Pravnik i nekadašnji ministar pravde Dragan Šoć ocijenio je da sprovođenje svih lokalnih izbora u jednom danu ne bid alo ono što se želi postići, a izvršni direktor Centra za demokratsku tranziciju (CDT) Dragan Koprivica je predložio da bi građani, u istom danu kad biraju odbornike u lokalnom parlamentu trebalo da glasaju i za savjet mjesne zajednice.
Oni su to poručili govoreći na panel diskusiji „Reforma izbornog zakonodavstva: jedinstven izborni dan, neposredni izbori predsjednika/gradonačelnika i otvorene liste – izazovi i prednosti“ koju je organizovala Zajednica opština Crne Gore (ZOCG).
U uvodnom izlaganju, sekretarka te organizacije Mišela Manojlović ocijenila je da se pitanje lokalnih izbora tiče prije svega građana koji žele funkcionalnu lokalnu samoupravu.
Ona je istakla da se predsjednik opštine nekad birao neposredno.
„Zato je veoma važno da se danas prisjetimo razloga iz kojih su te 2003. godine posebnim zakonom uvedeni neposredni izbori, da odgovorimo na pitanje zašto smo od njih odustali samo šest godina kasnije, kao i na pitanje da li smo i šta suštinski i dugoročno riješili izborima za lokalne skupštine u jednom danu. Da li je sada pravo vrijeme da te prakse rehabilitujemo, ili treba da razmutrimo druge opcije prilagođene našim veoma specifičnim društvenim i političkim okolnostima?“, kazala je.
Ministar javne uprave Maraš Dukaj je saopštio da je jaka i efikasna lokalna samouprava temelj snažnog i pravednog društva.
„Zato smo mi u Ministarstvu javne uprave visoko postavili prioritet reformne sistema lokalne samouprave. U tom smislu mi smo sa posebnim akcentom definisali odnosno pridijelili se ka decentralizaciji i digitalizaciji lokalne samouprave“, kazao je i dodao da je izvršna vlast u januaru prošle godine usvojila analizu funkcionisanja sistema lokalne samouprave koja je pokazala brojne slabosti postojećeg sistema i ukazala na hitnu potrebu za promjenama.
Kako je dodao, ta analiza je pokazala da je Crna Gora jedna od najcentralizovanijih država u Evropi.
Dukaj je istakao da da danas postoje i predsjednici opština koji nisu pojavili na izbornim listama, ali i rotirajući predsjednici opština, te da se postavlja pitanje ko je prvi čovjek jedne opštine.
On je dodao da se moraju svi zajedno uključiti – centralna vlast, lokalne zajednice, NVO sektor, akademska zajednica međunarodni partneri.
„Jasno je da bez sveobuhvatne reforme izbornog sistema nema rješenja. Mi smo Skupštini poslali dvije inicijative – uvođenje neposrednog izbora i izbori u jednom danu. Smatram da održavanje izbora u jednom danu smanjuje nepravilnosti poput izbornog turizma, rotacije predsjednika“, istakao je ministar javne uprave i dodao da, ako predsjednici opština budu imali direktan izborni legitimitet njihova odgovornost prema građanima će biti znato veća.
Otvorivši prvi panel, na kom se govorilo o prednostima i izazovima neposrednog izbora predsjednika opštine i organizaciji izbora u jednom danu, v.d. generalne direktorice Direktorata za lokalnu samoupravu u Ministarstvu javne uprave Nina Blažić ocijenila je da bi izlazak na birališta istog dana doveo do povećanja izlaznosti i povjerenja u sami proces, ali i do toga da nacionalne teme ne budu dominantne na lokalnom nivou.
Ona je istakla da je u prethodnom periodu učestala pojava bila uvođenje odbora povjerenika zbog nefunkcionalnosti lokalnih parlamenata, ali i pojava da Vlada saziva sjednice skupština opština, ali i blokade sjednica.
Blažić je dodala da bi neposredan izbor predsjednika opštine osigurao njihovu demokratsku legitimnost.
„Neposredan izbor bi osigurao da predsjednik opštine bude izebrani voljom građana, čime bi se osigurala i njena, njegova demokratska legitimnost, a samim tim i odgovornost prema biračima za ono što je predstavio kao svoju viziju razvoja lokalne zajednice“, kazala je.
Kada je riječ o inicijativi za održavanje izbora u jednom danu, Blažić je dodala da je ona proistekla iz potrebe da se obezbijedi „puna vjerodosvojnost i efikasnost izbornog procesa na lokalnom nivou i u tom segmentu eliminišu određene negativne prakse“.
