Podjela Gaze na oblast pod kontrolom Izraela i drugu kojom vlada Hamas postaje sve vjerovatnija, kazalo je više izvora, dok posustaju pokušaji da se plan američkog predsjednika Donalda Trampa za okončanje rata sprovede dalje od primirja.
Šest evropskih zvaničnika koji imaju neposredan uvid u napore da se sprovede sljedeća faza plana rekli su za Rojters da je proces faktički u zastoju i da se sada čini da će obnova vjerovatno biti ograničena na oblast pod izraelskom kontrolom.
To bi, upozoravaju, moglo dovesti do višegodišnje podjele.
Prema prvoj fazi plana, koja je stupila na snagu 10. oktobra, izraelska vojska trenutno kontroliše 53 odsto mediteranske teritorije, uključujući veći dio njenog poljoprivrednog zemljišta, kao i grad Rafu na jugu, djelove grada Gaze i druge urbane zone.
Gotovo svih dva miliona stanovnika Gaze nagurano je u šatorske kampove i ruševine razorenih gradova širom ostatka teritorije, koja je pod kontrolom Hamasa.
Snimci dronom koje je Rojters zabilježio u novembru pokazuju katastrofalna razaranja na sjeveroistoku grada Gaze nakon posljednjeg izraelskog napada prije primirja, poslije mjeseci prethodnih bombardovanja. To područje je sada podijeljeno na oblasti pod kontrolom Izraela i Hamasa.
Sljedeća faza plana predviđa da se Izrael dodatno povuče sa takozvane žute linije dogovorene u okviru Trampovog plana, uz uspostavljanje prelazne vlasti koja bi upravljala Gazom, raspoređivanje multinacionalnih bezbjednosnih snaga koje bi preuzele kontrolu od izraelske vojske, razoružanje Hamasa i početak obnove.
Međutim, plan ne predviđa nikakav vremenski okvir ni mehanizme za sprovođenje. U međuvremenu, Hamas odbija da se razoruža, Izrael odbacuje bilo kakvo učešće Palestinske uprave koju podržava Zapad, a učešće multinacionalnih snaga je i dalje neizvjesno.
“Još uvijek razrađujemo ideje”, rekao je jordanski ministar spoljnih poslova Ajman Safadi na bezbjednosnoj konferenciji u Manami ovog mjeseca. “Svi želimo da se ovaj sukob završi, svi težimo istom cilju. Pitanje je kako da to ostvarimo?”
Bez snažnog pritiska SAD da se prevaziđe zastoj, žuta linija bi, prema navodima 18 izvora, među kojima je šest evropskih zvaničnika i jedan bivši američki zvaničnik upoznat s pregovorima, mogla postati faktička granica koja bi na neodređeno vrijeme dijelila Gazu.
SAD su izradile nacrt rezolucije Savjeta bezbjednosti UN kojom bi multinacionalnim snagama i prelaznoj vladi bio dodijeljen dvogodišnji mandat. Ali, prema riječima deset diplomata, vlade i dalje oklijevaju da pošalju svoje trupe.
Evropske i arapske zemlje vjerovatno ne bi učestvovale ukoliko bi se njihove obaveze protezale dalje od mirovnih misija i podrazumijevale direktan sukob s Hamasom ili drugim palestinskim grupama, naveli su sagovornici.
Potpredsjednik SAD Džej Di Vens i uticajni Trampov zet Džared Kušner izjavili su prošlog mjeseca da bi sredstva za obnovu mogla brzo početi da pristižu u oblast pod izraelskom kontrolom, čak i bez prelaska u sljedeću fazu plana, s idejom da se stvore model-zone u kojima bi neki stanovnici Gaze mogli da žive.
Takvi američki prijedlozi, rekao je Majkl Vahid Hana, direktor američkog programa u istraživačkom centru Internacionalna krizna grupa, ukazuju na to da realnost podjele na terenu prijeti da postane “nešto mnogo dugotrajnije”.
Portparol Stejt departmenta izjavio je da je, iako je postignut “ogroman napredak” u sprovođenju Trampovog plana, “potrebno još rada”, ne odgovarajući na pitanje da li će obnova biti ograničena samo na oblast pod izraelskom kontrolom.
Premijer Benjamin Netanjahu rekao je da Izrael nema namjeru da ponovo okupira ili upravlja Gazom, iako su krajnje desni ministri u njegovom kabinetu pozvali na obnovu naselja koja su demontirana 2005. godine.
I vojska se, takođe, opirala zahtjevima za trajnim zauzimanjem teritorije ili direktnim nadzorom nad civilima u Gazi. Umjesto toga, Netanjahu je obećao da će održavati tampon-zonu unutar Gaze, duž granice, kako bi se spriječilo ponavljanje Hamasovog napada iz oktobra 2023. godine koji je zapalio rat.
