Brza hrana, brza potrošnja, proizvodi namijenjeni jednokratnoj upotrebi, plastične kašike, viljuške, slamke, čaše i stiropor-posude čine ogroman dio zagađenja. Njihova upotreba traje jako kratko, a u prirodi opstaju vjekovima. Plastika za jednokratnu upotrebu iz osam opština završava u “sanitarnoj kadi” Deponije d.o.o. Podgorica (Deponija).
Deponija primi oko 13 hiljada tona različitog plastičnog otpada godišnje, od čega se u 2025. godini obradilo svega nešto oko 0,70 odsto. Centar za reciklažu pri Deponiji bavi se selekcijom, sortiranjem i preradom plastičnog otpada. Nakon obrade, plastika u obliku granula ili presovane balirane mase, može dalje da se koristi. Pojam reciklaže odnosi se na narednu fazu, kada se preuzima već sortirana i pripremljena plastika i od nje prave novi proizvodi.
Međutim, ne može se svaka plastika reciklirati. Problem s jednokratnom plastikom je što je ona često kontaminirana i nepogodna za reciklažu.
Godinu dana nakon uvođenja zabrane upotrebe plastičnih kesa i jednokratne plastike, efekti su kontradiktorni.
Iz Deponije za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) ističu da ukupna količina plastike za jednokratnu upotrebu nije smanjena.
“Nije zabilježeno smanjenje ukupne količine plastike za jednokratku upotrebu, osim smanjenja količine plastičnih kesa. Plastike za jednokratnu upotrebu, prisutne su, pogotovo jer je došlo do povećanja korišćenja usluga brze hrane”, navode iz Deponije.
Zabrana upotrebe plastičnih kesa se odnosi na kese debljine između 15 i 50 mikrona, koje su jedan od najvećih zagađivača. Ipak, deblje kese, preko 50 mikrona, i dalje su dozvoljene uz naplatu.
Prema važećem Zakonu o upravljanju otpada, trgovci koji koriste kese plaćaju Fondu za zaštitu životne sredine (Eko-fond) naknadu od tri centa po kesi. Na osnovu tih uplata, Eko-fond je u prvoj godini dobio gotovo milion eura.
“Zaključno sa 30. septembrom 2025. godine, ukupni prilivi od naknada za plastične kese iznose oko 997.401 eura”, navode iz Eko-fonda za CIN-CG.
Zakon predviđa da se ova sredstva mogu koristiti samo za kampanje i informisanje javnosti o štetnosti plastike. Međutim, dok se sredstva ulažu u kampanje, reciklaža plastike u Crnoj Gori je u padu, zbog zastarjele tehnologije i nemogućnosti prodaje prerađenog materijala.
CIN-CG je od Ministarstva ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera (MERS) zatražio podatke o stopi reciklaže plastičnih otpada i planiranim mjerama za njen rast. Iako je MERS odgovoran za implementaciju Državnog plana upravljanja otpadom za 2025-2029. godine, do objave teksta, iz resorsa kojim rukovodi Damjan Ćulafić nisu stigli odgovori.
Podaci koje je CIN-CG dobio od podgoričke Deponije otkrivaju zabrinjavajuću sliku: od prosječno oko 13 hiljada tona plastičnog otpada godišnje, posljednjih godina se izdvaja u prosjeku manje od 1,5 odsto. Stopa reciklaže je u stalnom padu. U 2023. iznosila je 2,2 odsto, godinu kasnije pala je na 1,31 odsto, da bi u prvih deset mjeseci ove godine dostigla svega 0,70 odsto.
Razlozi su višestruki: nedostatak infrastrukture i zastarjela tehnologija u Reciklažnom centru, te niska potražnja prerađene plastike na tržištu. Iz Deponije objašnjavaju da nesortirana plastika nastaje zbog tehničkih ograničenja postojećih sistema za tretman komunalnog otpada. Zbog toga čak i dio polietilen-tereftalat ambalaže (PET), koja je inače tražena na tržištu, ne može biti izdvojen i završava u sanitarnim kadama. U 2023. godini izdvojeno je oko 91 tona PET-a, dok je u 2025. ta količina pala na 49 tona.
