Glavni politički protivnici Tajipa Erdogana suočavaju se s nezapamćenom represijom, tokom koje je, prema analizi Rojtersa zasnovanoj na opsežnoj istrazi koja se posljednjih dana dramatično ubrzala, uhapšeno više od 500 osoba za samo devet mjeseci.
Predsjednik Turske tvrdi da se istragom cilja ono što naziva korumpiranom mrežom koja je “poput hobotnice čiji kraci sežu u druge djelove Turske i inostranstvo”.
Istraga, koja je započela u Istanbulu, a potom se proširila po cijeloj zemlji, usmjerena je isključivo na opštine kojima upravlja glavna opoziciona Republikanska narodna partija (CHP), stranka sekularističkog osnivača moderne Turske, Mustafe Kemala Ataturka.
CHP poriče optužbe za korupciju i naziva ih ogoljenim pokušajem da se eliminiše demokratska alternativa za građane Turske, što je optužba koju vlada odbacuje.
Rojters piše da ovakav obračun dodatno učvršćuje Erdoganovu dvodecenijsku kontrolu vlasti, u trenutku kada raste uticaj Turske na Bliskom istoku i u Evropi. Zbog toga je, kažu diplomate i analitičari, naišao samo na blage kritike zapadnih saveznika kao prijetnja demokratiji, iako su tokom proljeća izbili protesti na ulicama.
Prema pregledu sudskih spisa i saopštenja državnih organa, 14 izabranih gradonačelnika iz redova CHP-a, uključujući istanbulskog Ekrema Imamoglua, glavnog Erdoganovog rivala, kao i više od 200 članova i lokalnih funkcionera te partije, pritvoreno je u istražnom postupku.
Još od niza državnih udara tokom šezdesetih, sedamdesetih i osamdesetih godina, nije se dogodilo da se politički lideri ovog profila uklanjaju sa funkcija na osnovu dokaza koji još nisu objavljeni, a koje advokati optuženih odbacuju kao fabrikovane, navodi Rojters.
“Ove istrage se koriste kao sredstvo političkog iscrpljivanja, a ne kao objektivna istraga konkretnih događaja”, rekao je Ertugrul Gunaj, bivši ministar kulture i turizma u Erdoganovim vladama između 2007. i 2013. godine.
On je napustio vladajuću Stranku pravde i razvoja (AKP) nakon što su hiljade građana uhapšene tokom antivladinih protesta u Gezi parku 2013. godine. Najnoviji pravosudni talas, iako manjeg obima, otišao je korak dalje u tome što cilja potencijalnu buduću vladu koja uživa veliku podršku u anketama.
“To odražava anksioznost i paniku koju (Erdoganova) vladajuća partija osjeća pred naredne izbore”, rekao je Gunaj za Rojters.
Još od niza državnih udara tokom šezdesetih, sedamdesetih i osamdesetih godina, nije se dogodilo da se politički lideri ovog profila uklanjaju sa funkcija na osnovu dokaza koji još nisu objavljeni, a koje advokati optuženih odbacuju kao fabrikovane
Erdogan i njegovi ministri su više puta odbacili kao neosnovane optužbe kritičara da vlast vrši pritisak na pravosuđe, tvrdeći da je nezavisnim sudovima potrebno vrijeme da obrade dokaze. Oni kažu da su takve kritike odraz suočavanja opozicione partije sa sopstvenim nezakonitim radnjama i unutrašnjim sukobima, te da podrivaju povjerenje javnosti.
“Ovo je pravni proces, a ne politički. Mi ne učestvujemo ni u jednom njegovom segmentu”, poručio je Erdogan poslanicima svoje AK stranke u parlamentu u srijedu.
U središtu istrage nalazi se gradonačelnik Istanbula Imamoglu, koji je u martu pritvoren uoči suđenja zbog optužbi za korupciju, koje on negira.
On je predsjednički kandidat CHP-a na bilo kojim budućim izborima i njegovo hapšenje je izazvalo najveće proteste od Gezi parka i snažan pad lire, mada su se i demonstracije i tržište od tada primirili.
Ali i mimo Imamoglua, koji, iako iza rešetaka, i dalje u nekim anketama vodi ispred Erdogana, analiza Rojtersa pokazuje da je od početka istrage u oktobru prošle godine privedeno i ispitano više od 500 osoba, uključujući najmanje 202 samo od prošle sedmice. Od tog broja, više od 220 ljudi je pritvoreno ili stavljeno u kućni pritvor, prema analizi zasnovanoj dijelom na izvještajima državne novinske agencije Anadolu.
Kabinet predsjednika i Ministarstvo pravde nisu ove sedmice odgovorili na zahtjev Rojtersa za ukupan broj pritvorenih i uhapšenih, niti su komentarisali nalaze analize britanske agencije.
