Regruti iz nacionalno-religijskih zajednica izazivaju vrijednosti IDF-a koje su nekada dominirale sekularne elite
Izraelska vojska, koja je tokom većeg dijela svojih sedam decenija postojanja bila vodeća sekularna institucija u zemlji, sve više dolazi pod uticaj nacionalno-religijskog pokreta koji je posljednjih godina preduzeo smjele korake širom izraelskog društva.
Oko 40% onih koji diplomiraju iz pješadijskih oficirskih škola vojske sada dolaze iz nacionalno-religijske zajednice koja čini 12 do 14 odsto jevrejskog izraelskog društva i politički je više usklađena sa izraelskom desnicom i krajnje desničarskim političkim partijama i pokretom naseljenika. Kritičari tvrde da njen rastući uticaj – uključujući i uticaj ortodoksnog dijela poznatog kao Hardalim – sprovodi sopstvenu agendu unutar vojske.
Pogledi nacionalno-religijske zajednice oblikovani su učenjima Abrahama Isaka Koka, prvog aškenaskog glavnog rabina pred-državne Britanske Palestine, koji je osnivanje i naseljavanje „zemlje Izraela“ vidio kao božansku misiju. Za današnju nacionalno-religijsku zajednicu, ta zemlja takođe obuhvata Zapadnu obalu i Gazu.
Rat u Gazi je doveo do toga da su neki vojnici iz te zajednice, uključujući oficire, učestvovali u izjavama i religijskim aktivnostima koje promovišu jevrejsko naseljavanje palestinske teritorije, što je izazvalo osude od strane vrhovnog rukovodstva Izraelskih odbrambenih snaga (IDF).
Poznata kao nacionalno-religijska, religiozna cionistička ili, kolokvijalno, „pletena kipah“ (po stilu pokrivala za glavu koje nose muškarci), zajednica se razlikuje od ultraortodoksnih Jevreja, poznatih kao Haredi, koji dugo vremena izbjegavaju vojnu službu. Oni vide vojsku kao put za promovisanje vrijednosti koje, prema nekim ključnim misliocima, su u sukobu sa sekularnijim i progresivnijim izraelskim društvom.
„To je strah sekularnih i progresivnih Izraelaca, da ako nacionalno-religijski budu na najuticajnijim pozicijama u vojsci, da će to ne samo odrediti karakter borbe, već i karakter izraelskog društva u cjelini“, rekao je rabin Ouri Čerki, istaknuti duhovni vođa u nacionalno-religijskoj zajednici.
Jagil Levi, profesor vojnih odnosa na Otvorenom univerzitetu Izraela, dokumentovao je sprovođenje kampanje prodora u IDF tokom posljednjih decenija, posebno uticaj nacionalno-religijskih vojnih akademija i ješiva koje su osnovane za promovisanje uticaja zajednice.
„Akademije pružaju religijsko obrazovanje kako bi ojačale te regrute kada se pridruže vojsci i povećale njihovu motivaciju da se pridruže borbenim ulogama i kao oficiri. Dvadeset godina kasnije vidimo sve veće prisustvo diplomaca sa vojnih koledža na visokim komandnim ulogama, kao i na manje visokim nivoima“, kazao je Levi.
Kritičari akademija uključuju bivšeg zamjenika načelnika IDF-a Jaira Golana, lidera Demokratske partije, koji je rekao da neke od njih uče „antidemokratske vrijednosti“.
Porast u nacionalno-religijskoj zastupljenosti u vojsci zauzvrat je doveo do toga da lideri zajednice ukazuju na ono što oni kažu da je nesrazmjerno veliki broj njihovih pripadnika među vojnicima ubijenim u Gazi.
Pored dokumentovanih incidenata u Gazi, jedinice koje operišu na okupiranim palestinskim teritorijama na Zapadnoj obali, koje u velikoj mjeri regrutuju ljude iz nacionalno-religijskih sredina, optužene su da nisu intervenisale u nasilnim napadima jevrejskih naseljenika ili u kršenju ljudskih prava koje su počinile IDF trupe.
Ključni preokret, rekao je Levi, bila je odluka tadašnjeg premijera Arijela Šarona iz 2005. godine da naredi povlačenje izraelskih naselja u Gazi – potez koji je vojska sprovela uprkos otporu naseljenika.
