Kipar je pred dilemom: to što je stao na stranu Izraela u ratu sa Hamasom provocira Tursku – a upravo Turska mu je neophodna da bi se počelo sa eksploatacijom gasa kod obala tog ostrva u istočnom Sredozemlju
Kipar se nalazi u blizini obala Izraela, Sirije, Turske i Egipta i do sada je prvenstveno služio kao destinacija za odmor Izraelaca, Libanaca, a u posljednjih deset godina sve više i Rusa. Ostrvo je poznato i kao poreski raj, ali i po geostrateškoj borbi za moć. Sada se mnogo toga na Kipru vrti oko gasnih polja. Ona su otkrivena u proteklih 14 godina – posljednje od njih 2022. Gas navodi mnoge Kiprane da sanjaju o novoj ulozi na Bliskom istoku.
Za stručnjaka za Bliski istok Kosmea Ohedu sa madridskog Univerziteta San Pablo (CEU), eksploatacija tog gasa mogla bi da bude i prilika za mir na Bliskom istoku – pa i za aktuelni sukob između Grka i Turske oko Kipra.
„Gasna polja imaju potencijal za ogroman napredak i prosperitet svih uključenih. Takvi projekti izgradnje gasovoda zemlje ne mogu da ostvare same i protivnici su prisiljeni da rade zajedno“, objašnjava Oheda.
Koliko su pozicije još uvijek različite pokazuje i to da Turska trenutno zauzima stav protiv Izraela u ratu na Bliskom istoku, dok Kipar jasno brani interese Izraelaca.
Ono što se dogodilo između Njemačke i Rusije sa gasovodima Sjeverni tok dodatno je odvratilo investitore, kaže Elaj Retig, šef odjeljenja za energetiku izraelskog trusta mozgova Centar za strateške studije Begin-Sadat (BESA): „Međutim, rezerve gasa ispod mora na Bliskom istoku mogle bi značajno da smanje značaj drugih dobavljača i zavisnost od njih – od dobavljača kao što je na primjer Katar.“
Retig smatra da Katar ima jasan interes za nastavak aktuelnog sukoba sa Hamasom – isto kao i Turska, Rusija i Iran, samo iz drugih razloga. Bliski istok je, podsjeća, ove godine bio pred istorijskim događajem: „Postignut je, ali nije objavljen, preliminarni sporazum između Izraela i vlade Gaze o zajedničkom korišćenju i finansiranju razvoja gasnog polja Gaza Marine Coworking. To je moglo pozitivno da promijeni mnoge stvari između Izraela i Palestinaca, a time i za čitav region“. Ali, ti planovi su stavljeni na čekanje zbog Hamasovog terorističkog napada na Izrael.
Kipar je od 1974. godine podijeljen na dva dijela. Veći, južni dio, nezavisna je država, članica Evropske unije. Sjeverni, turski dio ostrva, takozvanu Tursku Republiku Sjeverni Kipar, priznala je samo Turska, ali ne i druge države. Postoje i teritorijalni sukobi oko pomorskih granica. U proteklih deset godina postignut je čitav niz sporazuma između Izraela i Libana, Izraela i Turske, kao i između Kipra i Grčke, koji su imali za cilj da regulišu proizvodnju i prodaju gasa. „Međutim, obavezujućih ugovora nikada nije bilo“, kaže Retig.
Njemački kancelar Olaf Šolc, koji se u maju sastao s novim kiparskim predsjednikom Nikosom Hristodulidesom, takođe je zainteresovan da ta zemlja-članica Evropske unije ubuduće prodaje gas Evropi. Korporacije kao što su Chevron, Total Energies i Eni samo su neki od igrača koji su zainteresovani za gas u istočnom Sredozemlju i već su u to uključeni na različite načine.
Međutim, pošto je izvoz tečnog gasa LNG lakše ostvariti u kratkom roku nego izgraditi gasovod, vlada u Nikoziji sada želi da izgradi LNG-terminal što je prije moguće. Međutim, svi pregovori moraju da se vode ne samo o Kipru, već i o Turskoj – zato što Ankara od 1974. polaže pravo na mineralne resurse u moru kod Kipra. Za kiparsku vladu, istovremeno, gas je prilika da postane ekonomski nezavisnija od Rusa, koji su joj pomogli raznim investicijama i kreditima nakon finansijske i državne krize 2013. godine. Ruska vlada tada je takođe bila zainteresovana za gas sa Kipra, ali je kasnije odustala od tih svojih planova.
U razgovoru koji je vođen prije nego što je izbio rat sa Hamasom, kiparski naučnik Kirjakos Kokinos polagao je sve nade u ekonomsko zbližavanje svoje zemlje sa Izraelom, kako bi se smanjila njena zavisnost od Rusa.
Kokinos je bio „glavni naučnik“ u prethodnoj kiparskoj vladi i tada je rekao: „Ovo je pozicija koju su Izraelci stvorili, a koju smo mi preuzeli, jer želimo da budemo i međunarodni tehnološki i naučni centar isto kao i oni.“
Gas bi mogao da bude most ka većoj ekonomskoj saradnji, rekao je.
Izraelski stručnjak za energetiku Retig smatra da se ta fundamentalna orijentacija malo promijenila, čak i nakon masakra Hamasa 7. oktobra. Pitanje je samo kako realizovati saradnju.
Ona je zapravo trebalo da počne još 2018. Originalni plan izradio je Noble, nezavisni operater kojeg je američka energetska kompanija Chevron kupila u oktobru 2020. Liban je, zauzvrat, prošle godine postigao istorijski sporazum sa Izraelom o zajedničkom korišćenju gasnog polja ispred njihove obale. Ali, aktuelni sukob sa Hamasom mogao bi da pokvari i te planove
„Različite sile se cjenkaju i pregovaraju. Potrebno je mnogo strpljenja“, kaže geostrateg Kosme Oheda.
Ipak, nadu daje kiparska kompanija DEH Quantum Energy, koja radi na električnom priključku na Evropu. Retig smatra da je taj projekat u sadašnjoj situaciji lakše realizovati nego gasovod. Taj strujni kabl, tzv. „Evroazijski interkonektor“, bio bi najduži na svijetu. Problem je možda to što u plan postavljanja podvodnog interkonektora od 2.000 megavata nije uključena i Turska: „Ali, vlada u Ankari vjerovatno bi imala manje problema s tim, nego sa gasovodom od Kipra do Grčke“, smatra Retig. Jer, osim što je unosan posao, gas jeste, a i ostaje – sredstvo političkog pritiska.