Rojters je takođe utvrdio da je najmanje 36 osoba, uglavnom iz privatnog sektora koje posluju s opštinama, dalo drugi iskaz tužiocima iz pritvora, i to na osnovu odredbe turskog zakona o “efikasnom pokajanju”, nakon čega je 32 njih pušteno iz zatvora uz nadzor sudskih mjera. Ti iskazi su doveli do identifikacije novih osumnjičenih, prema podacima tužilaca i drugih izvora.
Od utorka prošle sedmice istraga se proširila na Izmir, treći po veličini grad u Turskoj, kao i na Antaliju, Adanu i Adijaman, sve gradove koje je centristički CHP osvojio nad Erdoganovim vladajućim konzervativnim AKP-om na prošlogodišnjim martovskim lokalnim izborima, u najvećem izbornom porazu AKP-a do sada.
Erdogan je posljednjih mjeseci više puta najavljivao, što se i obistinilo, da će uslijediti nova hapšenja i optužnice, dodatno pojačavajući zabrinutost zbog političkog uticaja na pravosuđe.
Kabinet predsjednika i Ministarstvo pravde nisu odgovorili na zahtjev za komentar povodom tvrdnji kritičara da javni komentari vlasti u vezi sa istragom narušavaju nezavisnost pravosuđa, i da se akcije vlasti nepravedno usmjeravaju isključivo na CHP iz političkih razloga.
Direktorat za komunikacije vlade Turske objavio je spisak bivših gradonačelnika iz redova AKP-a koji su osuđeni za slična djela u odvojenim istragama, uz tvrdnju da su navodi o isključivom targetiranju CHP-a “potpuno neosnovani”.
Većina bivših funkcionera sa tog spiska bila je pod istragom nakon napuštanja funkcije i nisu pritvoreni dok su čekali suđenje, navodi Rojters, čija analiza najnovije istrage pokazuje da u 14 od 39 istanbulskih opština koje vodi AKP nije preduzeta nikakva pravna radnja.
Imamogluov advokat Mehmet Pehlivan, koji je prošlog mjeseca takođe pritvoren pod optužbom za članstvo u kriminalnoj organizaciji, što on poriče, izjavio je iz zatvora za Rojters da istraga po prvi put pokušava da kriminalizuje pravo na bavljenje advokaturom i pravo na pravnu odbranu. Za samog gradonačelnika, kaže Pehlivan, ne postoji nijedan konkretan dokaz.
Tužilaštvo do sada nije podiglo optužnice.
Uvid u tok istrage pruža i 121 strana transkripta policijskog ispitivanja, u koji je Rojters imao uvid. U dokumentu se navodi da je Imamoglu optužen da je sarađivao s grupom muškaraca koji su se navodno sastajali u jednom kafiću kako bi razgovarali o isplatama mita. Policija ga je ispitivala kako je moguće da se njegov mobilni telefon povezao na isti bazni toranj mobilne mreže kao telefoni tih muškaraca, i to najmanje 150 puta. Imamoglu je odgovorio da je u to vrijeme stanovao u blizini pomenutog kafića, pa bi njegov telefon prirodno koristio isti toranj.
CHP je odbacio sve optužbe za korupciju protiv svojih opštinskih funkcionera, ali je saopštio da će pokrenuti istragu nakon što je turski javni servis TRT objavio snimak na kojem se, navodno, vidi kako zamjenik gradonačelnika Manavgata, u južnoj provinciji Antalija, prima mito.
U Turskoj je i ranije bilo talasa masovnih hapšenja prokurdske opozicije, članova civilnog društva, vojnih oficira i zabranjenih organizacija, naročito tokom sve autoritarnije vladavine predsjednika Erdogana.
CHP je bio relativno pošteđen u Erdoganovoj eri, tokom koje je od 2002. izgubio niz izbora od njegove AKP.
Iako su naredni predsjednički izbori zakazani tek za 2028. godinu, oni bi morali biti održani ranije ako Erdogan želi da se ponovo kandiduje. On bi takođe mogao pokušati da izmijeni ustavno ograničenje na dva mandata.
Gradonačelnici iz redova CHP-a, uključujući 14 koji su u zatvoru i jednog u kućnom pritvoru, negiraju optužbe za korupciju, mito i povezanost s terorizmom, po kojima čekaju odluku suda. Neki od njih su suspendovani sa dužnosti.
Predsjednik CHP-a, Ozgur Ozel, izjavio je u nedjelju da su gradonačelnici “postali taoci ovog puča protiv Ataturkove partije”. Zbog te izjave pokrenuta je posebna istraga, između ostalog i zbog navodnog vrijeđanja predsjednika.