„Da li demotiviše, da li opterećuje kontinuirane izborne kampanje koje su, da kažem, sprovode u nekoj jako polarizovanoj klimi koju su građani kao birači izloženi. Povezano sa tim je i pitanje da li održavanje lokalnih izbora u jednom danu obezbjeđuje jasan vremenski okvir što daje biračima prostor da se pripreme, tačno znaju kada očekuju izbore i to može zaista uticati i na povećanje izlaznosti, ali i na rast povjerenja u izborni proces“, pitala je ona.
Koprivica je dodao da je za neposredan izbor gradonačelnika i za izbore u jednom danu, ali da je „vrag u detaljima“.
„Član sam odbora (za izbornu reformu) Vasilije (Čarapić) je tu, nismo se proslavili ni u kvalitetnom radu ni u nekim kvalitetnim analizama u prethodnoj godini, nadam se da će se stvari rješavati, politički spor da će se rješavati što prije i da ćemo mi tamo početi ozbiljno da se bavimo ovim,“, istakao je.
On je dodao da je, što se CDT-a tiče, ključno pitanje kako to uraditi.
„Postoje određene opštine u kojima je vlast formirana skoro. Kako da tretiramo ako će ti izbori biti na primjer u junu, a kako neke kojima će isteći mandat do tada. Kako ćemo ako nekima prekine mandat prije kraja ciklusa“, pitao je.
Kako je ocijenio, ne može se reći da su izbori imali lokalni karakter i da su lokalne teme dominirale.
On je podsjetio da su izbori u glavnom gradu 2022. godine pomjereni za nekoliko mjeseci
„Čuo sam neke predloge da se nekim opštinama produži mandat, a ne čudi me jer su oni koji danas najglasnije brane Ustav glasali da se odlože izbori u Podgorici 2022. godine“, kazao je i dodao da je za neposredan izbor gradonačelnika bitno korigovati odnos između njega i Skupštine opštine.
On je pozvao da se u „paket“ izbora u jednom danu dodaju i izbori za savjet mjesnih zajednica.
„Dakle, ne znam zašto ovoj državi ne odgovara da se mjesne zajednice biraju na izborima, bez povećavanja troškova, onda kad su lokalni izbori i kad imamo prilike da odradimo pošten izborni proces, a ne skup građana gdje se okupi 15-ak ljudi za koji niko ne može da provjeri, zbor građana da ne može da provjeri da li imaju probivalište u toj mjesnoj zajednici, pa deset ljudi odlučuje da će donositi odluke za neke 30-40 hiljada, pa onda se to pretvori u partijske punktove gdje se pišu sigurni glasovi i to bude zadatak mjesnih zajednica“, kazao je i dodao da bi jedini dodatni trošak bili dodatni glasački listići.
Koprivica je, takođe, kazao da je potrebno definisati šta treba raditi u slučaju ranijeg prekida mandata nekoj lokalnoj skupštini.
Dekan Fakulteta za državne i evropske studije Đorđije Blažić je ocijenio da je funkcija predsjednika države jedina legitimna.
„Trideset godina imamo isti sistem – partitokratsko oligarhijski. U takvom sistemu vlast preuzima partija“, saopštio je i dodao da su partije postale konstitutivni elementi državnih institucija.
Kazao je i da su zbori u jednom danu poželjni, ali da je rezervisan spram ideje da se dese u sistemu koji nije reformisan.
Šoć je pitao Blažića da li, ako nema legitimnih institucija, znači da bi mogao ubiti ljude, a institucije nisu legitimne da ga uhapse i da mu sude.
„Ne osporavam dobru namjeru oko ovih tema, ali nam se nameće kao da su one isključivo dobre“, ocijenio je.
Kako je dodao, izbori u jednom danu bi se mogli desiti kad bi sve opštine skratile svoj mandat.
„Pravno i politički – legitimno. Šta slijedi poslije – Podgorica, Šavnik, Kotor, Berane? Desi se politička kriza koja je potpuno razumljiva i ta politička kriza izazove da se ne može ostvariti pun mandat“, kazao je i pitao da li su građani Petnjice, Rožaje, Žabljaka, Kolašina, Mojkovca spremni da, kad „pukne“ vlast u nekoj opštini, odmah idu da skrate sebi mandat i da ponovo idu na izbore.
Kako je ocijenio, on ne vidi šta je tu dobit za kvalitet lokalne samuprave, te da je suština reforme da se kvalitet postigne „a ne da svi idemo jednoga dana na izbore“.
Šoć je kazao da je pitanje izbora u jednom danu „gubljenje vremena“.
„Nisu partije ideal, ali bez njih se, nažalost, ne može. Dakle, pitanje izbora u jednom danu je tehničko pitanje, i po meni bi bilo gubljenje vremena, insistiranje na tome, jer proizvod svega toga ne da ono što se želi“, istakao je.
