U Sjevernoj Makedoniji u predizborno vrijeme traje kineska dezinformacijska propaganda koja poprima formu kampanje i proizvodi evroskepticizam, a s druge strane građanima nudi alternativu članstvu zemlje u BRICS-u i Evroazijskoj uniji.
Ovo u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE) tvrdi šef Obavještajne agencije Erold Musliu. Iako ne naznačuje koje „aktere“ – političke ili medijske – svrstava u ovu grupu, pozitivan pristup kineskim narativima se prepoznaje kod jedne političke stranke.
Riječ je o stranci Ljevica i njihovoj kandidatkinji koja nije uspjela ući u drugi krug predsjedničkih izbora, Biljani Vankovskoj, koja je zagovarala napuštanje NATO-a i evropskih integracija.
Ljevica je stranka s dva zastupnika u Skupštini i ekstremno lijevom ideologijom, ali ujedno i nacionalistička.
U programu za parlamentarne izbore, Ljevica se zalaže za podizanje bilateralnih odnosa sa NR Kinom na nivou strateškog partnerstva (saradnja u okviru „Inicijative 17+1“ i podrška inicijativi „Pojas i put“), uz fokus na infrastrukturnoj povezanosti, kao i na ukidanje viznog režima sa Kinom.
U izbornim programima drugih političkih partija, bez obzira da li se radi o predsjedničkim ili parlamentarnim izborima, Kina se ne spominje.
Na službenoj stranici Ljevice politička platforma stranke dostupna je i na kineskom jeziku.
Ljevica ima i svoj online medij. Riječ je o portalu Antropol, koji je registrovan na ime Udruženje građana – medijska asocijacija za informisanje građana „Antropol – Skoplje“. Osnivačku strukturu nevladine organizacije čine članovi Ljevice. Što se tiče sadržaja, Antropol dijeli tekstove i kolumne autora sa narativima koji promovišu politike Kine.
Ljevica je 2022. godine poslala i pismo Komunističkoj partiji Kine u kojem je čestitala ponovni izbor njihovog lidera Xi Jinpinga. Godinu dana ranije, članovi Prezidijuma Ljevice i njen predsjednik Dimitar Apasiev virtuelno su učestvovali na svetskom samitu Komunističke partije Kine povodom 100. godišnjice njenog osnivanja.
Iako direktor Erold Musliu ne navodi ko promoviše kinesku propagandu u Sjevernoj Makedoniji, ova politička stranka jedina „nudi alternativu Zapadu“.
Povodom navoda Obavještajne agencije i da li se oni u njima prepoznaju, iz Ljevice kažu da je Sjeverna Makedonija „suverena država i nijedna druga država nema pravo da se miješa u unutrašnje stvari i politiku Republike Makedonije“.
„Što se nas tiče, Ljevica nije anti-EU, niti promoviše evroskepticizam. Potrebna nam je promjena pregovaračkog okvira i metodologije za ulazak u EU, a u nedostatku sluha od EU imamo puno pravo da tražimo alternative koje nas neće potčiniti“, odgovorili su iz Ljevice za RSE.
Nema direktnog kineskog uticaja na izbore
Prema riječima Ane Krstinovske iz „Estime“, koja se godinama bavi analizom kineske politike, u predizbornom periodu u Sjevernoj Makedoniji nema direktnog kineskog uticaja. Dok se u Kanadi ili drugim zapadnoevropskim zemljama osjeća povećavanje kandidata koji imaju naklonost prema Kini.
„Kod nas je to stranka Ljevica i njihov predsjednički kandidat, koji svojim narativima o BRICS-u, o multipolarnom svijetu, direktno promovišu kineske pozicije i kinesku viziju novog svjetskog poretka. Ono što treba provjeriti je da li je to rezultat njihovog ideološkog opredjeljenja ili sklonosti ili direktne ili indirektne podrške i pomoći raznih kineskih faktora“, kaže Krstinovska.
Iz Ljevice su za RSE odgovorili da je razlog za njegovanje odnosa sa Kinom i drugim zemljama ideološke prirode.
„Ljevica se zalaže za pojedinačni i istovremeni razvoj strateškog partnerstva sa svakom od zemalja koje su stalne članice Vijeća sigurnosti UN-a, uključujući Kinu, ali i: SAD, Rusiju, Francusku i Veliku Britaniju – kako bi se obezbijedila sigurnost i stabilnost za našu zemlju i naše građane“, navode iz te partije.
