Crna Gora će do kraja godine ili najkasnije do kraja juna naredne godine preći na novi obračun bruto domaćeg proizvoda i javnog duga u skladu s novom evropskom metodologijom ESA2010, saznaju “Vijesti”.
Kada je Hrvatska prešla na ovaj obračun, njen javni dug je povećan za 13 odsto u odnosu na BDP, što se može očekivati da se desi i u Crnoj Gori jer je sadašnja metodologija slična ranijoj u Hrvatskoj.
Početkom marta ove godine stupile su na snagu izmjene Zakona o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike kojim vođenje finansijske statistike prelazi iz nadležnosti Ministarstva finansija na Upravu za statitsiku Monstat, kao i da će se one voditi po metodologiji ESA2010. Ova metodologija predviđa da se u javni dug osim obaveze Vlade i opština, uvrste i dugovi državnih i opštinskih preduzeća, kao i drugih pravnih lica koja se većinski finansiraju od države.
Obračun BDP-a, odnos javnog duga u BDP-u i kreditni rejting su najčešće citirani ekonomski podaci, koji su često bili i tumačeni onako kako je odgovaralo onome ko je na vlasti. Kada se pređe na novu metodologiju, to neće biti moguće jer će proces obračuna biti pod kontrolom i revizijom Eurostata. Podaci će tada biti uporedivi sa zemljama EU.
Zbog tih mogućih spekulacija podacima o BDP-u i javnom dugu, i njihovog prilagođavanja potrebama političkih obećanja, Crna Gora nije prelazila na novu metodologiju iako je to mogla da uradi još od 2015. godine.
Prelazak na novu metodologiju je uslov da Crna Gora zatvori poglavlje 18 – Statistika u pregovorima za ulazak u Evropsku uniju. Obaveza obuhvata i izradu revizije ovih podataka unazad od 2006. godine.
Iz Uprave za statistiku Monstat “Vijestima” su kazali da je u toku prikupljanje i obrada podataka iz ove oblasti u saradnji s Ministarstvom finansija i Centralnom bankom (CBCG), ali nisu mogli precizirati kada će biti objavljeni prvi podaci prema novoj metodologiji.
“Uvažavajući značaj implementacije Evropskog sistema računa (ESA 2010) u oblasti statistike državnih finansija (GFS), Uprava za statistiku, Ministarstvo finansija i CBCG, kao proizvođači zvanične statistike u skladu sa Zakonom, zajednički ulažu napore na uspostavljanju sistema redovne proizvodnje. U tom cilju sprovode se aktivnosti prikupljanja i obrade podataka iz ove statističke oblasti, uz tehničku i stručnu podršku u okviru aktuelnog IPA 2022 projekta pomoći. S obzirom na to da se strateškim dokumentima Uprave za statistiku – Programom zvanične statistike za period 2024-2028, kao i Godišnjim planom za 2025. godinu – definiše da statistika državnih finansija ima status probnog istraživanja, proizilazi da je proces proizvodnje podataka još u toku. Tek nakon što bude izrađena odgovarajuća vremenska serija podataka i ista bude verifikovana od strane Eurostata, steći će se uslovi za njihovu zvaničnu publikaciju. Nakon objavljivanja podataka, biće moguće sagledati ne samo ostvarene rezultate, već i obuhvat podataka, kao i uočene razlike i specifičnosti u odnosu na prethodne metodološke pristupe”, naveli su iz Monstata na pitanja kada će početi objavljivanje podataka o BDP-u i javnom dugu prema novoj metodologiji i da li se mogu očekivati razlike u dosadašnjim obračunima.
Predsjednica Društva statističara i demografa (DSD) Crne Gore Gordana Radojević navodi da je izmjenama Zakona o zvaničnoj statistici od 11. marta 2025. godine Uprava za statistiku preuzela isključivu nadležnost za proizvodnju zvanične statistike državnih finansija u skladu s međunarodnom metodologijom (ESA 2010 i drugim).
