Nakon što je početkom 2024. godine donesen Akcioni plan za suzbijanje potkornjaka i sanaciju degradiranih površina, Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore pristupilo je njegovoj sistemskoj realizaciji.
Tako je tokom 2024. godine postavljeno 163 feromonske klopke na najugroženijim lokalitetima (Babino Polje, Treskavac, Trokuz, Ribljak, Tamjanik i Hrid), uz sedmični monitoring i analizu populacije potkornjaka.
Na osnovu prikupljenih podataka izrađena je detaljna karta žarišta u GIS formatu, kojom je utvrđeno da je površina zahvaćena sušenjem iznosila oko 175 hektara, sa procijenjenom suvom drvnom zapreminom od oko 65.000 m³. Analiza podataka vršena je putem GIS sistema i standardizovanih protokola monitoringa feromonskih klopki, što omogućava precizno praćenje dinamike populacije potkornjaka i prostorne distribucije žarišta.
Tokom 2025. godine aktivnosti su dodatno pojačane – postavljeno je 270 feromonskih klopki, čime je proširen obuhvat praćenja i unaprijeđena preciznost analize stanja.
Podsjećamo da je nakon dobijanja Rješenja Agencije za zaštitu životne sredine 2. aprila 2025. godine, JPNPCG sprovelo sanitarnu doznaku stabala na površini od 209,83 hektara, pri čemu je doznačeno 9.018 m³ četinara, uglavnom smrče, na 38 evidentiranih lokacija.
Doznaka je sprovedena uz maksimalno očuvanje podmlatka i prirodne strukture šume, uz izradu izvođačkih projekata, vektorizaciju podataka i klasifikaciju stabala, kao i stalan terenski nadzor i saradnju sa stručnim institucijama.
Sprovođenjem Akcionog plana i pratećih mjera JPNPCG potvrdilo je da je upravljanje šumama u NP Prokletije zasnovano na naučnim osnovama, međuinstitucionalnoj saradnji i odgovornom odnosu prema prirodnim resursima. Tokom realizacije aktivnosti prikupljeni su relevantni podaci i iskustva od posebnog značaja za unapređenje metodologije i efikasnije upravljanje rizicima od sličnih pojava u budućnosti.
Posebno ističemo da se vrijednost šuma u nacionalnim parkovima ne može izražavati ekonomskim pokazateljima. Njihov značaj je ekološki, klimatski, pejzažni i kulturni – one čuvaju tlo, vodne režime, biodiverzitet i prirodni karakter prostora.
Na terenu je već prisutan podmladak smrče, jele i bukve, koji predstavlja osnov za prirodnu obnovu i dugoročnu stabilnost šuma. Svaka nova mladica danas vrijedi više za budućnost nego sva suva stabla zajedno, jer svjedoči o otpornosti i sposobnosti prirode da se regeneriše.
Trend smanjenja brojnosti potkornjaka, prisustvo vitalnog podmlatka i stabilizacija šumskih zajednica ukazuju na efikasnost sprovedenih mjera i opravdanost kombinovanog pristupa koje primjenjuje JPNPCG. Dobijeni rezultati predstavljaju osnov za dalje unaprijeđenje metodologije praćenja zdravstvenog stanja šuma i adaptivno upravljanje u uslovima klimatskih promjena, čime se osigurava dugoročna zaštita šumskih ekosistema Nacionalnog parka Prokletije i očuvanje njegove prirodne autentičnosti.
Napominjemo da JPNPCG u kontinuitetu sprovodi mjere zaštite šuma u svim nacionalnim parkovima u skladu sa stručnim preporukama, zakonskim procedurama i najvišim standardima zaštite prirode. Proces praćenja zdravstvenog stanja šuma započet je 2020. godine, nakon ekstremnih zimskih vjetrova koji su izazvali izvale i lomove stabala, stvarajući povoljne uslove za razvoj potkornjaka. Aktivnosti se sprovode na osnovu integrisanog monitoringa zdravstvenog stanja šuma, u skladu sa nacionalnim propisima i međunarodnim smjernicama za očuvanje šumskih ekosistema u zaštićenim područjima.
Potkornjak je stalni stanovnik šuma i ima značajnu ulogu u prirodnim procesima obnove – pomaže razgradnju oslabljenih i oštećenih stabala, čime omogućava prostor i resurse za rast novih generacija jedinki.
Međutim, u određenim okolnostima može doći do prenamnožavanja, što dovodi do sušenja stabala i većih šteta u šumskim sastojinama. Takve situacije najčešće nastaju nakon vjetroloma, požara, sušnih perioda, ekstremnih temperatura i drugih klimatskih stresova koji oslabe drveće i smanje njegovu otpornost.
Sa naučnog aspekta, klimatske promjene imaju sve izraženiji uticaj na šumske ekosisteme. Produženi topli periodi i smanjena vlažnost vazduha stvaraju povoljnije uslove za razvoj više generacija potkornjaka u toku jedne vegetacione sezone. Istovremeno, pojedine vrste drveća, naročito smrča i jela, pokazuju slabljenje vitalnosti na južnim ekspozicijama i većim nadmorskim visinama. Ovi procesi potvrđuju rezultate brojnih evropskih studija koje ukazuju na povezanost klimatskih promjena i povećane aktivnosti potkornjaka u šumama smrče.
S tim u vezi, prirodno izumiranje slabijih jedinki ili vrsta predstavlja dio prirodne selekcije i procesa prilagođavanja ekosistema novim klimatskim uslovima. Uloga stručnih službi je da te procese prate, ublažavaju njihove posljedice i omoguće da se prirodna ravnoteža očuva bez trajnih degradacija šuma. Upravljanje populacijom potkornjaka, u okviru integralnog pristupa očuvanju šuma, podrazumijeva balans između prirodnih procesa i ciljanih mjera zaštite.
Stručna praksa u Evropi pokazuje da ne postoji jedinstven model borbe protiv potkornjaka. U državama poput Francuske i Srbije primjenjuju se sistemske sanitarne sječe, dok zemlje poput Švedske i Austrije zagovaraju prirodni pristup, koji podrazumijeva prepuštanje šuma sopstvenim procesima obnove.
Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore primjenjuje kombinovani adaptivni pristup, prilagođen prirodnim karakteristikama Prokletija, kojim se kombinuju stalni monitoring, ciljano uklanjanje napadnutih stabala i očuvanje zdravih i mladih šumskih zajednica. Ovakav pristup omogućava usklađivanje sa savremenim ekološkim principima i preporukama evropskih istraživačkih institucija za očuvanje šuma smrče.
