Smanjenje zavisnosti od Podgorice, ravnomjerniji ekonomski razvoj, adekvatna agrarna i ekonomska politika, ali i uređenje sela, neke su od mjera koje bi trebalo preduzeti da bi se zaustavile ili smanjila veoma izražena depopulacija i migracije.
To su ocijenili sagovornici “Vijesti” ekonomski sociolog Željko Lučić i profesor Univerziteta Crne Gore Miroslav Doderović .
Dva resora u Vladi zadužena da rješavaju ove probleme – Ministarstvo ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera i Ministarstvo socijalnog staranja, brige o porodici i demografije, nijesu odgovorili na pitanja “Vijesti”.
Doderović ocjenjuje da je neophodno sagledati pravo mjesto i ulogu sela i poljoprivrede u ekonomskom razvoju zemlje, ali i u demografskoj obnovi stanovništva.
“U tom kontekstu neophodno je raditi na obnovi zadrugarstva, ali i na izgrađivanju adekvatne agrarne i ekonomske politike u oblasti poljoprivrede, kao i na modernom prostornom i socio-kulturnom uređenju sela: od infrastrukture, preko školskih, zdravstvenih i kulturnih institucija, što bi podiglo kvalitet života na selu i privlačnu moć za zadržavanje i reprodukciju novih generacija na selu”, kazao je Doderović.
On je nedavno za “Vijesti” ocijenio da je ključni demografski i razvojni problem Crne Gore konstantno opadanje broja stanovnika u gradovima na sjeveru države. Problematizovao je i to što se Crna Gora “intenzivno i ubrzano prazni”.
“U regionu sjevera Crne Gore suočeni smo sa fenomenima depopulacije, senilizacije (starenje stanovništva) i ‘bijele kuge’. Ovi procesi zahvatili su najprije seoska naselja, a u eri tranzicije sve više se šire i do urbanih naselja. Na djelu su vidljivi dispariteti, feminizacija gradova i maskulizacija sela”, kazao je tada Doderović.
Precizirao je da sjeverni region, poslije rasta broja stanovnika od 1961. do 1981. godine, “ima konstantno opadanje, zbog intenzivne emigracije prema ostala dva regiona u državi, ali i van državnih granica u posljednje dvije decenije”.
Upozorio je da sjeverni region gubi značajan broj stanovnika i negativnim prirodnim priraštajem.
“Od 13 opština u ovom regionu, u 12 je zabilježeno opadanje broja stanovnika…”.
Doderović je nedavno precizirao da u sjevernoj regiji, koja u teritoriji Crne Gore učestvuje sa 53,4 odsto, živi samo 26,3 procenta ukupnog crnogorskog stanovništva. U istoj regiji, 1961. godine živjelo je 46,2 odsto stanovništva Crne Gore…
Lučić upozorava na problem centralizacije resursa:
“I investicija u Podgorici i na primorju, što je dovelo do marginalizacije ruralnih i perifernih oblasti, što dodatno podstiče unutrašnje i spoljne migracije iz tih djelova zemlje”.
Prema njegovim riječima, ekonomski problemi, kao što su visoka nezaposlenost, niske plate i nedostatak kvalitetnih radnih mjesta i prilika za profesionalni razvoj, igraju ključnu ulogu za odlazak ljudi iz Crne Gore.
“Mnogi mladi ljudi vide inostranstvo kao jedinu opciju za ostvarenje svojih ambicija i boljeg životnog standarda”, kazao je Lučić.
Na institucionalnom planu, Lučić vidi slabost pravne države, visoku korupciju i nepovoljno poslovno okruženje kao ključne faktore koji stvaraju klimu nepovjerenja u društveni sistem.
“Građani često smatraju da nemaju jednak pristup prilikama i resursima, što ih motiviše da potraže bolje uslove života van granica Crne Gore. Takođe, loše stanje socio-kulturnog kapitala, izraženo kroz nizak nivo povjerenja i kooperativnosti, dodatno otežava kolektivnu akciju i razvoj zajednica, što doprinosi osjećaju beznadežnosti i potrebe za emigracijom. S druge strane, postoji i tendencija da emigriraju oni ‘najbolji i najsposobniji’, što spriralu migracija dodatno osnažuje”, ocijenio je Lučić.
