Da bi se uspješno uhvatila ukoštac sa upotrebom duvana kao vodećim uzrokom prijevremene smrtnosti, Crna Gora treba da “iznjedri” napredna rješenja koja će predvidjeti zabranu upotrebe pušenja na javnim mjestima, potpunu zabranu oglašavanja, promocije i sponzorisanja, jednoobrazna i standardizovana pakovanja za sve duvanske i nikotinske proizvode, podršku za odvikavanje i snažna akcizna opterećenja.
To je za “Vijesti” ocijenila šefica kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) Mina Brajović .
Ona podsjeća da je duvan smrtonosan i da su podaci o pušenju u Crnoj Gori alarmantni.
“Duvanski proizvodi koji se puše, uključujući i nargile, sadrže više od 7.000 hemikalija, od kojih je najmanje 250 poznato kao toksične ili kancerogene. Upotreba duvana za žvakanje takođe izaziva ozbiljna, ponekad i fatalna zdravstvena stanja. Duvanska industrija ne proizvodi običnu potrošačku robu – ona prodaje proizvode osmišljene da stvore i održe zavisnost, a ubijaju do polovine korisnika koji ne prestanu sa upotrebom. Ovi proizvodi sadrže nikotin, supstancu koja izaziva zavisnost, kao i brojne toksične hemikalije koje utiču na gotovo svaki organ u ljudskom tijelu i štetno djeluju na zdravlje tokom cijelog života. U prosjeku, pušači koji puše cijelog života izgube najmanje 10 godina života”, ističe Brajović.
Ona upozorava da je upotreba duvana tokom 2021. odgovorna za 15,4 odsto svih smrtnih slučajeva kod muškaraca i 4,7 odsto kod žena u Evropskom regionu SZO.
“Prema procjenama SZO iz 2022. godine, 32 odsto odraslih osoba u Crnoj Gori koristi duvan, što značajno premašuje prosjek evropskog regiona (25,3 odsto) i globalni prosjek (20,9 odsto). Prema podacima iz Investicione studije za kontrolu duvana u Crnoj Gori, objavljenom 2024. godine, više od 2.000 građana Crne Gore svake godine umre od bolesti povezanih s upotrebom duvana, što čini 30 odsto svih smrtnih slučajeva u zemlji. Ovo su alarmantni podaci.”
Kada je riječ o ekonomskim gubicima, navodi ona, tokom 2020. Crna Gora je zbog upotrebe duvana izgubila 307 miliona eura, što predstavlja oko 7,3 odsto godišnjeg BDP-a zemlje.
“Dakle, teret upotrebe duvana u Crnoj Gori daleko premašuje prihode koje država trenutno ostvaruje oporezivanjem duvanskih proizvoda. Socijalni i ekonomski gubici povezani s upotrebom duvana su 6-7 puta veći od prihoda koje država prikupi od poreza na duvan. Svi ovi podaci zasnovani su na dokazima koji su objavljeni i zvanično podržani od strane Vlade Crne Gore, UNDP-a, Sekretarijata Konvencije i SZO-a. Stoga bih željela da ponovo istaknem da su sve izjave i preporuke SZO zasnovane na rigoroznim naučnim istraživanjima i verifikovanim podacima. Naš stav o kontroli duvana utemeljen je na decenijama globalnih istraživanja i u potpunosti je usklađen sa Okvirnom konvencijom SZO o kontroli duvana (FCTC), čija je Crna Gora potpisnica.”
Šefica kancelarije SZO smatra da svakodnevna praksa i podaci ukazuju da je u Crnoj Gori sprovođenje ključnih obaveza, koje proizilaze iz ratifikovane Okvirne konvencije SZO o kontroli duvana, ozbiljan izazov do mjere da predstavlja prijetnju po javno zdravlje građana.
“Svjedoci smo da je u Crnoj Gori obezbjeđivanje zaštite od izloženosti duvanskom dimu na radnim mjestima u zatvorenom prostoru, u javnom prevozu, zatvorenim javnim prostorima i, prema potrebi, na drugim javnim mjestima i dalje samo mrtvo slovo na papiru. Takođe, u zemlji ne postoje adekvatni zdravstveni servisi za pružanje podrške za prestanak pušenja i praćenje upotrebe duvana, uz sprovođenje drugih mjera.”
