Predsjednik Rusije Vladimir Putin se hvali snagom ruske ekonomije i njenom otpornošću na sankcije Zapada, navodeći procjene međunarodnih finansijskih institucija da je ruski BDP samo blago opao 2022. Stav da sankcije nametnute njegovom režimu nisu imale veliki ekonomski uticaj je široko rasprostranjen.
Nedavni izvještaj projekta Re: Russia o ruskoj ekonomiji osporava tu tezu i zaključuje da sankcije imaju veliki uticaj – da su dovele do odliva kapitala iz Rusije koji je ekvivalentan 12 odsto BDP-a. U normalnim uslovima, to bi ubrzalo ekonomsku katastrofu, ali postoji moćni faktor koji ublažava efekat sankcija – visoke cijene energenata, kaže jedan od autora izvještaja Kiril Rogov , ruski politikolog, novinar i pisac.
Porast prihoda od veće prodaje energenata i smanjenja uvoza (zbog sankcija) doveli su trgovinskog suficita od oko 18 odsto BDP, kaže Rogov, i dodaje da su taj suficit i upliv petrodolara pomogli Rusiji da izbjegne ekonomski krah.
Sankcije su imale veliki ekonomski uticaj na rusku ekonomiju, ali su prihodi od energenata ublažili bol
”Međutim, skrivena kriza nije isto što i jaka ekonomija. Ovu situaciju nazivamo ‘gora od krize’ jer visoki prihodi od izvoza energenata djeluju kao anestetik koji ne dozvoljava privredi da osjeti štetu od sankcija i da adekvatno odgovori”, piše Rogov u članku za britanski “Ekonomist”.
Trenutno, ponuda premašuje potražnju na globalnom tržištu nafte. Međutim, prema martovskoj prognozi Međunarodne agencije za energetiku, potražnja će se značajno povećati do kraja godine, što će ponovo podići cijene, predviđa Rogov, saradnik Instituta za humanističke nauke u Beču.
”Čak i ako se uzme u obzir značajan popust na cijenu ruske sirove nafte, dijelom kao rezultat ograničenja cijena koje je nametnula grupa G7, nafta će obezbijediti Putinu dovoljno sredstava da nastavi rat i održi svoj represivni režim. Napori Zapada da ograniči pristup ruske nafte tržištu vjerovatno će imati mali efekat”, navodi se u analizi.
”Vrijeme je da se prizna da su visoke cijene nafte glavni faktor Putinove agresije izvan i unutar Rusije”, kaže Rogov.
On posjeća da je tokom 1990-ih, prosječna cijena barela Brent nafte iznosila 27 dolara, tokom 2000-ih 54 dolara, a u proteklih 12 godina više od 70 dolara (trenutno je oko 80 dolara). Rusija je dobijala u prosjeku 250 milijardi dolara godišnje od prodaje nafte i gasa u posljednjih 15 godina, što je omogućilo Putinu da kupuje lojalnost stanovništva i formira klijentelističke mreže unutar elita. Sve to je, kako ističe Rogov, učvrstilo autoritarizam Putina, a i ostalih.
Objašnjavajući širi kontekst problema, Rogov kaže da su mnoge bivše autoritarne zemlje tokom 1990-ih nastojale da se približe Zapadu i da se prilagode zapadnim tržišnim institucijama i demokratiji, jer su bile zainteresovane za širenje trgovine i ulaganja sa razvijenim zemljama. Međutim, era visokih cijena resursa učinila je takve strategije mnogo manje privlačnim. Unutrašnje ulaganje je postalo manje neophodno jer je uspješno zamijenjeno prilivom renti. A ekspanzija domaćih potrošačkih tržišta u prosperitetnim autoritarnim zemljama navela je strane firme da ulažu u njih i trguju sa njima, zatvarajući oči pred korupcijom i kršenjem ljudskih prava, objašnjava Rogov.
”Ubijeđen sam da rata u Ukrajini ne bi bilo da su cijene energenata bile mnogo niže. Ogromni prihodi od trgovine ne samo da su konsolidovali autoritarizam i elite koje su profitirale od njihove distribucije, već su takođe dale Putinovom režimu i njegovim ulizicama opšti osjećaj moći i nepobjedivosti, podstičući ono što bismo mogli nazvati petronacionalizmom. Ti isti dobici su oslabili uticaj zapadnih zemalja, jer su pristup njihovim tržištima i investicijama postajali sve manje važni za ekonomsko blagostanje Rusije”, piše Rogov.
Prema njegovom mišljenju, u svemu tome se mogu pronaći odgovori na dva ključna pitanja: kada će se završiti rat u Ukrajini i kada će doći do normalizacije političkog režima u Rusiji. To će se, predviđa on, desiti kada se prihodi od nafte i gasa značajno smanje, ali će vjerovatno biti potrebno više od jedne godine pada cijena.
”Bilo bi potrebno tri, četiri ili možda pet godina da dođe do naglog pada životnog standarda i nestašice novca u privredi koji bi natjerao obične Ruse i elite da jednom zasvagda zaključe da je režim propao i da traže političke i ekonomske alternative”.
Iako bi vjerovatno bilo potrebno nekoliko godina finansijskog gladovanja da bi se došlo do takvog preokreta, rat u Ukrajini i sankcije su sada dramatično povećali ranjivost režima na pad cijena energenata, smatra Rogov. On ističe da režim treba da održi visoku vojnu i socijalnu potrošnju kako bi obuzdao nezadovoljstvo, a istovremeno da se nosi sa posljedicama masovnog odliva kapitala. Takođe mora da obezbijedi supstituciju uvoza u ključnim sektorima i izgradi novu infrastrukturu za proširenje trgovinskih tokova na istok i jug. “Ako cijene energenata pretrpe trajni pad, Putinov rat iscrpljivanja mogao bi da se pretvori u rat samoiscrpljivanja”, navodi se u analizi.
Nasuprot tome, dodaje se, ako cijene nafte ostanu visoke, Zapad će morati da proizvodi oružje za Ukrajinu u istoj mjeri u kojoj rente od nafte dozvoljavaju Putinu da ga proizvodi u Rusiji. Čak i ako Ukrajina uspije da izvede uspješnu vojnu kontraofanzivu u narednih nekoliko mjeseci i natjera ruskog lidera da traži neki oblik primirja, Rogov smatra da je velika vjerovatnoća da će njegov režim preživjeti i da prijetnja obnavljanjem rata neće biti smanjena.
”Samo značajan i trajni pad cijena ugljovodonika može promijeniti situaciju. Pitanje je samo da li će Rusija do tada biti previše zavisna od Kine i ekonomski i politički da bi pobjegla iz autoritarnog tabora”, zaključuje Rogov.