Prema pojašnjenju iz Deponije, drugi ključni problem je niska potražnja za plastičnim otpadom.
“Odvajamo prvenstveno onu vrstu plastike koja je tražena na tržištu, odnosno koja se može plasirati”, navode iz Deponije za CIN-CG.
Zbog toga je kategorija miješane plastike (MIX), koja je ranije činila najveći dio obrađenog otpada, od kraja 2024. godine prestala da se sortira i sada se odlaže direktno u sanitarne kade.
“Sva količina plastike koja se odlaže u sanitarnim kadama trajno ostaje na toj lokaciji, bez mogućnosti naknadne prerade ili plasiranja na tržište”, objašnjavaju iz Deponije za CIN-CG.
Problem je i što je Reciklažni centar tokom 2024. godine bio zatvoren pet mjeseci zbog remonta, a i ove godine tri mjeseca zbog radova na proširenju postrojenja za preradu otpadnih guma. Gradsko preduzeće Deponija je samoinicijativno, iz vlastitih prihoda, finansiralo izgradnju novog postrojenja za preradu otpadnih guma. Ova investicija pokazala se kao ekonomski isplativa, jer je preduzeće obezbijedilo tržište za proizvode nastale preradom ovog proizvoda i time omogućilo zbrinjavanje velikih količina guma koje su ranije predstavljale ozbiljan ekološki problem.
Iz Čistoće d.o.o. Podgorica (Čištoća) navode da na slabu stopu recikaže utiče niz faktora.
“Na ovako nizak procenat utiču nedovoljno razvijena infrastruktura za odvojeno sakupljanje i obradu otpada, ograničeni kapaciteti reciklažnog centra i nedovoljna primjena i kontrola zakonskih propisa”, saopštili su iz Čistoće za CIN-CG.
Direktorica organizacije Zero Waste Montenegro Vanja Cicmil kaže da je glavni problem nedostatak infrastrukture.
“Većina opština nema sortirnice, reciklažna dvorišta, pa čak ni sanitarne deponije. Pored toga, slaba primjena zakona dodatno otežava situaciju. Iako zabrane postoje, nadzor i kazne su rijetke”, kaže Cicmil za CIN-CG.
“Jednokratna plastika i dalje je ‘jeftina i laka’, pa bez sistemskih podsticaja i edukacije nema promjene. Građani mogu uvoditi značajne promjene samo ako imaju dostupan sistem i infrastrukturu za odvajanje otpada”, naglašava Cicmil.
U Čistoći smatraju da je neophodno povećati ulaganja u infrastrukturu za selektivno odlaganje i transport otpada, te osigurati dosljednu primjenu zakonske regulative i podstaći aktivno učešće građana i privrede.
“Posebnu pažnju treba usmjeriti na kontinuiranu edukaciju svih starosnih grupa, naročito djece i mladih, kako bi se razvila trajna svijest o značaju pravilnog odvajanja otpada”, navode iz Čistoće.
Ističu i da bi uključivanje privrede kroz sistem proširene odgovornosti proizvođača (EPR), kao i uvođenje modela koji motivišu građane, poput sistema nagrađivanja ili odvoza otpada prema količini, bili ključni koraci ka stvaranju efikasnijeg i održivijeg sistema reciklaže u Crnoj Gori.
Cicmil dodaje da su proizvođači imali vremena da se prilagode sistemu ERP, jer je on bio prisutan i u starom Zakonu o upravljanju otpadom.
“Najveći udio plastike dolazi iz industrije pića, velikih trgovinskih lanaca i uvoznika hrane i kozmetike, što potvrđuju i podaci s terena. Ipak, precizne evidencije nema, jer ERP još nije razvijen. Bez transparentnih podataka nema ni stvarne odgovornosti ni kvalitetnih strateških dokumenata”, ističe Cicmil.