„Povlačenje iz Gaze je nacionalno-religijski shvaćeno kao neuspjeh i izdaja. Došli su do zaključka da će morati povećati svoje prisustvo u vojsci, da stvore drugu vojsku koja se neće povući sa Zapadne obale“, rekao je.
Kao posljedica toga, tenzije su nastale između najviših komandanta IDF-a i šire nacionalno-religijske zajednice i krajnje desničarskih političara koji ih zastupaju, u vezi sa visokim vojnim imenovanjima.
Vrlo kontroverzna figura brigadnog generala Ofera Vintera, najistaknutijeg diplomca vojne akademije Eli, poslužila je kao gromobran za ove tenzije u posljednjih nekoliko godina. Pristalice tvrde da je Vinter, koji je otpušten iz službe ranije ove godine, bio preskočen za komandanta divizije. Kao pukovnik tokom rata u Gazi 2014. godine, Vinter je opisao taj sukob sa Hamasom u terminima religijske borbe protiv „bogohulnog neprijatelja koji skrnavi Boga Izraela“.
Za neke, uticaj diplomaca nacionalno-religijskih predvođenih vojnih akademija i ješiva predstavlja pitanje o izraelskoj demokratiji. Kada je Golan ranije ove godine napao akademije, sugerisao je da su one u sukobu sa IDF-om i da bi neki nacionalno-religijski regruti trebalo da imaju obrazovanje o demokratiji.
Negirajući da je „protiv religioznih cionista“ u vojsci, Golan je rekao: „Ja sam se suprotstavio onim institucijama koje uče antidemokratske vrijednosti sa rasističkim, fašističkim prizvukom koje ne bi trebalo da se čuju u bilo kojoj obrazovnoj instituciji u državi Izrael“.
Jehuda Šaul, jedan od osnivača projekta Ofek – izraelskog Centra za javna pitanja, opisao je rastući uticaj akademija kao dio „većeg napora u izraelskom društvu da se pokušaju zamijeniti elite stare škole, sekularne srednje i više klase za nacionalno-religijske… što se dešava širom društva već godinama“.
On je rekao da je u IDF-u to bio dugoročan proces. „1990. godine, 2.5 odsto diplomiranih kadeta pešadijskih oficira dolazilo je iz nacionalno-religijskih zajednica. Do 2014. godine taj procenat je 40 odsto. To je tri puta veća zastupljenost nacionalno-religijskih u izraelskom društvu“, rekao je Šaul.
Napredak tih kadeta kroz redove postepeno bi doveo do većeg broja visokih nacionalno-religijskih oficira, dodao je. „Trenutno vidimo veliku zastupljenost nacionalno-religijskih do nivoa komandanta brigade. Ali svakih pet do deset godina, penju se za jedan rang više“, rekao je Šaul.
„Najviši generali možda još uvijek dolaze iz stare elite, ali ispod njih je nova elita i to se može vidjeti u stavovima koji dolaze sa terena. Neizbježno će doći trenutak kada će veliki dio visokog komandnog kadra dolaziti iz nacionalno-religijske pozadine – i u budućnosti će to imati implikacije za bilo koju vladu koja želi da donese odluke koje se protive toj ideologiji“, zaključuje Šaul.
Dodao je: „Već sada smo vidjeli da su pitanja discipline povezana sa nacionalno-religijskom ideologijom postala gotovo neizvodljiva, i to ima posljedice na druge stvari, uključujući pitanja kao što su pravila kada stupiti u akciju“.
U jedinicama sa velikom zastupljenošću nacionalno-religijskih regruta, rat u Gazi je, prema nekima, proizveo atmosferu ekstremne nacionalističke simpatije i želje za osvetom. Međutim, to nije bilo ograničeno samo na nacionalno-religijsku zajednicu.
Luiz Aberbuj, vojnik rođen u Brazilu koji je služio u Kfir brigadi tokom svoje nacionalne službe od 2014. do 2016. godine i sada služi kao rezervista u borbenom bataljonu za nacionalnu bezbjednost, primhetio je stavove u svojoj jedinici koji su postojali prije trenutnog rata.
„Vrlo brzo je došlo do neke frikcije zasnovane na ideologiji sa izraelskim momcima. Čuo sam neke vrlo radikalne ideologije tokom svoje službe“, rekao je za Gardijan, dodajući da je prisustvovanje nekim religijskim događajima, uključujući predavanja i časove rabina, bilo obavezno.
