Pred Crnom Gorom je prilika za jednu od najvažnijih reformi u proteklih dvadeset godina, reformu sistema lokalne samouprave.
Nacrt zakona o lokalnoj samoupravi, koji smo u Ministarstvu javne uprave godinama pripremali uz nikad veću inkluziju i šire javnosti, i nevladinog sektora, i akademske zajednice i predstavnika lokalne samouprave uskoro će se naći pred poslanicima u Skupštini.
Nije riječ o političkom zakonu odnosno o propisu koji donosi jedna vlast kako bi svojoj politici dodala i normativno utemeljenje. Naprotiv. Malo je propisa koji su ovoliko dugo i temeljno pripremani, a još je manje zakonskih tekstova u kojima se toliko očito konfrontiraju proklamovano i realno, dnevna politika i profesionalizam, služenje građanima i služenje političkim partijama, prošlost i budućnost.
Analiza je pokazala da je Crna Gora jedna od najmanje decentralizovanih država kada je riječ o lokalnoj samoupravi, da smo mnoge opštine formirali bez da smo se prethodno uvjerili da neka lokalna samouprava može da opstane, da više od pola opština ima neizmirene obaveze prema državi, trećina prema trećim subjektima, a neke i prema sopstvenim zaposlenima, da se u gotovo svim lokalnim samoupravama broj zaposlenih ne smanjuje, već se, naprotiv, enormno povećava uz zabrinjavajuće stanje javnih finansija.
Zbog svega ovoga smo novim zakonskim rješenjem predložili stroge kriterijume i za formiranje lokalnih samouprava i za promjenu njihovog oblika i za ispunjavanje obaveza prema građanima i državi. Uvažavajući specifičnost detaljno sagledanog stanja na nivou sistema lokalne samouprave, sa jedne, ali i potrebu za unapređenjem decentralizacije sa druge strane, predložili smo uvođenje politipskog modela organizacije lokalne samouprave, sa asimetričnom decentralizacijom. Ovaj model podrazumijeva uvođenje gradova kao oblika lokalne samouprave u kojima će se, pored postojećih nadležnosti opština, vršiti i poslovi u oblasti primarne zdravstvene zaštite, predškolskog obrazovanja, prostornog planiranja i socijalne zaštite.
Značajan broj opština imaće priliku da stekne oblik grada. Ali da budem do kraja jasan, grad je najmanje ,,statusno pitanje“ u ovoj priči, a najviše će biti pokazatelj dobrog i odgovornog upravljanja u opštini. Jer, pored demografskog kriterijuma za dobijanje statusa grada, opštine moraju ispuniti finansijske i ekonomske kriterijume.
Odlučni smo u tome da kreiramo svrsishodnu i održivu decentralizaciju. Decentralizaciju koja će građanima donijeti bolju, jefitniju, efikasniju uslugu i kvalitet života u lokalnoj zajednici kakav zaslužuju.
Predložili smo jasne linije obaveza i odgovornosti lokalnih vlasti, ali i centralnih organa. Uvešćemo i mogućnost gradskih opština. Afirmisali smo međuopštinsku saradnju i proces evropskih integracija u kojem opštine imaju važnu ulogu. Takođe, unaprijeđeni koncept mjesnih zajednica, kao i mehanizmi učešća građana u ostvarivanju lokalne samouprave biće snažan impuls ostvarivanju Ustavom zajemčenog prava lokalne samouprave.
Po prvi put, biće predložen Zakon o lokalnim službenicima i namještenicima, koji će rasteretiti sistem na državnom nivou, što je jedno od pitanja oko kojeg je postojao visok stepen konsenzusa između učesnika na javnoj raspravi. Merit sistem zapošljavanja, optimizovan broj zaposlenih, službenički sistem koji odgovara realnim potrebama naših opština obezbijediće efikasnost, profesionalnost i odgovornost u radu lokalnih samouprava.
Nema nikakve dileme da je riječ o kvalitetnom, modernom, evropskom i Crnoj Gori prijeko potrebnom zakonu. Zato, uprkos tome što smo dali maksimum da u protekle dvije godine pripremimo ovaj tekst strijepim nad njegovom sudbinom.
Da li će se, kada zakon bude stigao u parlament, razumjeti reformska rješenja koja onemogućuju tretiranje lokalnih samouprava kao na sredstvo za povećanje političke podrške. Ili će prevagnuti zajednička spoznaja da se ovako više ne može i da se sa dosadašnjom pogrešnom praksom mora prekinuti?
Po prirodi sam optimista, stoga vjerujem da će prevladati razum. Zato je Ministarstvo javne uprave uz okončanje rada na Nacrtu zakona o lokalnoj samoupravi iniciralo ka Skupštini još dva važna reformska iskoraka: neposredan izbor predsjednika opština i održavanje svih lokalnih izbora u jednom danu.
Prihvatanje ove inicijative, uz usvajanje novog zakona, omogućilo bi da najzad okrenemo trend u pozitivnom smjeru. Umjesto predsjednika opština koji čak nijesu bili ni na izbornim listama i čelnika lokalnih samouprava koji se „rotiraju“ kako su se njihove stranke dogovorile imali bismo predsjednike opština koje su izabrali građani. Umjesto partijskih činovnika imali bismo ličnosti. Umjesto populističkih iskaza imali bismo programe. Umjesto izbornog inženjeringa i nestabilnosti, imali bismo legitimne organe što donosi stabilizaciju stanja. Umjesto izbora svakih nekoliko mjeseci odahnuli bismo uz izbore svake četvrte godine kako je to uobičajeno u sređenim demokratskim zemljama.
Crna Gora nikada nije imala lakši izbor. Građani sadašnjim stanjem ne dobijaju ništa, a gube mnogo.
Zato pozivam medije, nevladine organizacije, akademsku zajednicu i sve građane da podrže naše inicijative i ovo zakonsko rješenje. Pritisak stručne javnosti na političke aktere uvijek daje rezultate. Sljedeću priliku bismo morali dugo čekati.
