Agencija za nacionalnu bezbjednost do sada je mogla da zabrani štrajk u vrlo širokom spisku javnih djelatnosti, a sada bi mogla samo u onim koje se tiču direktno bezbjednosti.
Glavne novine u nacrtu zakona o štrajku su da će pravo na štrajk imati svi sindikati a ne samo reprezentativni, kao i da se olakšava štrajk u javnim službama, odnosno smanjuje obim djelatnosti za koje sindikati moraju imati odobrenje od Agencije za nacionalnu bezbjednost da bi organizovali štrajk.
Ministarstvo rada i socijalnog dijaloga nije odustalo od ove dvije norme i pored primjedbi koje su na javnoj raspravi dobili od poslodavaca i sindikata, navodeći u izvještaju sa javne rasprave da su one u skladu sa normama Evropske unije i Međunarodne organizacije rada (MOR).
Tako da će štrajkovi u djelatnostima od javnog interesa, a ne bezbjednosnog poput prosvjete, zdravstva, socijalne zaštite, energetike, telekomunikacija… biti mogući uz poštovanje minimuma procesa rada koji se dogovara sa poslodavcem ili na arbitraži bez traženja saglasnosti od ANB-a.
Odobrenje od Agencije za organizovanje štrajka biće potrebno za sindikate vojske, policije, sudstva, tužilaštva i uprava za izvršenje krivičnih sankcija.
Iz Ministarstva rada navode da se novi zakon radi upravo zbog toga da bi smanjili restriktivne uslove na pravo na štrajk u djelatnostima od javnog interesa.
“Ova restriktivnost (u sadašnjem zakonu) se ogleda kako u pogledu isključenja nekih kategorija zaposlenih iz ostvarivanja prava na štrajk, tako i u pogledu uslova za njegovo organizovanje. Na ovaj problem u prethodnom periodu su ukazivali kako predstavnici sindikata, tako i eksperti relevantnih međunarodnih organizacija u oblasti rada – posebno Međunarodne organizacije rada. Zbog toga se pristupilo izradi novog Zakona o štrajku, kojim se ima za cilj prevazilaženje dosadašnjih problema u praksi i usaglašavanje zakonskih rješenja sa stavovima Komiteta eksperata Međunarodne organizacije rada i Savjeta Evrope”, navedeno je u obrazloženju zakona.
Glavne novine u odnosu na važeći zakon odnose se na razdvajanje djelatnosti od vitalnog značaja i ostalih djelatnosti od javnog interesa.
“Djelatnosti od vitalnog značaja su djelatnosti čiji bi prekid rada zbog prirode posla mogao da ugrozi život, ličnu sigurnost ili zdravlje dijela ili cjelokupnog stanovništva, kao što su: zdravstvena zaštita; veterinarska zaštita; proizvodnja, prenos, distribucija i snadbijevanje električnom energijom; proizvodnja i snabdijevanje vodom; javne elektronske komunikacije, u skladu sa zakonom; zaštita od požara; kontrola vazdušnog saobraćaja; socijalna i dječija zaštita. U ovim djelatnostima postoji obaveza poštovanja minimuma procesa rada od prvog dana organizovanja štrajka. Dakle, ne znači da sve javne službe imaju vitalni, suštinski značaj za zajednicu. To potvrđuju i međunarodni standardi u ovoj oblasti. Naime, Komitet za slobodu udruživanja MOR-a definiše vitalne službe kao one službe čiji bi ‘prekid rada mogao ugroziti život, zdravlja ili ličnu sigurnost cijelog ili dijela stanovništva’. Ovo razgraničenje vitalnih i javnih službi je neophodno ne samo zbog fleksibilnosti uslova za ostvarivanje osnovnih socijalnih prava, kao što je pravo na štrajk, već i zbog potrebe da se uspostavi ravnoteža između opštih i profesionalnih interesa”, navedeno je u obrazloženju.