Iz Agencije za zaštitu životne sredine saopštili su za CIN-CG da su građani od oktobra 2024. do oktobra 2025. godine kupili oko 41,6 miliona komada kesa u cijeloj Crnoj Gori. Pošto se kese prodaju po cijeni od 10 do 15 centi, to znači da su potrošači na njih potrošili između četiri i šest miliona eura.
Problem, međutim, nije samo u kesama. Iz Čistoće, koja je zadužena za sakupljanje otpada, objašnjavaju da se koncept odvajanja otpada na “suvu” i “mokru” frakciju primjenjuje od 2018. godine. U pitanju je najjednostavniji sistem prikupljanja otpada, sa dva kontejnera za suvu (papir, karton, plastika, metal, staklo) i mokru frakciju (ostali komunalni otpad, manje pogodan za reciklažu).
“Iako je sistem uspostavljen, postavljene su posude, naljepnice, sprovedene informativne kampanje, u praksi građani u većini slučajeva ne sprovode pravilno odvajanje otpada, a kontrola primjene nije dovoljno efikasna”, navode iz Čistoće za CIN-CG.
U cilju podsticanja građana, Čistoća je postavila reciklomate za odlaganje ambalažnog otpada, opremljene sistemom nagrađivanja, u vidu hrane za pse lutalice i školskog pribora. Reciklomati se nalaze na javnim površinama Glavnog grada, kao i u pojedinim školama i vrtićima.
Građanima je dostupno i mobilno reciklažno dvorište, koje obilazi različite mjesne zajednice prema planu, kao i pet stalnih reciklažnih dvorišta u Podgorici. Na tim lokacijama građani mogu besplatno odložiti sve vrste neopasnog otpada i pojedine vrste opasnog otpada, baterije, ljekove i akumulatore.
“Ako se opasan otpad pomiješa s neopasnim, cjelokupna količina poprima karakteristike opasnog otpada. Zato je primarna selekcija na mjestu nastanka izuzetno važna karika u procesu reciklaže”, upozoravaju iz Čistoće.
Deponija u Podgorici prima veliki dio otpada iz cijele države, jer se ne radi samo o onom iz Glavnog grada, već značajan dio pristiže iz drugih opština.
“Deponija u Podgorici prima otpad iz osam opština, a uskoro će se priključiti i Mojkovac i Kolašin. Kapaciteti brzo nestaju, vijek sanitarnih kaseta smanjen je sa pet-šest na svega tri godine. Treća kaseta je zatvorena, četvrta u funkciji, a planira se izgradnja pete i šeste, što bi deponiju održalo još oko osam godina”, navodi se u Izvještaju iz sjenke za Poglavlje 27, objavljenom u maju 2025. godine.
Plastični otpad odavno nije samo problem deponija. Naučnici su potvrdili prisustvo mikroplastike na svim ispitivanim lokacijama u Crnoj Gori, u rijekama Morači, Zeti i Bojani, u Skadarskom jezeru i na 12 morskih lokacija. Mikroplastika je pronađena u školjkama i ribama, što pokazuje da plastika prodire u sve djelove ekosistema i ulazi u lanac ishrane.
“Plastični otpad danas je svuda oko nas, uključujući i obale. Morača, Zeta, Lim, a posebno Bojana, nose ogromne količine otpada do Skadarskog jezera, najvećeg kolektora otpada iz kontinentalnog dijela Crne Gore. Kritične zone su ušće Bojane, južna obala, kao i Budvanska rivijera i barsko-ulcinjske plaže, koje su pod pritiskom masovnog turizma”, ukazuje Vanja Cicmil.
Kao glavni izvori zagađenja prepoznate su svakodnevne prakse, neadekvatno odlaganje otpada, turizam i ugostiteljstvo koji se još uglavnom oslanjaju na jednokratnu ambalažu, ribarstvo i nautički sektor koji ostavlja mreže, stiropor i najlon u moru. Tu su i skriveni izvori mikroplastike, manje vidljivi građanima: sintetička odjeća koja ispušta vlakna pri pranju, kozmetički i higijenski proizvodi, habanje automobilskih guma, te filteri od opušaka cigareta.
