Samo tri sjeverne opštine – Andrijevica, Gusinje i Plav imaju preko 40 odsto vakcinisanih u generaciji djece rođene 2023. godine.
Pedijatri optrerećeni, ali i bez pravih obuka o komunikacijskim vještinama
Svega 22,6 odsto djece rođene 2023. vakcinisano je prošle godine po kalendaru obavezne vakcinacije protiv malih boginja, zaušaka i rubele, iako je za kolektivni imunitet potrebno 95 odsto.
Preko polovine djece u drugoj godini života vakcinisana je protiv tih zaraznih bolesti samo u tri sjeverne opštine – Andrijevici, Gusinju i Plavu.
Ostale opštine, tvrde u Institutu za javno zdravlje (IJZ), postigle su niže obuhvate. Upozoravaju na to da su u pojedinim opštinama niski obuhvati epidemiološki izrazito opasni, pa posljedice mogu biti dalekosežne, ako se domovi zdravlja i cijeli zdravstveni sistem ne angažuju na rješavanju problema.
“Posebno zabrinjava situacija u Šavniku, gdje obuhvat iznosi nula odsto, što zahtijeva reakciju nadležnog doma zdravlja u Nikšiću, iako su procenti (obuhvat) drastično promjenljivi sa vakcinacijom već nekoliko djece zbog malog broja djece u ovoj opštini”, navode iz IJZ.
Niske stope vakcinisanih zabilježene su i u Danilovgradu (6,7 odsto), Nikšiću (osam odsto), Plužinama (10,5 odsto)… U glavnom gradu vakcinisano je 20,6 odsto djece u drugoj godini života. Loše rezultate bilježe i Ulcinj, Zeta, Budva, Bar, Cetinje, Kotor, Tuzi…
Prema podacima IJZ, obuhvat BCG vakcinom (protiv tuberkuloze) među djecom blago su porasli u prošloj godini. Značajno je porastao i broj djece vakcinisane protiv hepatitisa B, ali su ti obuhvati, tvrde u IJZ, i dalje znatno niži u poređenju sa nivoima zabilježenim tokom prethodne decenije.
“Nakon što je u 2022. godini zabilježen blagi porast obuhvata MMR vakcinom, u 2024. godini se nastavio trend pada iz 2023. i iznosi alarmantnih 22,6 odsto. Gubitak kolektivnog imuniteta među djecom, posebno kada su u pitanju morbili, predstavlja ozbiljan javnozdravstveni rizik sa potencijalno razornim posljedicama u uslovima epidemije”, poručuju iz IJZ.
Epidemiolozi tvrde da ova situacija zahtijeva hitnu, odlučnu i koordinisanu reakciju zdravstvenih vlasti i svih društvenih aktera, uključujući i međunarodne partnere.
“Glavni razlog ovako niskih obuhvata je ne toliko ‘glasno’, ali veoma prisutno angažovanje pripadnika antivakcinalnih grupa koji su uprkos obolijevanju i umiranju od morbila tokom 2017. i 2018. godine, posebno u Srbiji, preko društvenih mreža i dalje širili neprovjerene i netačne informacije, dezinformacije i kontroverze u vezi sa bezbjednošću MMR vakcine. Efekat antivakcinalnih poruka je najuočljiviji u južnom (primorskom) i centralnom regionu, odnosno u turistički najinteresantnijim djelovima države u kojima živi stanovništvo sa lakšim pristupom internetu i velikom broju različitih antivakcinalnih veb sajtova”, smatraju u IJZ.
Niski obuhvati, ocjenjuju u IJZ, su i posljedica zbunjenosti roditelja usljed nedovoljno snažnog i jednoglasnog stava i odgovora pedijatrijske službe na sve veći broj antivakcinalnih poruka, ali i na sve veći broj zahtjeva roditelja za edukacijom i informisanošću kada se radi o MMR vakcini, a na koje pedijatri zbog opterećenosti i obima posla, a često i neadekvatne obuke u vezi sa komunikacijskim vještinama, nisu u stanju da odgovore.