Iz Ministarstva ukazuju da je do sada bilo zloupotreba ograničenja prava na štrajk pozivajući se na javni interes i bezbjednost (štrajk prosvjetnih radnik), a na javnoj raspravi su odbili primjedbe Crnogorskog telekoma i Željezničke infrastrukture da se njihovim zaposlenima ograniči pravo na štrajk iako su se iz tih kompanija pozivali na vitalni značaj tih djelatnosti.
“Nije svaka djelatnost od javnog interesa u smislu ostvarivanja prava na štrajk od vitalnog značaja, već su to samo djelatnosti čiji bi prekid rada zbog prirode posla mogao da ugrozi život, ličnu sigurnost ili zdravlje dijela ili cjelokupnog stanovništva”, naveli su iz Ministarstva.
Djelatnosti od javnog interesa mogu štrajkovati uz održavanje minimuma procesa rada, čije određivanje kako je navedeno treba da bude rezultat kopromisa sa sindikatom. Tako da se minimum procesa rada u ovim djelatnostima može urediti dogovorom u roku od 90 dana od stupanja na snagu ovog zakona ili arbitražom pred Agencijom za mirno rješavanje radnih sporova.
“Arbitražno vijeće čini po jedan predstavnik strana u sporu i jedan član iz reda stručnjaka-eksperata iz oblasti za koju se utvrđuje minimum procesa rada. Novinu u odnosu na važeći zakon predstavlja rješenje da strane u sporu određuju svoje predstavnike kao članove Arbitražnog vijeća, a člana iz reda stručnjaka – eksperata umjesto nadležnog organa državne uprave strane u sporu određuju sporazumno, a u slučaju da ne dođe do sporazuma – određuje ga direktor Agencije za mirno rješavanje radnih sporova. Novinu predstvalja i rješenje da treći – neutralni član Arbitražnog vijeća potpisuje izjavu o nepostojanju konflikta interesa da postupa u konkretnom sporu”, navedeno je u obrazloženju.
Važnu novinu predstavljaju odredbe koje se odnose na moguću zabranu organizovanja štrajka u Vojsci, policiji i nekim državnim organima.
“Dok se u važećem zakonu pored zaposlenih u Vojsci i policiji, mogućnost zabrane organizovanja štrajka odnosi na sve zaposlene u državnim organima i javnoj službi, prijedlog zakona sužava kategorije zaposlenih na koje se ovo ograničenje može odnositi. Tako se mogućnost zabrane organizovanja štrajka prema predloženim rješenjima odnosi na zaposlene u Vojsci Crne Gore, policiji, sudu, tužilaštvu, organu državne uprave nadležnom za poslove pravde, organu uprave nadležnom za izvršenje krivičnih sankcija, organu uprave nadležnom za poreze i carine, kao i na zaposlene na rukovodećim poslovima u organima državne uprave. Dakle, za razliku od važećih rješenja zaposlenima u organima državne uprave koji nijesu nosioci javnih ovlašćenja ne može se zabraniti pravo na štrajk. Novinu predstavlja i rješenje koje se odnosi na razloge zbog kojih se može zabraniti organizovanje štrajka. Dok važeći zakon sadrži spisak razloga koji se mogu široko tumačiti (nacionalna bezbjednost, bezbjednost lica i imovine, opšti interes građana, kao i funkcionisanje organa vlasti), prijedlog zakona definiše samo tri razloga, i to: nacionalnu bezbjednost, bezbjednost lica, kao i funkcionisanje organa vlasti”, navedeno je u obrazloženju.
Unija slobodnih sinadikata (USS) tražila je izmjenu člana kojim se predviđa obavezno mišljenje ANB na štrajkove u Vojsci, policiji, sudu, tužilaštvu… tako da bi Sud, a ne ANB, davao mišljenje o štrajku u djelatnostima od vitalnog bezbjednosnog interesa.
“Činjenica je da Agencija za nacionalnu bezbjednost, kojoj je ovo pitanje dato u nadležnost kako važećim, tako i Nacrtom zakona, nije i ne može biti nezavisno i objektivno tijelo koje bi moglo hipotetički da donese bilo kakvu drugu odluku sem odluke koja će ići u korist ‘ugrožavanja nacionalne bezbjednosti, bezbjednosti lica i funkcionisanja organa vlasti’. Posebno je problematično što se procjena ANB ne može osporavati imajući u vidu da su postupci i izvori informacija na kojima ista zasniva svoje procjene označeni kao tajni, odnosno nedostupni za javnost”, naveli su iz USS.
