Spoljna politika Irana, uključujući oko nuklearnog pitanja, vjerovatno se neće mijenjati nakom smrti predsjednika i ministra spoljnih poslova, smatraju eksperti.
Predsjednik Ebrahim Raisi, tvrdolinijaš koji je smatran potencijalnim nasljednikom vrhovnog vođe ajatolaha Alija Hamneija, poginuo je nakon što se njegov helikopter srušio po lošem vremenu u planinama blizu granice sa Azerbejdžanom, objavili su juče zvaničnici i državni mediji.
Ugljenisani ostaci helikoptera koji se srušio u nedjelju, a koji je prevozio Raisija, ministra spoljnih poslova Hoseina Amirabdolahijana i još šest putnika i članova posade, pronađeni su rano juče nakon potrage tokom noći po mećavi.
Hamnei, koji predstavlja vrhovnu vlast i ima posljednju riječ o spoljnoj politici i iranskom nuklearnom programu, rekao je da će prvi potpredsjednik Mohamed Mohber preuzeti dužnost privremenog predsjednika, prenijela je zvanična novinska agencija IRNA.
“Proglašavam pet dana javne žalosti i izražavam saučešće dragom narodu Irana,” naveo je Hamnei u saopštenju. Mohber, kao i Raisi, smatra se bliskim Hamneiju. Prema ustavu Islamske Republike, novi predsjednički izbori moraju biti održani u roku od 50 dana.
Bilo koji kandidat prvo mora dobiti odobrenje Savjeta čuvara, tvrdolinijaškog nadzornog tijela koje je često diskvalifikovalo čak i istaknute konzervativne i umjerene zvaničnike, što znači da se opšti pravac iranske politike vjerovatno neće mijenjati, navodi Rojters.
“Ne očekujem promjenu smjera iranske spoljne politike”, izjavio je za “Gardijan” dr Sanam Vakil, direktor programa za Bliski istok i sjevernu Afriku u Čatam hausu.
“Spoljna politika se vodi u vrhovnom savjetu za nacionalnu bezbjednost gdje je Raisi imao određeni stepen uticaja. Očekujem da se nastavi isti pristup: održavanje bilateralnih veza širom regiona; nastavak podrške i izgradnja kapaciteta osovine otpora i razvoj ekonomskih mogućnosti sa Rusijom i Kinom, uz politiku podjela sa Evropom i SAD.
Vakil takođe predviđa da će Teheran zadržati sličan pristup nuklearnom pitanju, održavajući nejasnost dok radi na izgradnji “kapaciteta i sposobnosti”.
Zamjenik ministra spoljnih poslova Ali Bageri Kani imenovan je za vršioca dužnosti šefa diplomatije nakon smrti Amirabdolahijana, javila je IRNA.
Nesreća se dogodila u vrijeme rastućeg nezadovoljstva u Iranu povodom niza političkih, društvenih i ekonomskih kriza. Klerikalni lideri Irana suočeni su sa međunarodnim pritiskom oko spornog nuklearnog programa Irana i jačanja vojnih veza sa Rusijom tokom rata u Ukrajini.
Otkad je Hamas napao Izrael 7. oktobra i izazvao ofanzivu Izraela u Gazi, širom Bliskog istoka su izbili sukobi u koje su uključene grupe udružene sa Iranom.
Dugotrajni “rat u sjenci” između Irana i Izraela izašao je na vidjelo prošlog mjeseca razmjenom napada dronovima i raketama.
Jedan izraelski zvaničnik rekao je Rojtersu da ta država nema veze sa nesrećom. “To nismo bili mi”, rekao je zvaničnik koji je insistirao da ostane anoniman.
Državni mediji su objavili da se na fotografijama sa mjesta nesreće vidi kako se helikopter američke proizvodnje “bel 212” zabio u planinski vrh, iako nije bilo zvaničnog saopštenja o uzroku nesreće. Decenije sankcija otežale su Iranu nabavku djelova ili modernizaciju njegovih aviona.
Helikopter se srušio u oblasti Varzekan sjeverno od Tabriza, javila je IRNA, dok se Raisi vraćao iz zvanične posjete granici sa Azerbejdžanom na sjeverozapadu Irana.
Raisi (63) je izabran za predsednika 2021. godine, a otkako je preuzeo dužnost naredio je pooštravanje zakona o moralu, nadgledao je krvavo gušenje antivladinih protesta i zauzeo čvrst stav u nuklearnim pregovorima sa svjetskim silama.
Izrazi saučešća su stigli od regionalnih susjeda i saveznika Irana, uključujući lidere Saudijske Arabije, Sirije, Egipta, Ujedinjenih Arapskih Emirata, Katara, Jordana, Iraka i Pakistana.