“Uočeno je takođe da je određeni broj pedijatara nekritički sklon uspostavljanju privremenih kontraindikacija za imunizaciju djece, podrivajući na taj način stav struke i medicine zasnovane na dokazima kada se radi o upotrebi MMR vakcine, što sve dodatno pojačava zbunjenost roditelja i odlaganje vakcinacije. Ovakvim praksama Institut je više puta prethodnih godina skretao pažnju upravama domova zdravlja, kao i izabranim pedijatrima u sklopu kontinuirane medicinske edukacije, kao i tokom posjeta domovima zdravlja”, ističu iz IJZ.
U skladu sa Programom, tokom 2024. godine sprovođena je i revakcinacija MMR vakcinom sve djece pred polazak ili u prvom razredu osnovne škole (rođeni 2018. godine). Obuhvat drugom dozom MMR vakcine među generacijom 2018. iznosio je 68,4 odsto, što je za 0,19 odsto manje u odnosu na prethodnu godinu.
Kada je riječ o obuhvatu djevojčica rođenih 2009. godine vakcinom protiv humanog papiloma virusa (HPV), koji izaziva karcinom grlića materice, pojedine opštine dostigle su iznad 40 odsto vakcinisanih. Tako je u Andrijevici vakcinu protiv HPV primilo 44,8 odsto djevojčica, u Beranama 42,3 odsto, a na Cetinju i u Gusinju 40.
Ulcinj, Rožaje, Pljevlja, Šavnik i Mojkovac vakcinisali su ispod 15 odsto djevojčica, dok u Plužinama i na Žabljaku nije bilo vakcinisanih.
“Kada su u pitanju dječaci, njihova vakcinacija je započela tek od februara 2024. i jedino je Podgorica sa 16,9 odsto dijelom odskočila od obuhvata na nivou Crne Gore koji iznosi 6,7 odsto”, ističu iz IJZ.
HPV vakcinacija u Crnoj Gori je započela u septembru 2022. i do 15. februara 2023. godine bila je moguća samo kod djevojčica nakon navršenih devet, a prije navršenih deset godina života.
Od februara 2023, HPV vakcinacija je proširena tako da primarna ciljna grupa obuhvata sve djevojčice uzrasta od devet do 14 godina, a iste godine je omogućena i djevojčicama i djevojkama u uzrasnim grupama od 15 do 18 i od 19 do 26 godina.
Od februara prošle godine preporuke za HPV vakcinaciju u Crnoj Gori proširene su i obuhvataju djevojčice i dječake uzrasta od devet do 14 godina kao primarnu ciljnu grupu, djevojčice i dječake uzrasta od 15 do 18 godina kao sekundarnu ciljnu grupu, a moguća je vakcinacija djevojaka i mladića uzrasta 19-26 godina, pri čemu se ista prije svega preporučuje onima koji nisu stupili u seksualne odnose. Prvi put u programu imunizacije je prepoznata i mogućnost vakcinacije osoba u posebnom riziku i to u uzrastu od 27 do 45 godina.
“Ostvareni obuhvati među uzrasnim kohortama na nivou države najveći su među djevojčicama rođenim 2013. godine sa 33,1 odsto, što je uzrasna grupa sa kojom se najviše radilo u pogledu promotivno-edukativnih aktivnosti među roditeljima, jer je vakcinacija započela među devetogodišnjim djevojčicama tokom 2022. godine”, ističu iz IJZ.
Zvanični cilj Svjetske zdravstvene organizacije predviđa postizanje 90 odsto obuhvata među djevojčicama do 15. godine života do 2030. godine, a IJZ u narednom periodu planira da nastavi aktivnosti s ciljem podizanja nivoa znanja i svijesti o značaju prevencije HPV infekcija i njihovih posljedica, uz očekivanu podršku Ministarstva prosvjete, nauke i inovacija.
