Američka novinska agencija AP piše da od stupanja na dužnost u januaru predsjednik Donald Tramp vodi agresivnu kampanju protiv medija kakva nije viđena u modernoj istoriji Sjedinjenih Američkih Država (SAD), praveći poteze slične onima autoritarnih lidera koje je često hvalio i među njima pominje i predsjednika Srbije Aleksandra Vučića.
U srijedu je Tramp pozdravio ukidanje TV-emisije komičara Džimija Kimela na Ej-Bi-Siju jer je komentarišući atentat na konzervativnog aktivistu Čarlija Kirka kritikovao predsjednikov pokret MAGA (Make America Great Again – Učinimo Ameriku ponovo velikom).
To je bio najnoviji u nizu napada predsjednika SAD na novinske kuće i medijske ličnosti za koje vjeruje da su pretjerano kritični prema njemu. Tramp je podnosio tužbe protiv medija čije izvještavanje mu se ne sviđa, prijetio je da će opozvati licence za emitovanje televizijskih programa i pokušao je da svojoj volji potčini novinske organizacije i kompanije društvenih medija.
Te taktike su slične onima koje koriste lideri u drugim zemljama koji su smanjivali slobodu govora i nezavisne medije dok su konsolidovali političku moć, uključujući mađarskog premijera Viktora Orbana, bliskog Trampovog saveznika čiji stil vođstva poštuju mnogi konzervativci u SAD.
„Ono što vidimo je neviđeni pokušaj da se ućutka govor nepovoljan po vlast“, rekao je Brendan Nihan, politički naučnik na Dartmut koledžu. „Donald Tramp pokušava da diktira šta Amerikanci mogu da kažu“, rekao je on.
Trampov pristup vladavini izazvao je poređenja sa Orbanom koji je na vlasti od 2010. godine. Mađarski lider je neprijateljstvo prema štampi učinio centralnim dijelom svog političkog brenda, pozajmljujući Trampov termin „lažne vijesti“ da opiše kritičke medije, a godinama nije dao intervju nekom nezavisnom novinaru.
Medijska organizacija Reporteri bez granica kaže da je Orban izgradio „pravo medijsko carstvo podložno naređenjima svoje stranke“ kroz akvizicije novina i emitera što obavljaju njegovi saveznici. Ta grupa tvrdi da je ta strategija dala Orbanovoj partiji Fides kontrolu nad oko 80% mađarskog medijskog tržišta. Orbanovi saveznici su 2018. godine skoro 500 novinskih kuća koje su stekli donirali konglomeratu pod kontrolom vlade, grupi koja je obuhvatala sve mađarske lokalne dnevne novine.
Opozicione stranke se žale da dobijaju samo pet minuta emitovanja na javnoj televiziji tokom izbora, što je zakonski minimum, dok državni emiteri pouzdano pojačavaju vladine teze i blate Orbanove političke protivnike.
Mađarska medijska uprava, koju u potpunosti čine kandidati Orbanove stranke, prijetila je neobnovljanjem frekvencija za emitovanje kako bi mediji ostali u redu i prisilila je liberalno orijentisanu stanicu Klubradio da prestane sa emitovanjem.
„Kupovali su medije naveliko i smjenjivai uredništva“, rekao je mađarski medijski analitičar Gabor Poljak.
Potezi protiv nezavisnih medija, zajedno sa Orbanovim sistematskim osvajanjem mađarskih demokratskih institucija, podstakli su Evropski parlament 2022. godine da proglasi da se ta zemlja više ne može smatrati demokratskom.
Mađarska nije jedina zemlja u kojoj se slični obrasci erodiranja nezavisnog medijskog pejzaža odvijaju. U susjednoj Srbiji, piše AP, „populistički predsjednik Aleksandar Vučić suočio se sa optužbama za ograničavanje medijskih sloboda otkako je došao na vlast prije više od decenije“.
„Kritičari su naveli kombinaciju političkog pritiska, javnih kampanja blaćenja i finansijskog pritiska na medije kao sredstvo koje je Vučićeva vlada koristila za uspostavljanje kontrole nad mejnstrim medijima i javnim emiterom RTS“, piše dalje.
Agtencija ukazuje da se „bezbjednost novinara u Srbiji pogoršala od početka studentskih protesta prije deset mjeseci koji su osporili Vučićevu čvrstu vladavinu. Grupa za brzi odgovor na slobodu medija koja prati slobodu štampe u Evropi, saopštila je u nedavnom izvještaju da je duboko zabrinuta što novinari u Srbiji ‘izvještavaju pod ogromnim političkim pritiskom, suočeni s fizičkim nasiljem, cenzurom, kampanjama blaćenja, zloupotrebljavajućim tužbama i svakodnevnim prijetnjama smrću’ „.
U Rusiji je predsjednik Vladimir Putin na početku svoje vladavine, piše AP, konsolidovao kontrolu nad nacionalnom televizijom, a kasnije proširio ograničenja za civilno društvo, nezavisno novinarstvo i onlajn platforme. Vlasti su kasnije nizom zakona da bi ograničile slobodu govora.
Restriktivna etiketa „strani agent“ stavljena je na nekoliko preostalih nezavisnih medija i desetine novinara, a država je postepeno pooštravala kontrolu na internetu. Putinova represija se samo intenzivirala nakon invazije Rusije na Ukrajinu 2022. godine, kada su novi zakoni kriminalizovali kritiku rata i primorali mnoge novinare na egzil.
Uspon premijera Narendre Modija u Indiji poklopio se s rastućim pritiskom na komičare i satiričare. Policija je hapsila izvođače zbog šala koje su smatrane uvredljivim za hinduistička božanstva ili kritičnim prema Modijevoj stranci.
Komičari poput Kunal Kamre i Vir Dasa suočili su se sa tužbama, otkazivanjem predstava i uznemiravanjem od strane nacionalističkih grupa zbog kidanja vlade.
Lideri su takođe preduzeli mjere protiv medija u više latinoameričkih zemalja. Nikaragva se povukla iz glavne kulturne agencije Ujedinjenih nacija ranije ove godine u znak protesta zbog nagrade za slobodu štampe koju je dodijelila glavnim opozicionim novinama u zemlji. Tu publikaciju, La Prensa, uglavnom su proizvodili pisci u egzilu otkako je vlada izvršila raciju u njenim kancelarijama u Managvi 2021. godine, zaključuje AP.