Svjetska istraživanja pokazuju da mikro i nanoplastika ulaze u ljudsko tijelo, pronađena je u krvi, mozgu, posteljici i krvnim sudovima. Studija iz Italije (2024. godine) pokazala je da prisustvo plastike u organizmu četiri puta povećava rizik od drugog srčanog udara, a kod dijabetičara je rizik dvostruko veći. Mikroplastika je takođe povezana sa neplodnošću i neurološkim oboljenjima.
“Mikroplastika je već pronađena u pitkoj vodi, morskoj ribi, morskoj soli i ljudskom organizmu. Iako efekti na zdravlje još nijesu u potpunosti istraženi, poznato je da aditivi iz plastike mogu djelovati kao hormonski disruptori i nositi dugoročne rizike, posebno za djecu i trudnice. Rizici su hronični i kumulativni, posljedice se ne osjećaju odmah, zbog čega je ključno smanjiti svakodnevnu upotrebu plastike i jačati prevenciju”, kaže Cicmil.
CIN-CG zatražio je komentar Instituta za javno zdravlje Crne Gore o ovim naučnim istraživanjima i o opštim implikacijama mikroplastike i nanoplastike po ljudsko zdravlje. Iz Instituta su saopštili da tek započinju istraživanja u ovoj oblasti i da za sada nemaju relevantne podatke o uticaju mikroplastike na zdravlje.
Tokom prethodnih dana objavljeni su podaci Monstata o stvorenom i obrađenom otpadu za 2024. godinu, kao i Godišnji izvještaj o sprovođenju Strategije upravljanja otpadom u Crnoj Gori do 2030. godine. Oba dokumenta sadrže podatke o ukupnoj količini reciklaže neopasnog otpada. Naime, ne postoji evidencija o stopi reciklaže pojedinačnih materijala – na primjer, o količinama recikliranog papira, plastične ili staklene ambalaže, već se izvještava kumulativno.
Tokom 2024. godine sakupljeno je i pripremljeno za ponovnu upotrebu i reciklažu ukupno 4.973 tone otpadne papirne, kartonske, plastične i staklene ambalaže, navodi se u Godišnjem izvještaju.
“Reciklirane količine otpada bilježe pad u odnosu na prethodnu godinu od 7,1 odsto”, navodi se u podacima Monstata za 2024. godinu.
S obzirom na to da iz MERS-a nijesu ponudili objašnjenje u vezi s planiranim unapređenjem reciklaže plastičnog otpada u Crnoj Gori, novinari CIN-CG imali su uvid u novoizglasani Državni plan upravljanja otpadom 2025-2029. godine (Državni plan), koji je usvojen na sjednici Vlade Crne Gore održanoj 23. oktobra 2025. godine.
U Državnom planu predviđeno je da se 22,5 odsto plastičnog ambalažnog otpada reciklira do 2030. godine, dok je takođe planirana energetska obrada 50 odsto ambalažnog otpada. Kako će se postići ti rezultati, nije baš jasno, jer trendovi ukazuju da je na terenu stanje u ovoj oblasti u posljednjih nekoliko godina sve slabije, uprkos planovima i obećanjima koje naše vlasti daju Evropskoj uniji u pregovorma oko Poglavlja 27.
Iz Čistoće objašnjavaju da se selektivno odvojeni otpad iz reciklažnih dvorišta i reciklomata transportuje do Deponije, kao i do firme Hemosan, registrovane za sakupljanje, transport, privremeno skladištenje i konačno zbrinjavanje svih vrsta otpada.
U Centru za reciklažu Deponije, plastika poput HDPE (polietilen visoke gustine) i PP (polipropilen) prerađuje se u granule koje se koriste na domaćem tržištu za proizvodnju plastičnog mobilijara, eko klupa, stolova, ograda i korpi.