Izraelske snage postavile su velike žute betonske blokove kako bi označile liniju povlačenja i grade infrastrukturu na dijelu Gaze koji drže pod svojom kontrolom. U naselju Šedžaja u gradu Gazi, vojska je prošle sedmice povela novinare do jedne ispostave koja je utvrđena nakon primirja.
Tamo, pokazuju satelitski snimci, zemlja i ruševine zgrada buldožerima su nagomilane u strme humke, stvarajući zaštićenu osmatračnicu za vojnike. Položen je i novi sloj asfalta.
Portparol izraelske vojske Nadav Šošani rekao je da se vojnici nalaze tamo kako bi spriječili borce da pređu u zonu pod izraelskom kontrolom, dodajući da će se Izrael povući dalje od linije kada Hamas ispuni uslove, uključujući razoružanje, i kada budu uspostavljene međunarodne bezbjednosne snage.
“Čim Hamas ispuni svoj dio dogovora, spremni smo da krenemo naprijed”, rekao je Šošani.
U obližnjim palestinskim djelovima grada, Hamas je posljednjih nedjelja ponovo učvrstio svoju moć, ubijajući rivale. Organizovao je policiju za održavanje bezbjednosti i radnike koji obezbjeđuju tezge s hranom i čiste prolaze kroz razoreni pejzaž koristeći dotrajale bagere, prenio je Rojters.
“Zaista moramo da popunimo bezbjednosni vakuum unutar Pojasa Gaze”, rekao je njemački ministar spoljnih poslova Johan Vadeful na konferenciji u Manami, pozivajući na brzu akciju i upozoravajući da bi ponovni uspon Hamasa mogao izazvati obnovu izraelskih vojnih operacija u Gazi.
Hazem Kasem, portparol Hamasa u gradu Gazi, rekao je da je ta grupa spremna da preda vlast palestinskom entitetu sastavljenom od tehničkih stručnjaka kako bi obnova mogla da počne.
“Svi djelovi Gaze jednako zaslužuju obnovu”, rekao je on.
Prema riječima dvojice evropskih zvaničnika i jednog zapadnog diplomate, jedna od ideja o kojoj se razgovara jeste mogućnost da Hamas razoružanje sprovede pod međunarodnim nadzorom, umjesto da oružje preda Izraelu ili nekoj drugoj stranoj sili.
Evropske i arapske države žele da se Palestinska uprava, sa Zapadne obale, zajedno s multinacionalnim snagama vrati u Gazu i preuzme kontrolu od Hamasa. Hiljade njenih policajaca obučenih u Egiptu i Jordanu spremne su za raspoređivanje, ali se Izrael protivi bilo kakvom učešću Palestinske uprave.
Šest evropskih zvaničnika izjavilo je da, ukoliko ne dođe do značajne promjene u stavovima Hamasa ili Izraela, ili do pritiska SAD na Izrael da prihvati ulogu Palestinske uprave i put ka državnosti, ne vide kako bi Trampov plan mogao napredovati dalje od primirja. “Gaza ne smije ostati zaglavljena ni u čijoj zemlji između mira i rata”, rekla je britanska ministarka spoljnih poslova Ivet Kuper na konferenciji u Manami.
Stanovnik grada Gaze Salah Abu Amr (62) rekao je da bi, ako ne bude napretka u razoružanju Hamasa, a počne obnova preko žute linije, ljudi mogli razmišljati o preseljenju tamo. Ali, stvarnost podijeljene Gaze teško je i zamisliti, dodao je.
“Hoćemo li svi moći da pređemo u taj dio? Ili će Izrael imati pravo veta na ulazak nekih od nas”, upitao je. “Hoće li oni takođe dijeliti porodice na dobre i loše ljude?”
Još uvijek nije jasno ko bi finansirao obnovu djelova Gaze pod izraelskom okupacijom, s obzirom na to da zalivske zemlje oklijevaju da se uključe bez učešća Palestinske uprave i bez jasnog puta ka državnosti, čemu se Izrael protivi. Troškovi obnove procjenjuju se na 70 milijardi dolara.
Svaka de fakto teritorijalna podjela Gaze dodatno bi unazadila palestinske težnje ka nezavisnoj državi koja bi obuhvatala i Zapadnu obalu, te pogoršala humanitarnu katastrofu naroda koji nema adekvatan smještaj i čiji opstanak gotovo u potpunosti zavisi od pomoći.
“Ne smijemo dozvoliti podjelu Gaze”, rekao je jordanski ministar spoljnih poslova Ajman Safadi. “Gaza je jedinstvena cjelina i ona je dio okupirane palestinske teritorije.”
Palestinska ministarka spoljnih poslova Varsen Agabekijan Šahin takođe je odbacila teritorijalnu podjelu Gaze i poručila da je Palestinska uprava spremna da preuzme “punu nacionalnu odgovornost”.
“Ne može biti stvarne obnove niti trajne stabilnosti bez pune palestinske suverenosti nad teritorijom”, navela je ona za Rojters.
