Gradska utvrđenja okružena masivnim zidinama, koja su danas praktično najprepoznatljiviji simboli ruskih gradova, postoje još od srednjeg vijeka. Kroz dugu istoriju, oni su nekoliko puta mijenjali svoje nazive, da bi danas sama riječ „kremlj“ asocirala na moć Rusije. Onaj najpoznatiji Kremlj nalazi se u samom srcu ruske prestonice, dok ih širom zemlje ima još devet.
Tulski kremlj
Tulski kremlj vijekovima je štitio Moskvu od napada neprijateljskih sila. Danas je on jedan od najpoznatijih simbola ruske odbrambene arhitekture, koji datira još iz 16. vijeka. Njegova gradnja otpočela je 1507. godine, po ukazu Vasilija III, čija je ideja bila da sagradi „kameni grad“. Izgradnja je trajala punih 13 godina, ali je vrijedilo čekati.
Opasane zidinama, unutar Tulskog kremlja nalaze se dvije svetinje: Sveto-Uspenski i Bogojavljenski hram, kao i prva gradska elektrostanica. Posebnu čar ovom kremlju daju i kaskadno raspoređene prodavnice, koje su se dosta dobro očuvale do današnjeg dana: od ukupno 48 nestvarno šarmantnih kamenih prodavnica ostalo je 24.
Nižnjenovgorodski kremlj
Kamen temeljac Nižnjenovgorodskog kremlja postavljen je još u 14. vijeku, na inicijativu kneza Dmitrija Konstantinoviča, međutim, gradnja nije počela sve do početka 16. vijeka, kada su se između Rusije i Kazanskog hanstva zaoštrili sukobi. Tada je odlučeno da se podigne kameno utvrđenje koje bi zaštitilo grad.
Tokom više vijekova, ni ovaj, kao ni Tulski kremlj, ni jednom nije pao u ruke neprijatelja: njegove zidine duge su ukupno 2.045 metara, visoke – 12, a široke 5. Na njegovoj teritoriji danas se nalazi jedinstven spomenik arhitekture iz 17. vijeka, hram Mihaila Arhangela, dok je glavna, Dmitrijevska kula sa zlatnim jelenom na vrhu, simbol grada.
Volokolamski kremlj
Unutar zidina Volokolamskog kremlja nalaze se pravi biseri srednjovjekovne arhitekture: jednokupolni, belokameni Voskresenski hram iz 15. vijeka, zvonik iz 18. i Nikoljski hram iz 19. vijeka. Jedno vrijeme ova tvrđava bila je čak i centar samostalnog Volockog kneževstva, kojim je vladao brat Ivana III, Boris, a kasnije i njegov sin, Fjodor.
Voskresenski hram definitivno je centralna figura ovog kremlja: on je posvećen žrtvama Krimskog rata, a njegova arhitektura ističe se po pseudoruskom stilu koji podrazumijeva kombinaciju crvene cigle sa dekorativnim elementima bijele boje. Zidine kremlja su relativno novijeg datuma, nastale u 19. vijeku.
Astrahanjski kremlj
Isprva je Astrahanjski kremlj bio sagrađen od drveta — davne 1558. godine položeni su njegovi temelji u dolini rijeke Volge. Sve do vladavine Ivana Groznog, kremlj se nije rekonstruisao, da bi konačno Grozni donio odluku da se on izgradi ponovo, ali od kamena. Na ovom projektu radili su najbolji građevinci tog vremena.
Ovaj kremlj pamti dosta toga: krimsko-turske pohode na Volgu u 16. vijeku, Smutno doba (period kada je ruska carska vlast prvi put bila srušena, a zemlja se raspala na zasebne oblasti), seljačke bune i formiranje Kaspijske flote. Danas ovaj kremlj krase hram Nikolaja Čudotvorca, Prečistenski zvonik, Uspenski hram i Troicki manastir.
