provinciji Ravena koja je izbila u ljeto 2007, kada je bilo preko 200 ljudi zaraženo”, kaže Pajović.
Ta vrsta komarca relevantna je za veterinarsku medicinu jer prenosi parazitsko oboljenje, “srčanog crva” kod pasa i mačaka.
Kako bi se spriječilo širenje i uspostavljanje te vrste, od suštinskog značaja su efikasno praćenje i nadzor.
“Efikasan nadzor je presudan za utvrđivanje prisustva i brojnosti tigrastih komaraca, ali i efekata programa suzbijanja. Najčešće se za taj nadzor koriste ovipozicione klopke”, pojašnjava.
Dodaje i da je tu vrstu komarca ” vrlo teško suzbiti ili kontrolisati”.
“Zbog njegove izuzetne sposobnosti prilagođavanja različitim sredinama, bliskog kontakta sa ljudima i njegove reproduktivne biologije”.
Kontrola bolesti ljudi, najbolje se postiže kontrolom populacije. To, pojašnjava Pajović, podrazumijeva smanjenje izvora, odnosno uklanjanje stajaće vode koja je pogodna za razvoj larvi.
“Suzbijanje započinje uništavanjem mjesta na kojima polažu jaja, a koja po definiciji nikad nisu daleko od mjesta na kojima komarci ubadaju ljude. Lokve koje traju duže od tri dana, začepljeni krovni oluci, stare gume, stelja i bilo koji drugi mogući kontejner ili bazen sa stajaćom vodom treba isprazniti ili ukloniti. Kupatila za ptice, ulazi u kanalizaciju i odvodni sistemi koji zadržavaju stajaću vodu, saksije i stojeće vaze sa cvijećem, voda u bazenima, slivovima…”.
Mogu se tretirati hemijskim ili organskim pesticidima.
“Voda koja se ne može isušiti može se tretirati MMF Aquatain (vršeni su eksperimenti u Crnoj Gori, rad je publikovan, rezultati su odlični), insekticidima ili Bacillus thuringiensis israelensis (Bti). Bti proizvodi toksine koji su efikasni protiv larvi komaraca, dok gotovo nemaju efekta na druge organizme. Bti preparati su lako dostupni i lako primjenljivi na farmama, baštama i bazenima”, pojašnjava Pajović.
Pajović kaže da svi mogu da doprinesu u kontroli populacije tigrastog, ali i drugih vrsta komaraca:
“Na prvom mjestu da sve stajaće vode – sve bazene, burad, bačve, kolica za baste, kofe, kante, boce, tegle… sve da isprazne jednom u pet dana, ako im je ta voda potrebna da stoji tu. Ako nije potrebna, da sve te predmete obezbijede, tako da u njih ne ulazi voda, odnosno da ne stoji bez potrebe voda oko objekata za stanovanje ili držanje stoke.
I na drugom mjestu da bacaju smeće isključivo na za to predviđena mjesta. Ili u kontejnere ili u reciklažne centre. Odlaganje otpada, a zatim i njegovo procesuiranje je osnov borbe protiv svih vektora, a na prvom mjestu komaraca”.
Iako neke vrste komaraca nisu više prisutne u Crnoj Gori, prema riječima Pajovića, one se polako “vraćaju” u neke oblasti, što ne isključuje njihovu ponovnu pojavu i kod nas.
Među njima je komarac žute groznice (Aedes aegypti), koji je, uz žutu, prenosilac Denga groznice, Čikungunje, Zika groznice, virusa Mayaro.
“Vrsta je bila prisutna, ali je kao sporedni efekat i ona eradikovana prilikom eradikacije malarije sa teritorije Crne Gore sredinom sedamdesetih godina 20. vijeka. No, u posljednjih desetak godina vrsta se polako “vraća” iz oblasti potkavkazja – Gruzija, Jermenija, sjeverno-istočna Turska i ‘kreće’ se niz crnomorsku obalu Turske; da bi se ‘odjednom’ pojavila na Kipru, a zatim je presretnuta na aerodromu u Atini. Pošto nam je ‘već u dvorištu’, navedenu vrstu očekujem da ‘dođe’ do Crne Gore u narednih, najviše desetak godina i ponovo naseli prirodan areal koji je svojevremenoo naseljavala”.
Dodaje da su u regionu prisutne i neke invazivne vrste, koje se posebno prate na teritoriji Evrope – Ae. atropalpus, Ae. koreicus i Ae. japonicus.
“Ovaj posljednji već je uveliko prisutan u Hrvatskoj i presretnut u BiH”.
Evropski centar za sprečavanje i kontrolu bolesti (ECDC) upozorio je prije nekoliko dana da rekordan broj novih slučajeva zaraze virusom Zapadnog Nila (WNV) i virusom čikungunja ukazuju na “novu normalnost” u Evropi, te su kazali da to zahtijeva snažan i koordinisan odgovor u cilju zaštite javnog zdravlja širom kontinenta.
Ove godine zabilježeno je 27 slučajeva čikungunje i to je, navode, novi rekord za kontinent.
“Komarac koji može da prenosi virus čikungunja (Aedes albopictus, azijski tigrasti komarac) sada je rasprostranjen u 16 evropskih zemalja i 369 regiona, u poređenju sa samo 114 regiona prije deset godina. U kombinaciji sa rastućim nivoom međunarodnih putovanja, to širenje čini lokalne epidemije vjerovatnijim”, stoji u saopštenju od 20. avgusta.
I raspodjela slučajeva infekcije virusom Zapadnog Nila u Evropi nastavlja da se mijenja, pa su ove godine, prvi put, zabilježeni slučajevi zaraze u italijanskim provincijama Latina i Frozinone, te okrugu Salaj u Rumuniji.
“Evropa je registrovala najveći broj slučajeva infekcije virusom Zapadnog Nila u posljednje tri godine. ECDC očekuje da će broj infekcija nastaviti da raste, vjerovatno dostigavši sezonski vrhunac u avgustu ili septembru”.
S promjenama epidemiološke slike bolesti koje prenose komarci, dodaju iz ECDC, sve veći broj ljudi u Evropi će biti u riziku u budućnosti:
“To čini prevenciju važnijom nego ikada, kako kroz koordinisane mjere javnog zdravlja, tako i kroz lične mjere zaštite. Postoji hitna potreba da se pojačaju i prošire efikasne, ekološki prihvatljive intervencije za kontrolu komaraca.”
