Predloženo uvođenje turističkog informacionog sistema koji bi koštao 1,3 miliona i koji bi bio centralna digitalna platforma za evidenciju turista, smještajnih objekata, prijava i odjava;
TIS bi olakšao inspektorima uvid u stvarni promet i borbu protiv nelegalnih davalaca smještaja
Crna Gora godišnje gubi oko 86 miliona eura zbog neregistrovanog privatnog smještaja, zbog neažurnih evidencija, neefikasne naplate i nepostojanja centralnog turističkog informacionog sistema, navedeno je u Informaciji o analizi digitalnih tokova i alata u turizmu Crne Gore na osnovu podataka o turističkom prometu iz 2024. godine.
Informaciju je usvojila Vlada u julu, a pripremljena je u saradnji s Kancelarijom Ujedinjenih nacija za projektne usluge (UNOPS). U gubicima od 86 miliona kako je navedeno nisu uračunati gubici od boravišnih taksi i indirektnih prihoda. U prošloj godini zvanično je zabilježeno više od 15 miliona noćenja, dok je prihod od boravišnih taksi iznosio nešto više od 11,6 miliona eura.
U analizi se zaključuje da Crnoj Gori nedostaje centralni turistički informacioni sistem koji bi objedinio sve podatke o prijavama i prometu, omogućio suzbijanje sive ekonomije i naplatu ovih izgubljenih prihoda. Izrada tog sistema, kako je navedeno koštala bi oko 1,3 miliona eura, uz dodatnih 100 do 200 hiljada eura drugih troškova prilikom početka rada.
Analiza je pokazala da u turizmu trenutno postoji više paralelnih digitalnih sistema koji funkcionišu bez međusobne povezanosti. Identifikovani su: registar boravišta do 90 dana (RB-90), koji vodi MUP; centralni turistički registar (CTR) pod nadležnošću Ministarstva turizma; lokalna softverska rješenja kao što su “Primatech”, “Oblak” i “Čikom”; hotelski informacioni sistemi “Opera” i “Diventa”; zatim sistemi za statistiku (Monstat), inspekcijski nadzor (JIIS i ROF), te elektronska pisarnica eDMS. Međutim, ovi sistemi nisu međusobno povezani, što znači da institucije ne razmjenjuju podatke u realnom vremenu.
Zbog toga, kako je navedeno, dolazi do višestrukog unosa istih podataka, neažurnih evidencija, neujednačene statistike i slabog nadzora izdavalaca smještaja, što direktno utiče na tačnost podataka i efikasnost naplate u turizmu.
Uvođenje Turističkog informacionog sistema (TIS) predstavlja, kako je navedeno, strateški prioritet Vlade Crne Gore, u skladu sa ciljevima reformske agende 2022-2026. i nacionalnim dokumentima digitalne transformacije.
“Kao centralna digitalna platforma za evidenciju turista, smještajnih objekata, prijava i odjava, kao i upravljanje taksama, TIS će omogućiti tačne, ažurne i dostupne podatke u realnom vremenu za sve relevantne institucije. Vlada Crne Gore prepoznaje TIS kao jedan od ključnih instrumenata za povećanje efikasnosti javne uprave, borbu protiv sive ekonomije i jačanje konkurentnosti turističkog sektora. Stoga je njegova hitna implementacija neophodna kako bi se uspostavio transparentan, održiv i efikasan sistem upravljanja turizmom”, navedeno je u analizi.
Preporučuje se da TIS objedini sve podatke o turistima, uslugama i smještaju radi bolje kontrole, planiranja i suzbijanja sive ekonomije, koji se sada nalaze u različitim registrima, kao i da unaprijedi i pojednostavi nadležnim inspekcijama korišćenje tih podataka u borbi protiv sive ekonomije u turizmu.
“TIS će omogućiti elektronsku prijavu/odjavu turista, registraciju objekata, obračun i naplatu taksi, te integraciju sa državnim i komercijalnim sistemima. Očekivani efekti uvođenje TIS-a donose bolju evidenciju i transparentnost podataka, automatizaciju i ubrzanje procesa, smanjenje administracije i sive ekonomije, kao i bolje planiranje i povećanje prihoda od taksi”, navedeno je u analizi.
Ukazuju da se podaci o registraciji turista, prijavama i naplati prikupljaju različitim softverskim rješenjima koja često nisu povezana što direktno utiče na kvalitet i tačnost te statistike, odnosno pojavljuju se razlike o broju turista i noćenja.
