Kada su se demonstranti prošle sedmice okupili ispred gradske skupštine u Istanbulu zbog hapšenja gradonačelnika Ekrema İmamoglua, 26-ogodišnja Azra isprva je bila previše uplašena da bi prekršila zabranu okupljanja. Međutim, kako su protesti rasli na univerzitetima i u gradovima širom Turske, više nije mogla da odoli.
„Vidjela sam iskru u očima ljudi i uzbuđenje na njihovim licima i odlučila da moram da dođem“, rekla je kroz osmijeh, stojeći među desetinama hiljada ljudi koji su prkosili zabrani i ispunili ulice oko gradske skupštine u petak uveče.
Iako je bila dio gomile, Azra je strahovala od posljedica i nije željela da otkrije svoje puno ime. Mnogi demonstranti nosili su maske kako bi izbjegli prepoznavanje pomoću tehnologije za prepoznavanje lica, plašeći se suzavca i biber spreja koje policija povremeno koristi. Drugi su se, uprkos svemu, smijali i slikali selfije dok su vatrometi obasjavali noćno nebo.
Hapšenje gradonačelnika najvećeg turskog grada u zoru prošle sedmice smatra se prelomnim trenutkom u dugotrajnom udaljavanju Turske od demokratije. Protivnici predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana strahuju da je riječ o pokušaju da se eliminiše jedini političar koji bi ga mogao poraziti na predstojećim izborima, koji se moraju održati najkasnije do 2028. godine.
İmamoglu i još više od 100 osoba, uključujući opštinske zvaničnike i direktora građevinske firme koja radi za gradsku upravu, pritvoreni su i optuženi za pronevjeru i korupciju, što su optužbe koje gradonačelnik odbacuje. Odbacuje i optužbe za terorizam, koje se odnose na navodnu saradnju sa ljevičarskom političkom koalicijom pred lokalne izbore prošle godine, kada je Erdoganova Stranka pravde i razvoja (AKP) doživjela velike poraze.
Ministar pravde Jilmaz Tunč pokušao je da odbaci sumnje da su optužbe politički motivisane.
„Pokušaji povezivanja pravosudnih istraga sa našim predsjednikom predstavljaju, blago rečeno, drskost i neodgovornost“, izjavio je on.
Za nekoliko dana, protesti povodom İmamogluovog hapšenja prerasli su u širi pokret.
„Ovo je veće od İmamoglua. Ovo je borba za demokratiju, za pravo i jednake šanse“, rekla je Azra, okružena demonstrantima.
Predsjednik Erdogan već dugo pokušava da vrati Istanbul pod kontrolu vlasti, što je dodatno pojačalo oduševljenje demonstranata koji su prkosili zabrani okupljanja u gradu u kojem je on i započeo političku karijeru kao gradonačelnik. Ispred metro stanice, dok su stotine ljudi uzvikivale slogane protiv vlasti i udarale po rukohvatima, još jedna učesnica protesta, po imenu Diler, izjavila je da su protesti odgovor na pritisak koji se godinama taloži.
„Imamo probleme u ekonomiji, obrazovanju, zdravstvu“, rekla je ona, aludirajući na ekonomsku krizu i rastuće troškove života. „Dosta nam je ove vlasti“, istakla je Diler.
Pristalice İmamoglua tvrde da se na protestu u petak uveče okupilo 300.000 ljudi, dok su snimci pokazivali demonstracije i sukobe sa policijom u velikim gradovima širom zemlje. Ministar unutrašnjih poslova Ali Jerlikaja rekao je da su 343 osobe privedene u devet gradova zbog učešća u protestima.
Turske vlasti pojačale su mjere za suzbijanje protesta, uključujući blokiranje saobraćaja na dva mosta koji vode ka gradskoj skupštini Istanbula i zatvaranje okolnih ulica uz prisustvo specijalne policije.
Erdogan je izrazio sve veće nezadovoljstvo pozivima na proteste koje upućuje lider opozicije, poručivši da Turska nije zemlja u kojoj će se odlučivati na ulici.
