U laboratoriji je pokazalo sposobnost da spriječi infekcije i neutrališe virus – nova nada u borbi protiv AIDS-a?
Od 1981. godine, kada je bolest postala poznata, AIDS je odnio 44 miliona života širom svijeta. Smatra se jednom od najtežih epidemija u istoriji čovječanstva. Iako je broj smrtnih slučajeva vremenom opao zahvaljujući edukaciji i preventivnim mjerama, ljudi i dalje umiru od posljedica ove bolesti. Tokom 2024. godine, od AIDS-a je u svijetu umrlo oko 630.000 ljudi.
Zbog toga otkriće Univerzitetske klinike u Kelnu budi novu nadu da bi moglo predstavljati još jedno oružje u borbi protiv ove bolesti.
Istraživački tim koji predvodi Florijan Klajn, direktor Instituta za virusologiju, proučio je uzorke krvi 32 osobe. Sve one su zaražene HIV-om, ali su samostalno – dakle, bez terapije – razvile snažan i široko djelotvoran imuni odgovor kroz antitijela protiv virusa.
Naučnici su u laboratoriji testirali više od 800 različitih antitijela iz tih uzoraka, ispitujući njihovu sposobnost da neutrališu HIV viruse. Jedno od njih, pod oznakom 04_A06, posebno se istaklo. Ovo antitijelo blokira mjesto pomoću kog se virus vezuje za ćelije domaćina tokom infekcije. Na taj način sprečava ulazak HIV virusa u ćelije. Kada virus uđe u ćeliju, on preuzima njene funkcije i koristi je za sopstveno umnožavanje, čime dugoročno slabi imuni sistem.
Plan za proizvodnju antitijela nalazi se u ljudskom imunom sistemu – u B-limfocitima. Kada dođu u kontakt s patogenima, ovi limfociti sazrijevaju u plazma ćelije koje proizvode velike količine antitela – među njima i 04_A06. Istraživači su dešifrovali genetski plan za njegovo stvaranje i uspjeli da ga reprodukuju.
„Znači, više nije potrebno uzimati krv od pacijenata, već se taj genetski plan može ubaciti u drugu ćeliju i reći joj: proizvedi ovaj protein – odnosno ovo antitijelo.“
U eksperimentima na miševima koji su nosili komponente ljudskog imunog sistema i bili zaraženi HIV-om, antitijelo 04_A06 uspjelo je da potpuno neutrališe većinu HIV virusa. Istraživači su sproveli testove na oko 340 različitih varijanti HIV-a, uključujući i one koje su već bile otporne na druga antitela.
„Virusi su veoma raznoliki, i to je razlog zašto je HIV tako teško liječiti – jer postoji velika genetska raznolikost među virusima“, objašnjava Klajn. Novo otkriveno antitijelo, međutim, uspjelo je da neutralizuje 98 odsto testiranih varijanti.
Dakle, 04_A06 bi mogao pomoći ljudima koji su već zaraženi HIV-om, jer virusu onemogućava pristup ćeliji. „Vezuje se za receptor virusa, blokira ga i tako sprečava da zarazi ciljnu ćeliju.“ Pored toga, virusi koji su „označeni“ antitijelima lakše se prepoznaju i uništavaju od strane imunog sistema.
Ovo antitijelo bi se moglo koristiti i preventivno, kako bi se spriječila HIV infekcija: „Ako antitijelo već postoji u tijelu, virus koji uđe biva odmah zaustavljen prije nego što uspije da zarazi ćeliju.“
Novo antitijelo bi moglo da djeluje kao tzv. pasivna imunizacija. Suprotno tome, aktivna imunizacija podrazumijeva vakcinu koja omogućava tijelu da samo proizvodi antitijela – ali takva vakcina još ne postoji.
Postoje istraživanja s mRNA vakcinom, koja bi trebalo da podstakne imuni sistem da reaguje na određeni protein iz omotača HIV virusa. Međutim, do sada je ovaj pristup testiran samo na jednoj varijanti virusa.
Trenutno se različiti ljekovi u obliku tableta ili injekcija koriste za profilaksu protiv HIV infekcija, i to s velikim uspjehom. Ipak, tablete se najčešće moraju uzimati svakodnevno. Dugotrajni preparati sa depo-efektom, poput onih koji sadrže lenakapavir, već su odobreni u SAD i EU, ali se u EU još uvijek ne prodaju.
Ideja iza profilakse antitijelima poput 04_A06, objašnjava Klajn, jeste:
„Da se može izbjeći svakodnevno uzimanje tableta, jer bi postojala preko 90 odsto verovatnoća da se infekcija spriječi.“ Profilaksa antitelima uzimala bi se otprilike na svakih šest mjeseci.
Do sada su već otkrivana i druga antitela širokog dejstva protiv HIV-a, ali je „04_A06 definitivno izuzetno snažan predstavnik te grupe“, ocjenjuje Aleksandra Trkola, direktorka Instituta za medicinsku virusologiju Univerziteta u Cirihu.
„Teoretski, 04_A06 sam postiže efikasnost koja se inače dostiže samo kombinacijom više antitijela.“
„Snažan“ u ovom kontekstu znači: čak i kada se mala količina antitela primijeni na zaražene ćelije, efekat je vrlo izražen. To je važno ako bi se otkriće iz Kelna jednog dana pretvorilo u lijek koji bi se davao injekcijom. Jer može se primijeniti samo ograničena količina – a davanje 20 injekcija ne bi bilo samo neugodno, već bi i proizvodnja lijeka bila veoma skupa, objašnjava Klajn.
Međutim, do razvoja stvarnog leka na osnovu 04_A06 moglo bi proći dosta vremena, smatra Kristof Špiner, šef odeljenja za infektologiju na Univerzitetskoj klinici „Rechts der Isar“ u Minhenu. On napominje da su rezultati iz Kelna za sada samo laboratorijski podaci, „pa se efikasnost ne može direktno prenijeti na stvarne uslove života“. Potrebne su daljnje studije o doziranju, bezbjednosti i efikasnosti antitijela.
I Aleksandra Trkola upozorava: „Još uvijek ne možemo znati da li će se antitijelo pokazati efikasnim i u kliničkoj primjeni.“ Ipak, dodaje: „Znaci su svakako vrlo ohrabrujući.“
