Prvi sastanci predstavnika Vlade Kosova zaduženih za eurointegracije su otkazani, eksperti upozoravaju da bi pritisci Evropske unije (EU) mogli biti još jači, a posljedice po krhku kosovsku ekonomiju još ozbiljnije. Istovremeno, sa vrha vlasti ponavljaju da se potezi, suprotni Ustavu, neće povlačiti.
Kosovo se nosi sa kaznenim mjerama koje mu je EU uvela zbog, kako je saopšteno, nepoštovanja zahtjeva za deeskalaciju na sjeveru zemlje.
Na ovom području naseljenom većinom Srbima tenzije su visoke od kraja maja, kada su albanski predsjednici opština ušli u kancelarije uprkos otporu lokalnog srpskog stanovništva nakon vanrednih izbora, na kojima je pravo glasa iskoristilo nešto više od tri odsto birača.
Njihovi protesti su eskalirali u nasilne sukobe, sa desetinama povrijeđenih – uključujući vojnike iz misije NATO-a, KFOR.
Uprkos pozivima međunarodne zajednice da Kosovo opozove albanske lidere i organizuje nove izbore, još nema koraka u tom pravcu.
Kao odgovor, EU je privremeno suspendovala rad svih radnih grupa za Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) – što je prvi korak ka članstvu Kosova u bloku – kao i pozive za učešće Kosova na sastancima na visokom nivou.
EU je takođe suspendovala programiranje sredstava za Kosovo, uključujući i one iz IPA (Instrumenata za pretpristupnu upotrebu EU) i Investicionog okvira za Zapadni Balkan.
Demuš Šaša iz Kosovskog instituta za evropsku politiku kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da mjere EU mogu postepeno da se pojačavaju, ukoliko Vlada Kosova ne promijeni stav.
„Danas imamo mjere kojima se sredstva suspenduju, a ne ukidaju. Sledeći korak biće ukidanje sredstava“, kaže Šaša.
„Pošto je Kosovska ekonomija u razvoju, ekonomija koja je još uvek krhka u mnogim aspektima, mislim da će one (kaznene mjere) mnogo naštetiti Kosovu“, kaže Emruš Ujkani, izvršni direktor Savjeta evropskih investitora na Kosovu, za RSE.
Kosovo je od 2007. godine počelo da koristi sredstva iz IPA fondova, čija je svrha pomoć u sprovođenju reformi zemljama koje su u procesu pridruživanja Uniji. Od tada do 2022. godine zemlja je dobila ukupno 1,21 milijardu eura.
Kosovo od 2009. godine podržava i Investicioni okvir Zapadnog Balkana. To je zajednička inicijativa EU, finansijskih institucija i donatora, uspostavljena sa ciljem društveno-ekonomskog razvoja i evropske perspektive država Zapadnog Balkana.
U dokumentu ovog mehanizma navodi se da je na Kosovu do septembra 2021. godine podržano 30 projekata u vrednosti od 1,8 milijardi eura. Projekti obuhvataju izgradnju puteva, sanaciju željeznice, sistem centralnog grijanja i unaprijeđenje kanalizacionog sistema.
Kosovski premijer Aljbin Kurti, koji insistira na stavu da „ne može da pravi kompromise sa ustavnošću zemlje“, kao objašnjenju za nepopustljivost u odnosu na zahteve EU, rekao je da su kaznene mere preduzete od Brisela „nepravedne“. On je izrazio nadu da će biti kratkoročne, jer je, kako je rekao, „Kosovo zemlja kojoj je potrebna podrška u razvoju“.
„Tačno je da su to privremene mjere, ali nepravedne, jer su Kosovo i njegova vlada i država i najdemokratskija, proevropska i najprogresivnija izvršna vlast“, izjavio je Kurti ovog vikenda.
Kosovo je podnelo zahtjev za članstvo u EU krajem 2022. godine. U poređenju sa drugim državama Zapadnog Balkana, posljednje je na putu ka EU. Sa blokom je do sada potpisan samo jedan ugovor, a to je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju.
Blerta Deliu, članica Komisije za evropske integracije u Skupštini Kosova, potvrđuje za RSE da su dva sastanka, planirana da se održe u okviru SSP-a u Briselu, već otkazana.
Prema njenim riječima, riječ je o sastanku Pododbora EU-Kosovo za pravosuđe, slobodu i bezbednost, kao i Pododbora za trgovinu, industriju, carine i poreze.
„Neučestvovanje Kosova na ovakvim forumima ne doprinosi našoj agendi jačanja mehanizama koji Kosovo približavaju Evropskoj uniji. Naprotiv, to podriva osnaživanje Kosova, na njegovom euroatlantskom i zapadnom putu“, kaže Deliu, koji dolazi iz redova opozicije.
Šaša kaže da će biti otkazan i politički sastanak, i to Savjeta SSP, na kome će, prema njegovim riječima, učestvovati ministar spoljnih poslova i premijer Kosova, dok će iz EU učestvovati predstavnik iz domena spoljne politike.
Ako se ne pronađe zajednički jezik, kaže Šaša, EU može preduzeti još represivnije mjere.
„Šta može da uradi? Moglo bi doći do suspenzije određenih dijelova SSP-a. Na primer, da se zaustavi ulazak kosovskih proizvoda koji imaju pravo da uđu u EU bez ikakve carine, zahvaljujući SSP-u, kao što su drvo, metal, tekstilni proizvodi…“, kaže Šaša.
On dodaje da svaka represivna mjera EU protiv Kosova šteti međunarodnom kredibilitetu zemlje.
Plan EU za deeskalaciju situacije na sjeveru Kosova obuhvata: povlačenje specijalnih jedinica kosovske policije iz opštinskih zgrada na sjeveru, izmještanje predsjednika opština iz opštinskih objekata – koje koriste i paralelne strukture Srbije koje funkcionišu u ovom djelu Kosova – na alternativne lokacije, raspisivanje vanrednih izbora na sjeveru i pokretanje sudskog postupka protiv demonstranata koji su napali trupe KFOR-a.
Zbog ignorisanja zahteva za smanjenje tenzija, SAD su takođe preduzele kaznene mere protiv Kosova, isključujući ga iz velike međunarodne vojne vježbe, poznate kao „Branilac Evrope 2023“.
