Prije nekoliko sedmica neidentifikovani dronovi narušili su vazdušni prostor Evropske unije, što je dovelo do sazivanja vanrednog sastanka evropskih lidera u Danskoj. Takvi upadi su, zapravo, proteklih mjeseci učestali: najmanje deset zemalja – od Poljske i Rumunije, preko baltičkih država, pa sve čak do Francuske – prijavilo je sumnjive aktivnosti dronova. Ovaj trend jasno ukazuje na to koliko je Evropa izložena bezbjednosnim rizicima skopčanim s ruskom kampanjom hibridnog ratovanja. Ali možda najveći rizik po evropsku bezbjednost dolazi od Sjedinjenih Država, budući da se administracija predsjednika Donalda Trampa na spoljnopolitičkom planu opredijelila za kurs utemeljen na parohijalizmu i konfrontaciji.
Trampova administracija ne skriva prezir prema bezbjednosnim garancijama koja je Amerika dosad pružala saveznicima, između ostalih i onima iz NATO. Februarska tirada potpredsjednika Džej Di Vensa na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji – kada je evropskim liderima poručio da najveća pretnja bezbjednosti njihovih zemalja dolazi „iznutra“ – jedna je od manifestacija takvog stava. I mada američka administracija tvrdi kako je sve što zahtijeva to da se i druge članice NATO pridržavaju preuzetih obaveza – posebno kad je riječ o izdvajanjima za odbranu – bilo bi krajnje naivno ako bi Evropa računala s tim da će se SAD u svakoj varijanti držati svoje strane nagodbe.
Za Trampovu administraciju „Amerika na prvom mjestu“ nije samo puki slogan; to je politički etos kojim se pravdaju okretanje Amerike samoj sebi, kapricioznost i transakcioni pristup bez ikakvog utemeljenja u pravilima, normama ili vrijednostima. Ali nije „Amerika“ ta koja je u takvom ustrojstvu na prvom mjestu; nego Tramp i najuži krug ljudi oko njega, koji su se otkako se vratio u Bijelu kuću enormno obogatili. Jednom od Trampovih izvršnih naredbi daju se tako pune bezbjednosne garancije Kataru, koji je Americi nedavno poklonio 400 miliona dolara vrijedan avion koji se sada prepravlja kako bi služio kao Air Force One , za potrebe predsjednika SAD; i taj primjer jasno pokazuje koliko je problematična i oportunistička postala američka spoljna politika.
Sada, međutim, Trampova administracija iz transakcione prelazi u konfrontacionu fazu. Na vanredno zakazanom sastanku u Kvantiku, bazi Marinskog korpusa, ministar odbrane Pit Hegset održao je bukvicu generalima – bilo ih je preko 800 – pristiglim sa svih strana svijeta (i uz velike troškove), prizivajući povratak „ratničkog etosa“, odbacujući „glupava“ pravila vojnog angažovanja i proglašavajući kraj „vouk smeća“, uključujući i „klanjanje pred oltarom klimatskih promjena“.
Za Trampovu administraciju „Amerika na prvom mjestu“ nije samo puki slogan; to je politički etos kojim se pravdaju okretanje Amerike samoj sebi, kapricioznost i transakcioni pristup bez ikakvog utemeljenja u pravilima, normama ili vrijednostima
Ali Tramp je taj koji je sažeo taj novi američki pristup bezbjednosti, potvrđujući da će se Ministarstvo odbrane ubuduće ponovo zvati „Ministarstvo rata“. (Kongres ovu promjenu imena još nije potvrdio.) Ovim se poništava odluka iz 1949. čiji je cilj bio da se komunicira američka posvećenost samokontroli, legalnosti i civilnoj kontroli vojske, donijetoj u vrijeme kada su SAD preuzimale ulogu garanta stabilnog, na pravilima utemeljenog međunarodnog poretka. Ovom promjenom se stoga signalizira američko odbacivanje tog poretka, na kome su međunarodni odnosi – uključujući multilateralnu saradnju i uzajamno korisne ekonomske angažmane – počivali duže od osam decenija.
Da budemo načisto, ovo je prije bila potvrda jedne politike nego njena objelodanjivanje. Iako su SAD imale ogromne koristi od dominantne pozicije u okvirima tog na pravilima zasnovanog poretka, Trampova administracija odavno se digla na noge protiv troškova i ograničenja koje je takvo ustrojstvo podrazumijevalo.