Dodaju kako se u njihovom programu „spominje i razvoj saradnje sa drugim zemljama koje razvijaju socijalistički sistem sa svojim specifičnostima: Vijetnam, Bolivija, Kuba i druge“.
„Razlog zbog kojeg se zalažemo za njegovanje odnosa sa ovim zemljama je ideološki, ok je izbjegavanje podizanja bilateralnih odnosa sa Kinom na nivo strateškog partnerstva neodgovorno i kratkovido“, odgovorili su iz Ljevica za RSE.
Obavještajna agencija je 20. juna 2023. upozorila da će Sjeverna Makedonija biti meta propagande dezinformacija o ustavnim promjenama i izborima 2024. godine.
Uoči duplih izbora, predsjedničkih i parlamentarnih 8. maja, direktor Agencije Erold Musliu u izjavi za RSE kaže da se takav predizborni scenario ostvaruje, napominjući da su zabilježeni propagandni narativi u proteklom periodu.
Obavještajna agencija prepoznala je hibridnu strategiju i selektivnu upotrebu narativa koji izazivaju emocionalne reakcije, koristeći osjetljiva pitanja u regionu koja posebno dobijaju na intenzitetu tokom izbornih ciklusa.
„U Sjevernoj Makedoniji fokus je na procesu evropskih integracija, koji je nužno povezan sa ustavnim amandmanima. Čitav proces oko pregovora sa Bugarskom praćen je dezinformacijama upravo zbog namjere da se manipuliše javnošću, stvori konfuzija i međuetničke i unutaretničke podjele. Jedan od ciljeva ove kampanje je podrivanje povjerenja u institucije sistema, posebno u bezbjednosno-obavještajne službe koje su izložene intenzivnim napadima putem društvenih mreža i platformi YouTube i Tik-Tok“, rekao je Musliu za RSE.
Ustavni amandmani kojim se Bugari uključuju u Preambulu uslov su za nastavak pristupnih pregovora Sjeverne Makedonije s Evropskom unijom (EU), a to je i fokus predizborne kampanje.
Međutim, direktor Musliu ne odgovara konkretno na pitanje da li Agencija raspolaže sa informacijama o kineskom uticaju ili eventualnom finansiranju političkih partija u Sjevernoj Makedoniji.
„Izborna godina omogućava Kini da se miješa u izbore kroz promociju i sveobuhvatnu podršku preferiranim kandidatima i strankama s kojima već ima saradnju. Iako su u mnogim zemljama takve stranke marginalne, u interesu je Kine da u predizbornim kampanjama širi narative koji su protiv zapadnog strateškog savezništva a zalažu se za multipolarni svijet i saradnju s Kinom“, kaže Musliu.
Dosadašnje analize NVO „Estima“ u oblasti medijskog predstavljanja pokazuju da se Kina u velikoj mjeri oslanja na propagandu i plasiranje isključivo pozitivnih percepcija u jednom „ružičastom i nerealnom“ svjetlu.
„U našim medijima Kina se predstavlja kao ekonomska supersila, kao zemlja koja je na putu da ostvari tehnološku dominaciju u svijetu. Ali sve više imamo i prikaz kineskog modela upravljanja ili vladanja kao modela koji je u osnovi kineskog tehnološkog uspjeha, čime se automatski promoviše autoritarizam u odnosu na demokratiju kao režim koji je povoljniji za poticanje ekonomskog u poređenju sa demokratskim upravljanjem“, kaže Krstinovska.
Ali prvi čovjek Obavještajne agencije Erold Musliu ide još korak dalje. Musliu napominje da Kina pokušava ostvariti svoj uticaj u medijskom prostoru stvaranjem bliskih odnosa s određenim novinarima i medijima i koordinisanim plasiranjem pripremljenih propagandnih poruka namijenjenih oblikovanju javnog mnijenja u korist Kine.
Musliu navodi da pojedini mediji, ne otkrivajući koji, u cilju obezbjeđivanja finansijske održivosti i u trci za profitom, nesvjesno ulaze u matricu hibridnog djelovanja država koje su strateški rivali EU i NATO-a.
I Ambasada Kine u Sjevernoj Makedoniji takođe je prilično aktivna na društvenoj mreži Facebook. Ali često ispod tih objava Facebook navodi da dolaze iz „kineskih medija pod kontrolom države“. U obrazloženju se kaže da „Facebook označava ovog izdavača jer veruje da je možda delimično ili u potpunosti pod uređivačkom kontrolom države“.