“To se odnosi na statistiku deficita/suficita sektora opšte države, javnih prihoda i rashoda i Maastricht duga (EDP/GFS statistika). Ministarstvo finansija od navedenog datuma više nije proizvođač statistike državnih finansija u skladu s međunarodnim standardima, već ima ulogu isključivo izvora podataka/informacija iz budžeta, lokalnih samouprava, državnih fondova i javnih preduzeća. CBCG nastavlja da obavlja svoj posao u skladu sa zakonom kao i ranije, odnosno proizvodnju finansijskih računa, uključujući i za sektor države. Dakle, jedina izmjena odnosi se na Upravu za statistiku koja je, preuzimanjem nadležnosti od Ministarstva finansija, postala jedina odgovorna institucija za obradu, metodološko usklađivanje i objavljivanje zvanične statistike državnih finansija u skladu sa ESA 2010, na isti način kao i za Bruto domaći proizvod koji se proizvodi po istoj ESA 2010 metodologiji”, kazala je Radojević.
Ključne promjene u prikazivanju finansijskih rezultata države u skadu sa ESA 2010, kako je kazala, podrazumijevaju promjenu obuhvata države i uvođenje obračunskog koncepta u knjiženju prihoda/rashoda.
“Sektor države je proširen, tako da pored centralne vlade i državnih javnih preduzeća, uključuje i jedinice lokalne samouprave i javna preduzeća i kompanije osnovane od opština, ali i one organizacije koje više od polovine svojih prihoda dobijaju u obliku državne subvencije, transfera ili nekog drugog oblika državne potrošnje.
Obračunski koncept knjiženja podrazumijeva da prihode odnosno rashode treba prikazati u momentu kada je nastala obaveza njihovog plaćanja”, ukazala je Radojević. Ona navodi da visina javnog duga direktno zavisi od toga koje se institucije ubrajaju u sektor države, a i to se mijenja prema novim pravilima.
“Što je obuhvat širi i uključuje veći broj jedinica, poput državnih fondova, lokalnih samouprava ili javnih preduzeća koja posluju dominantno uz finansijsku podršku države, to se povećava i ukupni javni dug jer se u obračun dodaju i njihove obaveze. Na primjer, ako se Investicioni razvojni fond računa kao dio države, onda se i njegovi krediti i dugovi sabiraju sa državnim – pa će javni dug i deficit biti veći. To je zato što bi se dio njegovih kredita posmatrao kao pomoć, a ne kao pravo tržišno poslovanje, pa bi ulazili u rashode države. Ako se, međutim, procijeni da IRF posluje na tržištu kao i svaka banka i da sam pokriva svoje troškove, onda se on ne računa u državu i njegov dug i gubici ne ulaze u državne brojke, pa je javni dug manji. Ovaj primjer najbolje pokazuje kako metodološka odluka o jedinicama koje čine sektor države direktno utiče na iznos prikazanog duga i deficit. U državama EU registri jedinica koje čine sektor opšte države su javni i dostupni na sajtu Eurostat-a”, navela je Radojević.
Radojević ukazuje da je Ministarstvo finansija punih deset godina (2015-2025) bilo nadležno za usklađivanje statistike državnih finansija sa ESA 2010, ali da ti podaci koje je pripremalo nikada nijesu objavljeni.
“Umjesto da javnosti predstavi rezultate i obezbijedi osnov za zatvaranje Poglavlja 18 kao što je definisano pregovaračkom pozicijom, Ministarstvo je u martu 2025. godine prenijelo odgovornost na Monstat, bez ispunjenja ranije utvrđenih pretpostavki za transfer ove nadležnosti. Prema Programu zvanične statistike 2024-2028 (str. 59), objavljivanje podataka planirano je tek za 2027. godinu i još uvijek se vodi kao obaveza Ministarstva finansija, što je u suprotnosti i s rokovima pristupanja EU (2028. godina) i sa izmjenama Zakona o statistici iz 2025. godine shodno kojim je za objavu podataka nadležan Monstat. Da bi pregovaračko poglavlje statistika bilo zatvoreno, statistika državnih finansija kao dio završnog mjerila mora biti dostupna najkasnije do juna 2026. prema ranijim saopštenjima Eurostat-a, pa je realno da Monstat može ispuniti rok jedino ako preuzme i objavi serije podataka koje je Ministarstvo finansija već pripremilo, ali nikada u okviru svoje nadležnosti i odgovornosti nije objavilo”, navela je Radojević.
