Vodovodi u Plavu, Gusinju i Petnjici nemaju licencu za rad. Od zahvaćene vode sa izvorišta svih crnogorskih vodovoda do potrošača je u 2024. godini došlo 33 odsto, dok se 67 odsto vode izgubi u mreži, što je značajno lošiji rezultat jer su u 2023. gubici bili 60 odsto. Sedam crnogorskih vodovodnih preduzeća negativno posluje, među kojima su i budvanski i podgorički. Svega polovina potrošača koji imaju priključak na vodovodnu mrežu ima i kanalizaciju. Prečisti se svega 36 odsto otpadnih voda iz fekalne kanalizacije, mada većina preduzeća nema precizne podatke o tome. Većina vodovoda ima višak radnika a manjak stručnog osoblja.
To je između ostalog navedeno u Izvještaju o regulisanim komunalnim djelatnostima u 2024. godini, koje je Regulatorna agencija za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (REGAGEN) dostavila državnoj Skupštini.
Ističe se da ova preduzeća imaju izrazit javni interes jer se bave snabdijevanjem građana pitkom vodom i odvođenjem i prečišćavanjem otpadnih voda, odnosno imaju ili treba da imaju važan uticaj na zdravlje građana i zaštitu životne sredine. Kako ova preduzeća imaju monopol, Regulatorna agencija određuje cijene vode na način da ona garantuje preduzećima dovoljan prihod za obavljanje djelatnosti i razvoj vodovodnih i kanalizacionih sistema.
Agencija upozorava da većina ovih preduzeća krši zakonske obaveze o dostavljanju podataka Agenciji, da je regulator onemogućen da napravi sveobuhvatne analize. Čak 12 vodovodnih preduzeća uopšte ne mjeri količine vode koje preuzme sa izvorišta, pa se ne može utvrditi koliko iznose gubici.
Najveće gubitke ima Cetinjski vodovod, koji isporuči svega 16 odsto vode koje zahvati sa izvorišta, dok se 86 odsto izgubi u mreži i ne dođe do potrošača.
Nakon njega najveće gubitke ima Danilovgrad 80 odsto, Bar 78 odsto, Kotor 75 odsto, Ulcinj i Pljevlja po 73 odsto, Herceg Novi i Nikšić po 71 odsto. U Podgorici se u mreži izgubi 58 odsto vode zahvaćene sa izvorišta, Bijelom Polju 57 odsto, Budvi 55, a u Tivtu najmanje 31 odsto. Vodovodi u ostalim opštinama nemaju ove podatke.
Četiri preduzeća imaju podatke o prečišćavanju otpadnih voda fekalne kanalizacije – Nikšić, Podgorica, Žabljak i Budva, dok podatke nisu dostavili ili su nepotpuni iz zajedničkog preduzeća za Kotor i Tivat i iz Mojkovca.
“Zbog nedostatka potpunih informacija od svih vršilaca, Agencija nije u mogućnosti da sagleda napredak u prečišćavanju komunalnih otpadnih voda niti da procijeni nivo realizacije zakonskih obaveza u vezi sa ovim procesom. Posebnu pozornost zaslužuje postrojenje kojim upravlja ViK Podgorica, koje pokazuje najniži stepen sekundarnog prečišćavanja komunalnih otpadnih voda (46,36%) i neprihvatljivo nizak stepen usaglašenosti kvaliteta efluenta s propisanim standardima. Kvalitet efluenta ne ispunjava zahtjeve propisane zakonom, što jasno ukazuje na zastarjelost postrojenja i njegovu nemogućnost da adekvatno obavlja svoju funkciju. Ovo jasno ukazuje da postojeće postrojenje ne zadovoljava trenutne potrebe i da je potrebno staviti u funkciju novo postrojenje, posebno uzimajući u obzir da se upravo u Podgorici generiše najveća količina otpadnih voda”, navedeno je u izvještaju.
Podgorički uređaj neprečišćenu fekalnu kanalizaciju ispušta u Moraču kod takozvanog “Krivog mosta”, a ona zatim odlazi u Skadarsko jezero. Novac za izgradnju novog uređaja, koji bi se gradio južno od Podgorice, kod sela Botun, obezbijedila je još 2016. godine Evropska unija, ali gradnja ne počinje zbog neriješenog problema s mještanima.