Ministarstvo nije prihvatilo predlog da mišljenje donosi sud a ne ANB, navodeći da zbog dužine trajanja sudskih postupaka ova norma ne bi mogla biti primjenljiva u praksi.
U nacrtu zakona je ostalo rješenje da je štrajkački odbor dužan da poslodavcu u pisanoj formi najavi štrajk najkasnije pet dana prije dana određenog za početak štrajka, odnosno 24 sata prije početka štrajka upozorenja. Novina se odnosi na postupak organizovanja štrajka na nivou grane i na nacionalnom nivou, a to je da sindikat ima obavezu da uz odluku o stupanju u štrajk dostavi podatke o sindikalnim organizacijama koje štrajk organizuju i sektorima na koje se štrajk odnosi, bez obaveze dostavljanja spiska učesnika u štrajku. Taj spisak dostavljaju sindikalne organizacije neposrednom poslodavcu.
Izmijenjena je odredba da poslodavac kod određivanja minimuma procesa rada određuje zaposlene koji će raditi na predlog štrajkačkog odbora, pa je predviđeno da to radi uz konsultovanje štrajkačkog odbora. Štrajkački odbor ima pravo da traži rotiranje zaposlenih koji bi radili tokom štrajka.
Novina je da se takozvane štrajkačke straže ograniče na četiri člana, osim ako se poslodavac i štrajkački odbor drugačije ne dogovore.
Preciziran je takozvani institut “lock- outa”, odnosno kontra-štrajk poslodavca koji podrazumjeva mogućnost da tokom štrajka prekine sa radom i otpusti radnike i koji nisu u štrajku. Ova mjera moguće je ako štrajk traje već najmanje 30 dana. Novim tekstom zakona detaljnije su razrađena pitanja koja se tiču utvrđivanja nezakonitosti štrajka i njegovih pravnih posljedica, kao i zabrane zapošljavanja novih radnika da bi zamijenili učesnike u štrajku.
Na novinu u zakonu da štrajk može organizovati bilo koji sindikat kod poslodavca, a ne samo reprezentativni sindikat, primjedbe su davali i poslodavci i sindikati tražeći da se ova mogućnost izbriše.
Poslodavci su naveli da se ovakvom odredbom otvara mogućnost zloupotreba, te da poslodavac bude u konstantnom štrajku, dok su iz sindikata smatrali da je riječ o grešci i da treba staviti da pravo na organizovanje štrajka imaju samo reprezentativni sindikati jer u kaznenom dijelu zakona piše da kazne zbog propusta u organizovanju štrajka imaju reprezentativni sindikati.
Ministarstvo je imalo jedinstven odgovor na ove primjedbe:
“Prijedlog se ne prihvata, jer je suprotan Preporuci Savjeta Evrope, u vezi primjene člana 6, stav 4 Evropske socijalne povelje. Naime, štrajk je osnovno socijalno pravo, tako da pravo na organizovanje štrajka treba da pripada svakom sindikatu, nezavisno od statusa reprezentativnosti”.
Iz Željzeničke infastrukture su naveli i da nereprezentativni sindikati ne mogu organizovati štrajk radi ostvarivanja zahtjeva koji se regulišu kolektivnim ugovorom, s obzirom na to da po zakonu nemaju ovlašćenje da učestvuju u njegovom zaključivanju.
Ministarstvo im je odgovorilo da “cilj organizovanja štrajka jeste zaštita profesionalnih, ekonomskih i socijalnih interesa po osnovu rada”.
“Dakle, povod za organizovanje štrajka mogu biti kako prava koja su regulisana zakonom, tako i kolektivnim ugovorom, jer se kolektivni ugovor zaključen na određenom nivou primjenjuje na sve zaposlene – nezavisno od toga da li su članovi sindikata koji je potpisnik kolektivnog ugovora”, obrazložili su iz Ministarstva.