Toboljski kremlj
Toboljski kremlj je jedina kamena tvrđava ovog tipa u Sibiru, a unutar njegovih zidina kroz vijekove je sagrađeno nekoliko upečatljivih objekata: Sofijsko-Uspenski hram, Prikazna palata i mnogi drugi. Kremlj je brzo postao novi administrativni centar Sibira, a ujedno i biser arhitekture koji dosta podsjeća na moskovsku gradnju.
Kasnije, tokom vladavine Petra I, Toboljski kremlj nastavio je da se razvija: unutar njegovih zidina ubrzo niču i vojno-administrativna zdanja i trgovački centar, kao i Dmitrijevska kapija i Voznesenski hram. Ova svetinja se, nažalost, do danas nije sačuvala, ali je umjesto nje sagrađeno par drugih, kao i Sveta kapija, na samom ulazu u kremlj.
Kazanjski kremlj
Istorija Kazanja počinje negdje na granici između 9. i 10. vijeka, kada se i odlučuje o izgradnji kremlja. Međutim, ovaj projekat sprovodi se u djelo nešto kasnije. Već u 12. vijeku Kazanjski kremlj postaje jedno od najznačajnijih utvrđenja grada, a zatim i vojni i administrativni centar Kazanjskog hanstva.
Ivan Grozni je po dolasku na vlast kremlj zatekao u ruiniranom stanju i odmah inicirao njegovu rekonstrukciju — posao je dat vrhunskim građevincima, koji su je ne samo proširili, već i učvrstili. Uporedo sa izgradnjom novog kremlja građeni su i prve pravoslavne svetinje — crkve, hramovi i manastiri. Kasnije je ovdje sagrađena i džamija.
Rostovski kremlj
Bivša rezidencija mitropolita Rostovske eparhije nalazi se u centru Rostova, na obali jezera Nero. Ova građevina zaista nosi naziv Rostovski kremlj, ali je njegov „kremljski“ status dosta upitan, jer je zamisao investitora, mitropolita Iona Sisoeviča, bila da to bude raj na zemlji u skladu sa biblijskim opisom.
Nakon prelaska mitropolije iz Rostova u Jaroslavlj, kremlj je postao ne tako važna građevina, ali mu je, srećom, kasnije vraćen sjaj. U arhitektonski ansambl Rostovskog kremlja danas spadaju Uspenski hram, Sveta kapija, crkva Vaznesenja, crkva Jovana Bogoslova, Crvena palata i Bela palata i mnogi drugi biseri.
Novgorodski kremlj
Najveća i najpoznatija tvrđava Velikog Novgoroda i biser UNESKO spiska svjetske baštine nalazi se na obali rijeke Volhov, a prvo spominjanje ovog kremlja zabilježeno je u letopisima iz 1044. godine. Sve do 1302. godine ova građevina bila je napravljena kompletno od drveta, da bi te godine ona konačno dobila i kamene elemente u vidu 5 kula.
Ukupna teritorija kremlja iznosi više od 12 hektara, a od 12 kula koje su u međuvremenu sagrađene, do sada se sačuvalo samo 9. Unutar zidina nalazi se najstariji ruski hram sa zvonikom, Sofijski (koji datira iz 1045. godine), Granitna palata iz sredine 15. vijeka, kao i Dvorcova kula. Tu je i spomenik podignut u čast 1000. godišnjice Rusije.
Pskovski kremlj
Tvrđava poznatija i kao Pskovski kremlj smeštena je na ušću male rijeke Pskov u rijeku Veliku. Visina njegovih zidina iznosi između 6 i 8 metara, a debljina u nekim dijelovima dostiže i 6. U ovoj tvrđavi su u stara vremena donošene najvažnije odluke vezane za budućnost grada, a posljednja je donesena 1510. godine.
Pskov je bio i ostao važan odbrambeni grad sve do sredine 18. vijeka, pa je i funkcija kremlja bila donekle ispunjena. Međutim, nakon što su se konflikti smirili, on je počeo da propada. Sredinom 19. vijeka otpočeta je restauracija, ali je on ponovo srušen tokom revolucije u 20. vijeku. Projekat rekonstrukcije ponovo je započet tek 1960-ih godina.
