Rezolucija o Srebrenici je ponovo otvorila pitanje šta se zaista zna o događajima koji su se tamo odigrali, ali i o cijelom ratu u BiH, a najinteresantniji tragovi vode ka arhivima britanskih obavještajnih službi i specijalnih jedinica koje su bile najprisutnije na terenu, ali nisu dijelile sve podatke ni sa saveznicima.
Da se ni posle tri decenije nije ništa promijenilo, ukazuje uputstvo o saradnji Britanaca sa istražnom komisijom UN za Srebrenicu iz 1999, sa koga je britansko Ministarstvo odbrane nedavno skinulo oznaku tajnosti. Dokument naglašava da neki od događaja u Srebrenici „imaju obavještajnu pozadinu“ i da informacije koje Britanci mogu dati organima UN moraju biti ograničene. Čak je visokom diplomati lordu Dejvidu Ovenu sugerisano da na pitanja o vezi obavještajnih službi sa događajima u Srebrenici „odgovara da nije ovlašćen da raspravlja o tim stvarima“.
Britansko uputstvo vraća priču na Izvještaj o Srebrenici“ od 3.875 strana, koji je 2002. objavio Holandski institut za ratnu dokumentaciju (NIOD), kao pokušaj „pranja biografije“ holandskog bataljona Unprofora, osumnjičenog na Zapadu da nije izvršio zadatak zaštite Srebrenice, čime je implicitno postao saučesnik kasnijeg masakra. NIOD od Britanaca nije dobio dokumente koji bi opovrgli sumnjičenja, pa je i izvještaju uzvratio: „Pažnja će biti posvećena resursima koje su strane službe bacile u borbu da podrže ili oslabe jednu od zaraćenih frakcija. Pri tome će se malo ili nimalo pažnje posvetiti oblicima tajne akcije kao što su propaganda, pokušaji državnog udara i pokušaji atentata. Razlog je jednostavan: do sada ništa nije otkriveno o ovim aktivnostima.“
Termin „otkriveno“ treba razumijeti kao „potkrijepljeno dokumentima“ koji su nedostupni, jer ih Britanci čuvaju kao tajnu i sredstvo za ucjenu. Naime, u vrijeme događaja u Srebrenici, najbolju mrežu, u kojoj su bili specijalci SAS, na tom terenu imala je lična tajna služba britanskog generala Majkla Rouza, tadašnjeg komandanta Unprofora. Na njenom čelu bio je oficir MI-6 Ričard Džon Čarls Tomlinson, koga je 1995. njegova služba „nepravedno otpustila“, a on joj se osvetio objavljujući članke i knjigu koji su razotkrili prljave igre Londona, uključujući one u bivšoj Jugoslaviji.
– Tomlinson je 1994. radio pod okriljem „političkog savetnika generala Rouza“ u Bosni. Putovao je u Beograd, Skoplje, Zagreb, Tuzlu i Ljubljanu, gde je regrutovao nove izvore ili razgovarao sa višim bosanskim agentima koji su već radili za britansku službu. Uspešno je vodio razne agente visokog nivoa u Sarajevu. Jedan zvaničnik je jednom izjavio da su ti agenti „proizveli vrlo detaljnu obaveštajnu sliku koja je uključivala, ne samo vojne planove i sposobnosti različitih frakcija, već i rano upozoravanje na političke namere“… U Britanskom odbrambenom obaveštajnom štabu (Defence Intelligence Staff – DIS) stvorena je nacionalno orijentisana bosanska ćelija. Ova specijalna jedinica je uglavnom imala pristup obaveštajnim podacima koje su prikupljale britanske i američke službe – navodi NIOD.
Izveštaj tako sugeriše da je muslimanska strana imala direktan uvid u obaveštajne podatke velikih sila, ali je realnost da su je Britanci, kao i ostale umešane strane, kljukali onim informacijama koje su za njih odabrali. Prikaz situacije na aerodromu u Tuzli ukazuju da su engleske tajne službe bile, a i ostale, vladari tajni i manipulacija.
– Tim britanskog SAS imao je svoj deo u kontrolnom tornju, koji je bio zadužen za praćenje saobraćaja komunikacija Armije BiH i Vojske Republike Srpske, a verovatno i Unprofora. Ovo je bila zaključana soba puna posebne opreme. Britanske specijalne snage održavale su svakodnevni kontakt sa svojim štabom u Bosni preko opreme za sigurnu signalizaciju. Holandski oficir je morao da se zadovolji otvorenom satelitskom telefonskom vezom preko holandskog vazduhoplovstva – navodi NIOD.
Pripadnici SAS-a koji su došli u Srebrenicu pod imenom Posmatrači zajedničke komisije (Joint Commission Observers – JCO) su takođe delovali nezavisno od Holanđana, samostalno izviđajući teren i izvan enklave i komunicirajući sa štabom koristeći specijalnu opremu, koju su uništili neposredno pre srpske ofanzive. Oni su znali šta sledi, jer su bili upućeni u namere Sarajeva da izazove katastrofu u Srebrenici.
– Prvi signali da bi moglo biti više od uzvratnog granatiranja VRS nisu došli iz samog Holandskog bataljona, već su do bataljona stigli preko britanskih vojnika. Štab JCO je 25. maja preneo poruku da je Komanda BiH iz Sarajeva saopštila da je „prelazak na istočne enklave realna mogućnost i da će, ako do toga dođe, Srebrenica biti prva“ – navodi izveštaj NIOD.
– TAJNA operacija u koju je navodno učestvovao SIS (Secret intelligence service / SIS/ MI-6) bio je detaljan plan za eliminaciju predsjednika Miloševića. Bivši radnik SIS Ričard Tomlinson dobio je pristup tajnom dokumentu na dvije stranice, koji potiče iz SIS, pod naslovom: „Potreba za ubistvom predsjednika Srbije Miloševića“. U njemu se navodi da Milošević mora biti uklonjen jer je podržavao Karadžića. U međuvremenu, američke i francuske obavještajne službe pripremale su se za ubistvo Karadžića; Milošević je očigledno potpao pod okrilje Ujedinjenog Kraljevstva. Plan nikada nije sproveden, vjerovatno zato što je američka vlada smatrala da je Milošević stabilizujući faktor – navodi Holandski institut za ratnu dokumentaciju.