„Nećemo podleći uličnoj anarhiji“, istakao je.
Uprkos oštroj reakciji unutar države na hapšenje İmamoglua, međunarodni odgovor bio je mlak. Najkonkretniji odgovor bio je finansijski – procjene govore da je Centralna banka Turske potrošila rekordnih 11,5 milijardi dolara na podršku liri dan nakon hapšenja, jer su investitori bježali, a valuta naglo padala.
Ostale reakcije bile su znatno slabije. Portparol generalnog sekretara UN-a rekao je da se „nadaju da će se poštovati pravila pravičnog suđenja“, dok je portparolka američkog Stejt departmenta Tami Brus izjavila da „Vašington neće komentarisati unutrašnje odluke druge države“.
Američki predsjednik Donald Tramp i Erdogan razgovarali su telefonom nekoliko dana prije hapšenja İmamoglua, uz izvještaje da turski lider želi sastanak u Bijeloj kući u narednim mjesecima.
Američki izaslanik za Bliski istok Steve Vitkof rekao je konzervativnom novinaru Takeru Karlsonu da je razgovor Trampa i Erdogana bio „transformativan“.
„Mislim da trenutno iz Turske dolaze veoma dobre i pozitivne vijesti“, dodao je.
„Međunarodna klima uliva veliku sigurnost Erdoganu“, kaže Gonul Tol iz Bliskoistočnog instituta sa sjedištem u Vašingtonu.
„Predsjednik SAD-a podriva demokratiju tamo, što znači da se Amerika sve više okreće sama sebi. Njega jednostavno ne zanima šta autokrate širom svijeta rade svom narodu. To ozbiljno utiče na globalnu klimu u kojoj autokrate vjeruju da mogu da rade šta god požele“, ističe Tol.
Evropski lideri, koji su ranije žustro kritikovali Erdogana, poput francuskog predsjednika Emanuela Makrona, još se nisu oglasili povodom događaja u Turskoj, uz očekivanja da će sve više zavisiti od Ankare u pogledu slanja mirovnjaka u Ukrajinu.
„Sa Trampovim povratkom u Bijelu kuću i njegovim okretanjem Rusiji u vezi s Ukrajinom, Evropa paniči i pokušava da ojača odbranu. U ovakvoj klimi, gdje se Evropa osjeća kao da se mora sama braniti od Rusije, sve više se govori o saradnji s Erdoganom“, objašnjava Tol.
Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen je najviše rangirana evropska zvaničnica koja je ponudila ikakvu kritiku, izjavivši da Turska mora štititi demokratske vrijednosti, posebno prava izabranih zvaničnika.
Soner Čagaptaj, biograf Erdogana i analitičar pri Vašingtonskom institutu za politike Bliskog istoka, smatra da takve izjave neće izazvati nikakvu promjenu politike.
„Vrlo je malo vjerovatno da će uslijediti bilo kakve konkretne mjere – neće biti sankcija, pozivi na samite se neće povlačiti, niti će se Turska isključiti iz budućih planiranja. Neće biti stvarnih posljedica, jer se Turska u ovom novom globalnom poretku pozicionirala kao značajna sila“, rekao je.
Očekuje se da će CHP ovog vikenda zvanično proglasiti İmamoglua svojim predsjedničkim kandidatom, nakon simboličnog unutarstranačkog glasanja. Građani okupljeni ispred gradske skupštine insistiraju da on ostane kandidat opozicije – čak i ako bude morao da se kandiduje iz zatvora.
Čagaptaj upozorava da pokušaj neutralisanja İmamoglua može imati suprotan efekat. Erdogan je devedesetih takođe bio kratko zatvoren dok je bio gradonačelnik Istanbula, što je samo ojačalo njegovu podršku i lansiralo ga u nacionalnu politiku.
„Ušao je u zatvor kao gradonačelnik, a izašao kao nacionalni heroj. Erdogan vjeruje da se to sada neće ponoviti, zahvaljujući potpunoj kontroli institucija i medija, i nije ga briga za međunarodne kritike“, ocijenio je analitičar.