“Podaci se često unose višestruko u različite registre, dostupnost informacijama je ograničena, a razmjena između ključnih aktera odvija se u fragmentima i bez jasnih tehničkih standarda. Odsustvo kvalitetnih i tačnih ulaznih podataka praktično onemogućavaju izradu ozbiljnih makroekonomskih proračuna o turističkim prometu. Dupliranje, ali i nepotpunost podataka, odnosno neblagovremena i nepouzdana razmjena podataka između organa (LTO, MUP/Granična policija, Ministarstvo turizma, lokalni organi za preduzetništvo i privredu, inspekcijski organi) ima direktan negativan uticaj na efekte svakog pokušaja za suzbijanje sive ekonomije, posebno u dijelu evidencije nelegalnih izdavalaca smještaja”, navedeno je u analizi.
Novi sistem bi pomogao u radu inspekcija, tako što bi im dao uvid u realno stanje turističkog prometa kojeg sada nemaju.
“Turistička inspekcija na nacionalnom i lokalnom nivou se suočava sa ozbiljnim nedostatkom kadra i ograničenim mogućnostima za kontrolu nelegalnog smještaja i neprijavljenih gostiju, naročito u sezoni. Dodatno, zakonske barijere (blaga kaznena politika, nedostatak ingerencija nad neregistrovanim subjektima) dodatno otežavaju sprovođenje inspekcija. Veliki broj neregistrovanih objekata i nelegalnih pružalaca usluga ostaje van kontrole sistema. Mnogi davaoci smještaja ne prijavljuju goste, te izbjegavaju plaćanje boravišne takse. Istovremeno, čak i oni koji žele da se registruju, često to ne mogu zbog administrativnih barijera i postupka dominantno zasnovanog na papirnom poslovanju. Primijećeno je i da se hoteli često rekategorizuju na manje jedinice kako bi izbjegli veće takse i nadležnost ministarstva turizma”, navedeno je u analizi.
TIS bi pomogao legalnim iznajmljivačima smještaja tako što bi smanjio njihove administrativne obaveze jer bi se prikupljanje podataka, koje sada nadležnim institucijama moraju dostavljati preko papirnih prijava, obavljalo kroz sistem po službenoj dužnosti.
“Paralelne papirne i elektronske evidencije gostiju predstavljaju opterećenje za hotele i izdavaoce smještaja, komplikuju rad i zahtijevaju dodatno angažovanje resursa, što predstavlja jednu vrstu biznis barijere. Ministarstvo turizma i jedinice lokalne samouprave trenutno ne omogućavaju elektronsko podnošenje zahtjeva za registraciju smještajnih objekata putem svojih portala, dok je teret prikupljanja dokumentacije u najvećem dijelu na podnosiocima zahtjeva i odvija se skoro pa isključivo u papirnom obliku”, navedeno je u analizi.
Ukazano je i na problem nedostatka stimulansa za registraciju legalnih izdavalaca smještaja, kao i na nepostojanje formalne saradnje s onlajn buking platformama.
“U sezoni, veliki broj turista se mora lično prijavljivati jer njihovi domaćini nisu registrovani u CTR-u, što kreira lošu sliku o turizmu Crne Gore. Nedostatak konsolidovanih podataka na nivou Crne Gore o dužini boravka otežava praćenje turističkih tokova, dok pojedini stranci praktično prebivaju u zemlji tako što se redovno prijavljuju na po 90 dana u različitim opštinama. Na terenu je, takođe, prisutna praksa nesigurne obrade ličnih podataka, u pojedinim opštinama LTO vrše prijavu turista na osnovu podataka i slika pasoša koje se šalju putem internet aplikacija za komunikaciju (Viber ili WhatsApp)”, navedeno je u analizi.
U Dokumentu se navodi da je reformskom agende 2022-2026. predviđeno uvođenje jedinstvenog registra koji bi objedinio sve sadašnje i omogućio stvarni uvid u prijave, promet i punu naplatu državnih i lokalnih prihoda.
Ministarstvo finansija na čijem je čelu tada bio Aleksandar Damjanović , a državni sekretar Ilija Vukčević je početkom 2023. godine saopštilo da priprema set novih zakona i mjera kojima će se suzbiti siva ekonomije i spriječiti izvlačenje neoporezivog novca.
Među tim mjerama bilo je i uvođenje sistema e-visitor, po ugledu na Hrvatsku i zemlje EU, kojim je već 2023. godine trebalo da bude uveden jedinstven registar u turizmu koji se sada ovom analizom preporučuje. Uslijedila je blokada parlamenta, izbori i na jesen 2023. godine, a novo rukovodstvo Ministarstva je tada odustalo od ovog plana.
