„Adam i Eva su bili Srbi. Ili Hrvati. Definitivno Albanci, Bugari ili Bošnjaci. Postoji jedno pitanje oko kojeg se današnji balkanski narodi slažu: Svuda prevladava vjerovanje da je baš taj jedan, vlastiti narod, najstariji narod južne Evrope.“ Ovim rečenicama počinje tekst objavljen proteklog vikenda u švajcarskom listu Neue Zürcher Zeitung am Sonntag. Piše ga Adelhajd Velfl iz Sarajeva, a Dojče vele (DW) ga je prenio skoro u cijelosti:
„Stav da je zajednički etnički identitet, koji se ne zasniva samo na kulturi, jeziku ili religiji, već i na biološkom porijeklu, takođee je široko rasprostranjen. Ovaj etno- ili ‘genetski nacionalizam’ bio je jedan od razloga za krvave devedesete i građanski rat republikama bivše Jugoslavije. Način razmišljanja je bio: Bili smo ovdje prvi, vrijedimo više od ostalih, a mi smo potpuno drugačiji, zato možemo dominirati nad ostalima i protjerati ih. Ili se tvrdi da ostali zapravo dolazili iz vlastite etničke grupe, a ona je originalna. Ovo razmišljanje je i danas rašireno.
Srpski novinar, koji je kasnije postao ministar za porodicu i demografiju, Ratko Dmitrović, objasnio je 2018. da su Srbi, Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci svi istog porijekla: oni su svi Srbi. „Nije teško, priznati istinu. Ne boli“, tvitovao je on. Prema njegovim riječima, ostale etničke grupe su zapravo Srbi koji su jednostavno izdali svoje srpstvo.
Bivši hrvatski ministar obrazovanja Dragan Primorac, doktor i genetičar, smatra da su „više od tri četvrtine današnjih hrvatskih muškaraca potomci starih Evropljana koji su živjeli u posljednjem ledenom dobu prije 20.000 godina na području današnje Hrvatske, Slovenije i Bosne i Hercegovine“.
Te priče su naučna glupost, što dokazuje i nova studija s Harvarda. „Kada biste mi dali DNK od neke osobe i da vam moram reći je li ta osoba Hrvat ili Srbin, bilo bi izuzetno teško. Hrvati, Srbi i drugi su kulturni termini, ali ne odražavaju vrlo staru diferencijaciju u njihovoj demografsko-genetskoj istoriji“, kaže arheogenetičar Injigo Olalde, jedan od autora studije „Genetička istorija Balkana od rimske granice do migracije Slovena“, koja je objavljena u decembru.
U studiji su analizirali DNK podatke 146 skeleta ljudi koji su živjeli u prvom milenijumu nove ere i iskopani su s 20 različitih lokacija na Balkanu – u Hrvatskoj, Srbiji, Sjevernoj Makedoniji, Bugarskoj, Rumuniji, Grčkoj i Albaniji.
Rezultati otkrivaju sljedeće: prvo, genetski fond svih ovih pojedinaca je sličan, a drugo, gotovo je identičan genetskom fondu današnjih jugoistočnih Evropljana. „Bez obzira na moderne nacionalne granice, stanovništvo u našem području istraživanja oblikovano je kroz slične procese migracije i promjena“, kaže Olalde. Ovo sugeriše da su se važni demografski događaji koji su doprinijeli formiranju današnjih grupa dogodili već oko 1000. godine nove ere.
Migracioni tokovi se takođe mogu pratiti putem DNK. Između 250. i 550. godine nove ere ljudi iz srednje i sjeverne Evrope i Pontijsko-kaspijske stepe stigli su u jugoistočnu Europu. Nakon završetka rimske vladavine, odnosno između 6. i 10. vijeka, sve veći broj migranata koji su govorili slovenski dolazi iz sjeveroistočne Evrope. Prema studiji, njihov DNK se danas može pronaći kod 30 do 60 posto stanovništva na Balkanu. Ovi migranti nisu zamijenili ljude koji su živjeli u toj regiji tokom bronzanog ili gvozdenog doba, već su se pomiješali s njima.
Genetski materijal ljudi iz gvozdenog i bronzanog doba može se naći u oko 22 posto današnje populacije, a genetski materijal predaka iz zapadne Anadolije u oko 23 posto, kaže Olalde u intervjuu za NZZ am Sonntag.
Pitanje je hoće li studija naći put i u svijest šire javnosti na Balkanu. Jer ovdje neki „naučnici“ doprinose nacionalističkoj i rasističkoj istoriografiji. U Hrvatskoj su to bile teorije Franja Račkog. Tvrdio je da su „Hrvati“ tokom seobe stigli u „djelimično praznu kuću“, tako da se nisu miješali, te da sadašnje stanovništvo vodi direktno porijelo od doseljenika koji govore slovenski.
Direktor Centra za studije jugoistočne Evrope na Univerzitetu u Gracu Florijan Biber kaže da kritički pogled na podjelu na etničke grupe nije raširen. „Postoji mnogo više pročišćenih istorijskih narativa koji zanemaruju mješavine i povezanosti“, kaže Biber.
Političarka radikalne desnice bosanskih Srba Biljana Plavšić, bivša potpredsjednica pseudo-republike Republike Srpske, izjavila je oko 1993. da ona i drugi srpski nacionalisti nisu u stanju pregovarati s muslimanima iz genetskih razloga.
„Bio je to genetski deformisani materijal koji je prihvatio islam. I sada, naravno, postaje sve koncentrisaniji sa svakom uzastopnom generacijom. Postaje sve gore i gore. Tokom vjekova geni su nastavili propadati“, kaže ova biološkinja po struci. Bosanski Srbi su bili etnički i rasno superiorniji od bosanskih Muslimana, smatrala je ona.
Arheolog Mario Gavranović iz Austrijske akademije nauka upozorava na pseudonaučnu teoriju o porijeklu koja se koristi u propagandne svrhe i ističe da se ta rasistička ideologija širi i danas.
Na primjer, srpsko udruženje „Poreklo“ prikuplja DNK uzorke kako bi ušlo u trag „srpskom nasljeđu“. Iz „Porekla“ tvrde da “Srbi” sigurno nisu pomiješani s „turskom krvlju“. Istoimeno crnogorsko udruženje tvrdi da Srbi“ imaju potpuno drugačije gene od Albanaca.
Jedna od rasprostranjenih ideja je da su Srbi, Hrvati i Bošnjaci potekli direktno od doseljenih „Slovena“ iz sjeveroistočne Evrope u jednoj liniji i bez miješanja s drugima. Neki Albanci vjeruju da su direktni potomci Ilira, neki Grci vjeruju da vode porijeklo od starih Grka. Uzavrela mješavina praznovjerja, rasizma i nadmoći.
„Nema genetske osnove za razlike među etničkim grupama“, naglašava Naris Pojskić s Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu, miran čovjek koji kaže da je krajem 19. vijeka Austrijanac Augustin Vajsbah pokušao „mjerenjima opsega glave“ utvrditi postoji li razlika između pravoslavnih, katoličkih ili muslimanskih Bošnjaka. Vajsbah nije našao nijednu.
„Svi pripadamo istom genskom fondu. Uvijek smo duboko u sebi znali da nema razlike“, kaže Pojskić.
Desničarski ideolozi koji ipak tvrde da su grupe biološki različite ignoriraće istraživanje DNK, kaže on.