Da bi se stanje popravilo, smatra on, jako je važno jačanje kapaciteta lokalnih samouprava i kreiranje uslova za lokalni ekonomski razvoj.
“…Što može podstaći ostanak ljudi u ruralnim i manje razvijenim oblastima. Mjere manjeg obima, koje na prvi pogled direktno targetiraju ‘depopulaciju’ i destimulišu mirgracije, zapravo su samo neki vid dodatnog podsticaja. Ovo ima poseban značaj u današnjem vremenu, kada se veliki broj poslova može obavljati na daljinu, iz bilo kojeg dijela svijeta”, kazao je Lučić i dodao da je druga važna inicijativa “unapređenje obrazovnog sistema i promocija preduzetništva, što bi omogućilo mladima da razvijaju svoje poslovne ideje, koje će biti konkurentne globalno i onlajn, i ostaju u zemlji”.
Lučić je istakao i da je “neophodno poboljšati poslovno okruženje kroz smanjenje korupcije, jačanje vladavine prava i unapređenje transparentnosti u radu institucija, ali i izgradnja inkluzivnih institucija”.
On je ocijenio da je opravdan strah profesora Doderovića o depopulaciji države. Kazao je da se radi o složenom problemu koji obuhvata ekonomske, socijalne i političke aspekte, potpuno opravdano.
“Centralizacija resursa i moći, zajedno sa slabim institucijama, doprinosi marginalizaciji pojedinih regiona i podstiče migracije. Da bi se ovaj problem riješio, potrebne su sveobuhvatne reforme koje će uključivati decentralizaciju, jačanje lokalnih ekonomija i unapređenje povjerenja u institucije. Ova situacija zahtjeva zajednički napor svih društvenih aktera kako bi se stvorile uslovi za ostanak građana i razvoj Crne Gore kao prosperitetne zemlje za sve njene građane”, zaključio je Lučić.
Doderović poručuje da će starenje stanovništva predstavljati jednu od najznačajnijih transformacija 21. veka.
“Ono je rezultat produženog trajanja života, a porast udjela starijih osoba u stanovništvu potencijalno otvara brojne dugoročne razvojne mogućnosti na globalnom i lokalnom nivou. Međutim, da bi se te mogućnosti iskoristile, biće potrebno da se sprovedu različita prilagođavanja kako bi se stariji u potpunosti uključili u privredni i društveni život – između ostalog, kroz ulaganje u ljudski kapital budućih generacija starijih osoba”, kazao je on.
Prema njegovim riječima, Crna Gora nije u samom evropskom vrhu po broju starijih od 65 godina, a pogotovo starijih od 80 godina.
Doderović smatra i da nijesu neophodne velike, sistemske promjene penzionog sistema.
“…Ali su potrebna dodatna istraživanja i javni dijalog o parametarskim promjenama, kao što su promjena formula indeksacije, pomjeranje granice za penzionisanje u skladu sa produžavanjem očekivanog trajanja života, prevremeno penzionisanje, preispitivanje uslova za beneficirane penzije i podsticanje kasnijeg odlaska u penziju. Starenje stanovništva stvara nove pritiske i na sistem dugotrajne njege i zdravstvene zaštite, pošto se sa starenjem ne produžavaju samo godine života u dobrom zdravlju, već i godine sa zdravstvenim teškoćama i sa invaliditetom. Zato treba razmotriti promjene u sistemu dugotrajne njege koje se kreću od uspostavljanja institucije za dugotrajnu njegu pri Vladi do razvoja usluga u zajednici za stare”, kazao je Doderović.
Naglašava da se u posebno nepovoljnom položaju nalaze se stariji ljudi koji nisu ostvarili pravo na penziju.
“S obzirom na dominaciju žena među starijima od 75 godina, a posebno među onima koji ne ostvaruju pravo na penziju, uvođenje socijalne penzije postaje i važno rodno pitanje. Imajući to u vidu, treba razmatriti dvije opcije za uvođenje socijalnih penzija, u vidu garantovanog minimalnog dohotka za stare i u vidu posebnog modula u okviru programa novčane socijalne pomoći”, kazao je Doderović.