Jedan od kupaca je firma “Fin-ing”, koja je još 2018. osnovala “3D sobu” i prva u Crnoj Gori uvela tehnologiju 3D štampe.
“Cijena zavisi od tipa materijala i tržišnih kretanja; za samljeveni HDPE/PP obično se kreće od 200 do 300 eura po toni plus PDV”, objašnjava Aleksandar Mašić, direktor “3D sobe”.
On dodaje da sarađuju s Deponijom Podgorica i Lovanjem d.o.o. Kotor, koji vrše primarnu selekciju i mljevenje, dok “3D soba” od tog materijala proizvodi gotove proizvode.
“Prosjek prerade nam je od jedne do pet tona mjesečno. Količine ponekad variraju, ali to rješavamo planiranjem i ranijim rezervacijama serija”, navode iz 3D sobe.
Državni plan definiše ključne pravce razvoja infrastrukture za preradu, reciklažu i odlaganje komunalnog otpada u zemlji, s ciljem modernizacije sistema i usklađivanja sa evropskim standardima. U Crnoj Gori trenutno funkcionišu dva MRF postrojenja (Material Recovery Facility), postrojenja za preradu i reciklažu otpada.
Odvojeno sakupljanje frakcija otpada, prvenstveno papira/kartona i plastike/metala, vrši se putem kontejnera. Prikupljeni otpad se zatim transportuje u postojeća i planirana MRF postrojenja, gdje se materijali sortiraju, čiste i pripremaju za ponovnu upotrebu i reciklažu.
“Trenutno su MRF postrojenja u Podgorici i Kotoru u funkciji, dok su reciklažni centri u Žabljaku i Meljinama (Herceg Novi) izgrađeni, ali nisu operativni”, piše u Državnom planu.
Planom je predviđena izgradnja novih regionalnih centara za upravljanje otpadom u Nikšiću i Bijelom Polju, koji će uključivati savremene MRF kapacitete. Za opštine Pljevlja, Rožaje, Mojkovac i Možura nije planirana izgradnja MRF postrojenja. Planom je obuhvaćeno unapređenje četiri postojeća reciklažna dvorišta, izgradnja i modernizacija regionalnih centara za upravljanje otpadom, kao i povećanje kapaciteta za povrat i reciklažu materijala putem MRF postrojenja.
Pored toga, predviđeno je i uvođenje postrojenja za termički tretman otpada, odnosno spalionica, koje bi trebalo da doprinesu smanjenju količine otpada koji se odlaže na deponije.
“Predviđeni investicioni troškovi predložene infrastrukture za upravljanje otpadom su 400 miliona eura”, navodi se u Državnom planu.
Deponija d.o.o. je već pokrenula postupak za izgradnju spalionice otpada, procijenjene vrijednosti između 120 i 150 miliona eura. Trenutno je u toku izrada studije izvodljivosti za postrojenje za termički tretman otpada.
Više stručnjaka i ekoloških organizacija ukazivalo je da spalionica nije rješenje, jer nosi velike rizike za okolinu i zdravlje, pošto otrovne čestice ostaju u prirodi i ne uništavaju se procesom paljenja.
Fondacija ToxicoWatch (TW) je 2019. godine u Zubieti (Baskija, Španija) započela višegodišnji biomonitoring postojanih organskih zagađivača oko spalionice otpada Waste to Energy, prije njenog početka rada 2020. godine. Rezultati iz 2024. godine pokazali su rekordno visoke koncentracije dioksina u jajima kokošaka – najviše ikada zabilježene u Evropi tokom 13 godina biomonitoringa Fondacije TW – uz porast perfluoralkilnih supstanci (PFAS), teških metala i dioksina i do 300 puta u drugim uzorcima u odnosu na 2019. godinu.
Zero Waste Montenegro ističe da bi sredstva planirana za spalionicu trebalo usmjeriti u razvoj osnovne infrastrukture za upravljanje otpadom, koja u Crnoj Gori praktično još ne postoji.