Brajović kaže da je dovoljan jedan pogled na izložbeni prostor u supermarketima, kioscima, ili na reklamne materijale u popularnim ugostiteljskim objektima ili duž glavnih saobraćajnica i pored škola da se razotkriju taktike duvanske industrije.
“Iza sjajnog, privlačnog pakovanja i modernog dizajna kriju se mračne namjere duvanske i nikotinske industrije. Duvanska i nikotinska industrija, neumorno reklamira svoje proizvode mladima, kako bi obezbijedili da kada jedna generacija pušača umre, druga generacija zavisnika već bude ‘spremna’. Svima je jasno da to nije poslovna praksa i manir pouzdanih partnera Vlade i društveno odgovornih subjekata, kako se duvanska i nikotinska industrija želi predstaviti, već reciklirana marketinška taktika industrije smrti i njenih lobista radi ostvarivanja što veće zarade”, ističe ona.
Podsjeća da je to ista industrija koja je nekada tvrdila da su “filter cigarete bezbjedne” i da “duvanski proizvodi ne izazivaju kancer pluća”. Danas, tvrdi, jednako glasno pokušavaju da obmanu javnost da “nikotinske vrećice ne škode”.
“Osim manipulativnih narativa, ova industrija pakuje nikotinsku i duvansku zavisnost u ukuse. Roditelji moraju da znaju da su ukusi mamac. Dodati ukusi i arome razlog su broj jedan iniciranja upotrebe nikotinskih i duvanskih proizvoda i faktor koji odvikavanje čini nemogućom misijom. Osim toga, duvanska i nikotinska industrija nerijetko direktno kopira brendove i vizuelni identitet popularnih igračaka i slatkiša za djecu, stvarajući utisak da se radi o nečem poznatom i bezbjednom po djecu. I onda kažu – naši proizvodi nijesu namijenjeni vašoj djeci.”
Ona kaže da se duvanska i nikotinska industrija neumorno trudi da relativizuje činjenice, zasipa javnost neutemeljenim tezama da će povećanje poreza izazvati šverc, mravlju korupciju, porast nezaposlenosti ili štetu ugostiteljstvu – uprkos jasnom naučnom i ekonomskom konsenzusu koji ih nedvosmisleno demantuje.
“Mračne namjere duvanske i nikotinske industrije su jasne – učiniti duvanske i nikotinske proizvode privlačnim i finansijski pristupačnim za djecu i mlade, jer industrija smrti jako dobro zna da zavisnost koja počne u adolescenciji traje i čitav život. Zato, selektivni pristup kontroli upotrebe duvanskih i nikotinskih proizvoda je opasan. Kreatori politika i poslanici moraju da znaju da insistiranje samo i isključivo na edukaciji i podizanju nivoa svjesnosti o štetnosti duvanskih i nikotinskih proizvoda ide u prilog samo duvanskoj i nikotinskoj industriji i njihovim lobistima. Sveobuhvatan pristup za rješavanje problema upotrebe duvana i nikotina nema alternativu.
Komentarišući šta Crnoj Gori treba od naprednih rješenja o kontroli upotrebe duvana i nikotinskih proizvoda, Brajović kaže da je zakonodavstvo ključno, ali da uspjeh zavisi od njegove efikasne primjene, sprovođenja i mehanizama poštovanja, koji moraju biti podržani finansijskim i tehničkim resursima.
“Bez sumnje, osovinu tog pristupa čini sprovođenje efikasnih akciza na duvanske proizvode, za koje je dokazano da smanjuju potrošnju i generišu prihode za javnozdravstvene inicijative. Pozdravljamo posvećenost Vlade i Ministarstva finansija usklađivanju duvanskih akciza sa akciznim kalendarom Evropske unije. Nedavna povećanja akciza predstavljaju pozitivan korak ka smanjenju upotrebe duvana i unapređenju javnog zdravlja. SZO ohrabruje Vladu da nastavi s tim naporima, jer dokazi pokazuju da više cijene i porezi na duvan već nakon samo četiri mjeseca imaju značajan efekat na smanjenje potrošnje. Vjerujem da svi roditelji i odgovorni građani očekuju da Vlada i Skupština potvrde svoju posvećenost zajedničkom interesu i cilju – zaštita zdravlja naše djece od toksičnog uticaja duvanske i nikotinske industrije, kroz izradu, usvajanje i dosljedno sprovođenje novih zakonskih rješenja. Bez odlaganja.”