Ali i kada se ovo ima na umu, posljednji američki potezi najavljuju jedan grublji svijet, u kome se oko vazdušnih i pomorskih linija vode sporovi, lanci snabdijevanja postaju sve krhkiji, savezništva više nisu jasno definisana, eksplicitno projektovanje sile ima primat nad diplomatijom, a zemlje koja je tako dugo doprinosila globalnoj stabilnosti više nema na vidiku. Štaviše, nova američka Strategija nacionalne odbrane – prema iskazima onih koji su imali uvid u nacrt ovog dokumenta – „unutrašnjim i regionalnim misijama“ usmjerenim na zaštitu „domovine“ daje prednost u odnosu na napore koji se ulažu u suprostavljanje prijetnjama u formi moćnih neprijatelja poput Kine ili Rusije.
Ostatak svijeta već je počeo da se prilagođava ovoj novoj strateškoj realnosti. Neke zemlje, kao Australija i Japan, rade na intenziviranju odbrambene saradnje sa SAD, nadajući se da one neće izgubiti iz vida kako im je u interesu da se limitiraju hegemonističke ambicije Kine u Indopacifičkom regionu. Druge, poput Indije, Turske i zalivskih država, igraju na više razboja, opredjeljujući se za stratešku diverzifikaciju. Ali kada je o Evropi riječ, adekvatna reakcija upadljivo izostaje.
Čak i ako ne dođe do povlačenja američkih snaga iz Evrope, preraspoređivanje trupa je neizbježno. I zato, u slučaju da do izbijanja neke bezbjednosne krize dođe – što više nije nezamislivo, imajući na umu rusko hibridno ratovanje – EU mora da bude spremna da na nju reaguje. Ali dok Poljska, baltičke i nordijske zemlje žure s ponovnim naoružavanjem, druge države daleko zaostaju za njima. Čak i inicijative pokrenute na nivou Unije – Evropski fond za odbranu, zajednička strategija odbrambene industrije, Program jačanja evropske odbrambene industrije kroz Zakon o zajedničkim javnim nabavkama, te finansijski aparat Bezbjednosna akcija za Evropu – trpe zbog fragmentacije.
Tri imperativa se izdvajaju. Prvo, Evropa mora da se fokusira na razvijanje vlastitih vojnih kapaciteta – snabdijevanje municijom, obuka, osposobljenost vazdušne odbrane – umjesto na štancovanje kominikea. Drugo, mora da obezbijedi koheziju: sankcije i kontrolu izvoza treba sprovoditi uniformno, bez pojedinačnih izuzetaka od zajedničkih pravila. I konačno, svoju privrednu snagu Evropa mora da iskoristi za jačanje geopolitičke pozicije. EU ima kapacitete da obezbijedi brz napredak u ponovnom naoružavanju, uključujući predvidive, dugoročne narudžbine za odbrambenu industriju. Ali bez ujednačenog strateškog pristupa postojeća neefikasnost iscrpjeće resurse, a interoperabilnost će trpjeti.
Za EU bi takođe bilo od koristi od tješnje saradnje s Velikom Britanijom. Novouspostavljeno bezbjednosno i odbrambeno partnerstvo EU i Britanije jeste korak u dobrom pravcu, ali to zajedničko djelovanje neće biti jednostavan proces. Mada vlada u Londonu i dalje na NATO gleda kao na kamen-temeljac bezbjednosti zemlje, Britanija će se i nadalje boriti za lidersku poziciju u koalicijama utemeljenim primarno na primeni visoke tehnologije, kakve su AUKUS (u saradnji s Australijom i SAD) i Globalni program vazdušne borbe (s Japanom i Italijom).
Era „odbrane“ je okončana, počela je era „rata“. Fragmentacija EU, o kojoj se često debatuje kao o tehničkom pitanju, sada se ispostavlja kao ozbiljan nedostatak, a izdvajanja za odbranu, na koja se nekad gledalo kao diskreciono pitanje, sada su pitanje opstanka. Šta god da se sljedeće dogodi, Evropa ne može da smetne s uma egzistencijalnu prirodu bezbjednosnih izazova s kojima se suočava – ili pak nepouzdanost Amerike kao partnera. I mora sama da se izbori za status strateškog aktera.
Autorka je gostujuća profesorica na Univerzitetu Džordžtaun; bila je ministarka spoljnih poslova Španije i viša potpredsjednica i glavna savjetnica Grupacije Svjetske banke