Ruski predsjednik Vladimir Putin nazvao je Raisija “pravim prijateljem Rusije”. Kremlj je saopštio da je razgovarao sa Mohberom putem telefona i obojica su istakli “zajedničku namjeru da dodatno ojačaju rusko-iransku interakciju”.
Indijski premijer Narendra Modi rekao je da je “duboko šokiran i tužan”.
„Dok Iran bira novog predsjednika, ponovo potvrđujemo našu podršku iranskom narodu i njegovoj borbi za ljudska prava i osnovne slobode“, saopštio je portparol Stejt departmenta Metju Miler dok su SAD izrazile svoje „zvanično saučešće“.
Militantna grupa Hamas koju podržava Iran, koja se bori protiv izraelskih snaga u Gazi uz podršku Teherana, izdala je saopštenje u kojem je izrazila saučešće iranskom narodu zbog “ovog ogromnog gubitka”.
Libanska grupa Hezbolah koju podržava Iran hvalila ga je kao “snažnog pristalicu i čvrstog branioca naših ciljeva… i zaštitnika pokreta otpora”. Mohamed Abdulsalam, portparol jemenskih pobunjenika Huti, objavio je na mreži X da je Raisijeva smrt gubitak “za čitav islamski svijet i Palestinu i Gazu”.
U iranskom političkom sistemu podijeljenom između klerikalnog establišmenta i vlade, Raisijev 85-godišnji mentor Hamnei, vrhovni vođa od 1989. godine, odlučuje o svim važnijim politikama.
Raisijeva pobjeda na pažljivo kontrolisanim izborima 2021. stavila je sve grane vlasti pod kontrolu tvrdolinijaša, nakon osmogodišnjeg predsjedničkog mandata pragmatičnog Hasana Rohanija, koji je postigao nuklearni sporazum Teherana sa svjetskim silama 2015.
Međutim, kako navodi Rojters, Raisijevu poziciju su možda podrili rasprostranjeni protesti protiv klerikalne vladavine nakon smrti 22-godišnje Mahse Amini u pritvoru policije za moral i neuspjeh da se popravi stanje iranske ekonomije, sputane zapadnim sankcijama.
“Gardijan” piše da je novi pravac u spoljnoj politici Teherana dugoročno pitanje koje je u krajnjoj liniji vezano za to ko će naslijediti Hamneija na mjestu vrhovnog vođe, naročito nakon smrti Raisija koji je, zajedno sa Hamneijevim sinom Modžtabom, smatran potencijalnim liderom.
Raisijeva smrt je poremetila planove tvrdolinijaša koji su željeli da on naslijedi Hamneija i i pokrenuće rivalstvo u njihovom taboru oko toga ko će preuzeti Islamsku Republiku kada on umre, ističe Rojters.
Afšon Ostovar, profesor i autor knjige “Ratovi ambicija: Sjedinjene Države, Iran i borba za Bliski istok”, napisao je u eseju ranije ovog mjeseca da će ključne odrednice vjerovatno biti kombinacija Hamneijevog nasljeđa i “prevelikog uticaja” Iranske revolucionarne garde (IRGC), koji su zajedno “definisali Islamsku Republiku i njeno mjesto u svijetu”.
“Iako je Hamnei glavni podržavalac IRGC-a, ponekad je djelovao kako bi ograničio njegove ambicije”, napisao je Ostovar. “Posebno je to slučaj u vezi sa spoljnom politikom, gdje je Hamnei uglavnom favorizovao postepeni pristup, koji teži da uravnoteži asertivnost Irana sa željom da ograniči eskalaciju.”
“Vođe IRGC-a redovno hvale Hamneija zbog njegove mudrosti u strateškim pitanjima, ali su takođe izrazito nestrpljiviji i vjerovatno bi usvojili agresivniji stav – i koristili vojnu silu spremnije – da je vođa popustljiviji,” izjavio je Ostovar za “Gardijan.
Građani lojalni vladi okupili su se u džamijama i na trgovima da se mole za Raisija, ali je većina prodavnica ostala otvorena i vlasti nisu uložile mnogo napora da poremete svakodnevni život, prenio je Rojters.
“Bio je predsjednik koji je marljivo radio. Njegovo nasljeđe će trajati dok smo živi”, rekao je Mohamad Hosein Zarabi, 28-godišnji član dobrovoljne vjerske milicije Basidž u svetom šiitskom gradu Kom.
Međutim, neki Iranci nisu djelovali tako tužno.
“Koga briga. Jedan tvrdolinijaš umre, drugi preuzme vlast i naša muka se nastavlja”, rekao je Reza, 47-godišnji trgovac iz centralnog pustinjskog grada Jazd. “Prezauzeti smo ekonomskim i socijalnim problemima da bi nas brinule takve vijesti.”