Prethodno je još aktuelni šef države Stevo Pendarovski u izjavi za RSE istakao da kineski uticaj u Sjevernoj Makedoniji „nesumnjivo postoji“ i da dolazi kroz ekonomske tokove.
Međutim, Pendarovski pravi razliku u pogledu načina na koji su Kina i Rusija prisutne u Sjevernoj Makedoniji.
„Ruski uticaj nikada ne dolazi kroz ekonomiju. Mi praktično nemamo ruskih investicija u Makedoniji. Nikada nismo imali“, navodi.
Međutim, kaže Pendarovski, Kina ima potpuno drugačiji pristup.
„Kina dolazi kroz investicije i kroz jeftine kredite koje vam daje. I tako, ako ste u nekim dijelovima skloni nepoštenom ponašanju, Kinezi mogu na takav način da ulaze. Do sada su dolazili isključivo s ekonomskim inicijativama koje na prvi pogled nimalo ne izgledaju kao pokušaj, ne znam, obavještajnog prodora. Ne mogu da tvrdim tako nešto. Međutim, do sada nisam vidio klasičnu ili tradicionalnu špijunsku školu ili pristup Kineza. Kod Rusa je to tradicionalan pristup“, kaže Pendarovski.
U poređenju sa drugim zemljama Zapadnog Balkana, Sjeverna Makedonija ima relativno malo kineskih investicija. Mapiranje kineskih investicija u regionu pokazuje da kineska razvojna kampanja u infrastrukturnim projektima kao što je „Inicijativa Pojas i put“ ima visoku cijenu za ljudska prava, transparentnost i životnu sredinu sa posebno jakim posljedicama po klimu, piše u nedavnom izveštaju nevladine organizacije Just Finance International.
Istraživanje se odnosi na mapiranje kineskih investicija i sudskih procesa u vezi s njima u Sjevernoj Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Srbiji i Albaniji. Prema izvještaju, zabilježeno je preko 100 slučajeva u desetinama investicija u susjednim zemljama, što, kako se navodi u izvještaju, dovodi u pitanje zakonitost i etičnost kineskih investicija na Zapadnom Balkanu.
U Sjevernoj Makedoniji su zabilježena dva kineska infrastrukturna projekta, i to izgradnja autoputa Kičevo – Ohrid i Miladinovci – Štip. Kao izvođač građevinskih radova navedena je kineska kompanija „Sinohidro“.
Nevladina organizacija piše o sudskom postupku u slučaju „Traektorija“ koji se odnosio na proceduru izbora kineske kompanije „Sinohidro“ za izgradnju autoputeva Miladinovci – Štip i Kičevo – Ohrid.
Ovaj slučaj otvorilo je bivše Specijalno javno tužilaštvo, u kojem su bivše vlasti optužene za korupciju, odnosno provizije naplaćene od kineske kompanije. Međutim, izmjenama Krivičnog zakona krivično djelo je zastarjelo i optuženi za zloupotrebu službene dužnosti i primanje mita neće biti procesuirani.
U borbi protiv ruskih i kineskih narativa, Sjeverna Makedonija nije sama. Sjeverna Makedonija je 12. maja 2023. bila prva zemlja s kojom su Sjedinjene Američke Države potpisale Memorandum o razumijevanju i saradnji u borbi protiv dezinformacija koje dolaze iz Rusije, Kine ili trećih zemalja.
A samo mjesec dana ranije, u aprilu, Kina i Sjedinjene Države „sudarile“ su se na makedonskom tlu. Razlog tome su međusobne optužbe za širenje dezinformacija i propagande u zemljama Zapadnog Balkana, uključujući i Sjevernu Makedoniju.
Specijalni predstavnik i koordinator Centra za globalni angažman pri Stejt departmentu Džejms Rubin naglasio je da je „region Zapadnog Balkana pod jakim uticajem manipulacija i laži ruskih i kineskih struktura“.
Reagovala je kineska ambasada u Sjevernoj Makedoniji ocijenivši da su SAD „najveći distributer dezinformacija“ i pozvala američke političare da prestanu da ocrnuju i kleveću Kinu i ujedno narušavaju prijateljske odnose sa Sjevernom Makedonijom.
U tom periodu, prvi put na javnoj sceni, direktor državne Obavještajne agencije istakao je da u Sjevernoj Makedoniji, osim ruskog, postoji i kineski uticaj i istakao da će ta zemlja biti meta dezinformacija i propagande tokom dvostrukih predsjedničkih i parlamentarnih izbora.