„Siguran sam da je to uticalo na svijest nekih vojnika i na način na koji vide svoju ulogu u ovoj kompleksnoj situaciji. Sjećam se da me to uznemiravalo tokom mog služenja“, dodao je Aberbuj.
Tokom trenutnog sukoba u Gazi, nisu samo rabini dijelili svoje stavove. „Vidjeli smo veliku mobilizaciju ljudi koji su dolazili u bazu da donesu donacije, da osnaže vojnike“, rekao je.
„Bilo je mnogo religijskih aspekata. Neko bi stavio filakteriju [male crne kutije koje se nose za molitvu] na sto ili bi vam dali male molitvenike koje možete nositi na front. Isti diskurs je vrlo desničarski, vrlo religiozan, čak mesijanski, govoreći o Gazi kao ‘našoj’ i ‘zaslužujemo je’ … sa mnogo predrasuda prema Palestincima. Postoji teška atmosfera osvete“, objasnio je Aberbuj.
Među vojnicima u Gazi to se odrazilo na ponašanje, dokumentovano na njihovim sopstvenim društvenim mrežama, koje je izazvalo osude od strane IDF-a.
Snimljeni govori u mesijanskim terminima o osveti, ponekad citirajući religijske tekstove. Vojnici su postavljali improvizovane sinagoge u palestinskim kućama koje su zauzeli.
Tenkovi u Kan Junisu, na jugu Gaze, viđeni su kako vijore narandžasto-crnu zastavu Guš Katif, bivšeg izraelskog naselja na palestinskoj teritoriji koje je evakuisano 2005. godine. Na zastavi je bio napisan slogan: „Izgradićemo je, vraćamo se u Guš Katif“.
Na drugom mjestu, jedinica je objavila video na Telegramu sa jednim vojnikom koji se obraća izraelskom premijeru, Benjaminu Netanjahuu, po njegovom nadimku.
„Ovdje smo da stvorimo svjetlo nakon crne subote koju je imao izraelski narod. Zauzimamo, deportujemo i naseljavamo. Zauzimamo, deportujemo i naseljavamo. Jesi li čuo to, Bibi? Zauzimamo, deportujemo i naseljavamo“, poručio je vojnik.
Za Čerki, naseljavanje je bila ključna motivacija za nacionalno-religijsku vojnu službu još od okupacije palestinskih teritorija nakon šestodnevnog rata 1967. godine.
„Zbog toga su mnogi religiozni pristupili vojsci, što je zauzvrat dovelo do stvaranja religijskih škola koje su kombinovale vojnu službu sa religijskim učenjem“, rekao je rabin.
„Kako je država napredovala, nacionalno-religijski su dobili sve više prostora u izraelskom društvu, dostigavši tačku gdje mnogi borci u borbenim jedinicama dolaze iz pokreta. To je razlog zašto mnogi od poginulih u ovom ratu dolaze iz nacionalno-religijskog pokreta“, ocijenio je.
Čerki je među onima koji vjeruju da je IDF djelovao kako bi blokirao promociju na najviše rangove pripadnikea njegove zajednice. On navodi primjer Vintera, iako je IDF dugo negirao tvrdnje da je njegovo članstvo u zajednici bilo povezano sa njegovim nepromovisanjem na komandanta divizije.
„Među visokim komandantima postoji ‘stakleni plafon’ [za nacionalno-religijske oficire]. Matkal [visoka komanda] brine o ideološkoj promjeni u vojsci. Nacionalno-religijski vojnici koji dolaze u vojsku dolaze sa sopstvenom ideologijom … i to ima posljedice u razmišljanju o moralnosti borbe“, kazao je Čerki.
Portparol IDF-a je rekao: „IDF ne pravi razliku niti diskriminiše svoje regrute na osnovu njihovog vjerskog identiteta. Jedinice IDF-a čine osobe iz različitih sredina, kako sekularnih, tako i vjernika različitih religija, koji svi služe zajedno. Što se tiče specifičnih slučajeva spomenutih u vezi sa IDF vojnicima koji snimaju, slikaju se i učestvuju u provokativnim ili političkim video zapisima ili slikama, IDF djeluje kako bi riješio izuzetne incidente koji odstupaju od naredbi i očekivanih vrijednosti vojnika IDF-a. IDF ispituje događaje ovog tipa, kao i izvještaje o video zapisima postavljenim na društvene mreže i rješava ih komandnim i disciplinskim mjerama“.