“Sektor komunalnih djelatnosti u Crnoj Gori suočava se s brojnim izazovima koji značajno opterećuju njegovo funkcionisanje i efikasnost. Veliki tehnički i komercijalni gubici vode predstavljaju jedan od najizraženijih problema. Istovremeno sektor karakteriše višak zaposlenih, uz neadekvatnu kadrovsku strukturu – s nedostatkom tehničkog osoblja i prekomjernim brojem administrativnih radnika. U tom pravcu, ključno je uspostaviti mehanizme za mjerenje i evaluaciju učinaka, radi osiguranja kontinuiranog unapređenja sektora. Takođe, sektor zahtijeva značajne investicije, u dijelu rekonstrukcije postojeće mreže, kao i u proširenje kanalizacione mreže, budući da postoji izražena disproporcija između pristupa vodovodnoj i kanalizacionoj mreži. Profesionalizacija svih procesa i eliminacija političkog uticaja predstavljaju osnovu za unapređenje sektora, uz jasno definisanje odgovornosti i odgovarajuće sankcionisanje onih koji ne poštuju zakonske obaveze”, navedeno je u izvještaju Regulatorne agencije.
Kao ključni problem u sektoru navodi se to što se zakonski okvir u praksi ne primjenjuje dosljedno, što, kako zaključuju, ozbiljno utiče na funkcionisanje sektora.
“U prilog tome govori i činjenica da tokom 2024. godine čak pet vršilaca u svim mjesecima nije primjenjivalo cijene usluga koje su utvrđene u skladu sa Zakonom. Odluke u sektoru se često donose bez prethodne analize i razumijevanja njihovih posljedica, dok regulatorni mehanizmi nijesu dovoljno shvaćeni. To umanjuje efikasnost i kredibilitet zakonskog okvira, negativno utiče na regulatorne procese i usporava potrebne reforme u sektoru. U tom kontekstu, jasno je da je prioritet dosljedno poštovanje i primjena postojećih zakonskih rješenja, jer se tek kroz njihovu punu implementaciju mogu identifikovati stvarni nedostaci i ograničenja u praksi”, navedeno je u izvještaju.
Ukazuju da se samo na stvarnim podacima i utvrđivanjem nedostataka može pristupiti sveobuhvatnoj izmjeni zakonskog okvira za komunalne djelatnosti s ciljem njegovog unapređenja, a ne isključivo kroz kritiku postojećeg stanja.
“Ohrabruju aktivnosti Ministarstva ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, koje su usmjerene na kreiranje novog zakonskog okvira, a koje su započete krajem 2024. godine. Evidentna je potreba za jasnim, transparentnim i stabilnim zakonskim okvirom, koji će obezbijediti održiv razvoj sektora, zaštitu interesa korisnika i efikasnu regulaciju, s posebnim naglaskom na ulogu Agencije kao nezavisnog i stručnog regulatornog tijela”, navedeno je u izvještaju.
Oni navode da se u kršenju zakona ističu tri komunalna preduzeća iz Petnjice, Gusinja i Plava, koja se bave i vodosnabdijevanjem, jer su prošle godine snabdijevali građane pitkom vodom bez posjedovanja licenci, da nisu podnosili zahtjev za davanje saglasnosti na predlog cijena usluga za 2025. godinu ili su taj zahtjev podnijeli nakon propisanog roka i da u toku 2024. godine nijesu dostavljali podatke o poslovanju ili su te podatke dostavljali sa značajnim zakašnjenjima u odnosu na propisane rokove.
Regulator navodi da je profesionalizacija upravljačkih struktura u sektoru
komunalnih usluga ključna za unapređenje efikasnosti i kvaliteta usluga, kao i za stabilnost i održivost ovog sektora u cjelini. Traže da se propišu jasni uslovi za izbor članova uprave opštinskih preduzeća za vodosnabdijevanje i kanalizaciju.
“Kroz definisanje stručnih i drugih kriterijuma za članove upravljačkih struktura, stvara se temelj za odabir kompetentnih i odgovornijih lica na ključnim pozicijama. Time bi se smanjila mogućnost političkog uticaja u procesu odabira upravljačkih kadrova i uslovi za profesionalno i odgovorno upravljanje. Jedan od ključnih benefita profesionalizacije je jačanje integriteta rukovodećeg kadra, jer kadrovi odabrani prema jasnim, meritornim kriterijumima, ne samo da su odgovorni za donošenje strateških odluka, već preuzimaju i odgovornost za dugoročnu održivost vršilaca. Kod profesionalnih upravljačkih struktura odluke se donose na osnovu stručnih analiza i dugoročnih ciljeva, bez političkog uticaja u donošenju poslovnih odluka. Stručni i odgovorni menadžment može bolje prepoznati i optimizovati poslovne procese, smanjujući nepotrebne troškove i povećavajući operativnu efikasnost”, navedeno je u Izvještaju.