Kad je riječ o neposrednom izboru gradonačelnika, on je ocijenio da će se opet birati partijski kandidati.
„Na izborima u Herceg Novom su bili kandidati Stanko Zloković, Dejan Mandić i Vasilije Ilić. Svi su se složili da je Ilić najbolji kandidat, ali nije bio u partiji“
„Ubjedljivo čovjek s najvećim ugledom u Herceg Novom po priznanju i Dušana Mandića i Stanka Zlokovića bio je Vasilije Ilić. Ali nije prošao. Zato što nije bio partijski kandidat ni DPS-a, niti je bio partijski kandidat SNP-a, tada je to bio Dušan Mandić“, ocijenio je.
Kako je dodao, ne postoji gradonačelnik u istoriji koji je imao legitimitet kao Miomir Mugoša, što god mislili o njemu, ali je imao nesuglasice sa SDP-om koji je vlast, te nije mogao da radi projekte, odnosno da ih je radio uz izbjegavanje zakona.
„Ako gradonačelnika zamijenimo kao pandan premijeru, to je isto. Dok uživaju podršku, izvolite, kad ne uživaju, smijenite ih. Moje polazište je sljedeće – živimo u realnom vremenu koje nije sjajno, niti smo mi sjajni ljudi, ali je ono produkt naše pameti. Nemamo građansku kulturu, ali ni političku“, rekao je Šoć i dodao da su primjeri Šavnika i Kotora nelegitimni, ali ne i nelegalni.
On je podsjetio i da je četiri godine sudski savjet je bio van snage,i pitao da li sve sudije izabrane u tom epriodu treba proglasiti nelegalnim
„I dalje izbore u lokalnoj samoupravi dobijaju branitelji srpstva, crnogorstva, albanstva, bošnjaštva. I biće tako dok ljudi ne počnu da razmišljaju kakav je saobraćaj, imaju li kolektor i ostalim pitanjima kojima se bavi lokalna samouprava“, poručio je i dodao da partitorkatija proiilazi iz podaničke svijeti.
Predsjednik Opštine Tivat Željko Komnenović kazao je da od 25 opština, samo u nekoliko funkcioniše institucija glavnog administratora.
„Lokalne samouprave ne mogu da urade ništa ozbiljno bez saglasnosti državne vlasti“, istakao je i dodao da predsjednik opštine pokriva 37 različitih upravnih funkcija.
Drugi panel ticao se uvođenja otvorenih lista.
Profesor Fakulteta političkih nauka Univerziteta Donja Gorica Mladen Vukčević konstatovao je da nema uniformnih otvorenih lista.
„Razdvojenost ide dotle da neki tipovi otvorenih lista imaju 10 naziva. Često ćete naći da se isti model stavlja pod različite odrednice“, ocijenio je.
Predsjednik Upravnog odbora NVO Centar za monitoring (CeMI) Zlatko Vujović dodao je da postoje razni izborni sistemi – većinski, proporcionalni, ali i da je u izbornim jedinicama koje daju tri poslanika, teško sprovesti afirmativnu akciju za žene.
Osvrnuvši se na primjer Kosova, koje ima preferencijalni izborni sistem, u koem građani biraju svoje favorite među kandidatima za poslanike, problem nastao što predstavnici partija brojali partijske glasove, a svaka partija za sebe preferencijalne.
Kako je dodao, tamo građani biraju partiju i do pet kandidata, a u Finskoj je uticaj preferencijalnih stopostotan.
„Lista kandidata je alfabetska. Glasački listić je prazan i ljudi upisuju broj jednog kandidata kog preferiraju. Naravno, nije cijela država jedna izborna jedinica“, istakao je.
Državni sekretar u Ministarstvu javne uprave Dragiša Janjušević je istakao da je on zagovornik izbora u jednom danu, te da se mora govoriti o depolitizaciji lokalne samouprave, kao i da je 2019. godine postojala ideja da se otvorene liste testiraju na lokalnom nivou.
Predsjednik kluba poslanika Pokreta Evropa sad Vasilije Čarapić, kopredsjedavajući Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, kazao je da „akademsko društveni diskurs po pitanju otvorenih lista ima veći potencijal nego politički diskurs na odboru“.
„Trenutno odbor postoji za političko potkusurivanje i ne postoji volja da se sprovedu reforme“, ocijenio je.
Šoć je dodao da je 1996. uspostavljen konsenzusom sistem koji štiti manje brojne narode i dodao da se izborne jedinice nisu pokazale kao dobre.
„Ako ste slušali Predraga Bulatovića, uvidite izborne jedinice“, istakao je i dodao da je to uvedeno samo jednom – 1996. godine, kad je raspored mandata bio neproporcionalan broju glasova“, istakao je.
