Kao i milioni drugih iranskih žena, penzionisana učiteljica Somaje decenijama je bila potisnuta tvrdokornim islamskim zakonima u zemlji, ali je bila previše uplašena da bi se suprotstavila vladajućim sveštenicima – sve do smrti Mahse Aminija u moralnom policijskom pritvoru prošlog mjeseca. .
Žene su bile na čelu protesta koji su izbili na Amininoj sahrani i proširili se širom zemlje, predstavljajući jedan od najvećih izazova Islamskoj Republici od revolucije 1979. godine.
Dok analitičari vjeruju da su šanse za političke promene u Iranu male, Aminijeva smrt postala je tačka okupljanja bez presedana za žene, koje preuzimaju kolosalan rizik da se bore za slobodu, pozivajući na propast vladajućih svještenika u društvu kojim dominiraju muškarci.
„Njena smrt je slomila kičmu. Ovo je rezultat višegodišnjeg represije nad Irankama“, rekla je Somaje. „Umorni smo od diskriminatornih zakona, od toga da se na nas gleda kao na građane drugog reda… Sada želimo političke promjene.“
„Ne mogu da živim sa strahom da se i moja ćerka može pokvariti sa moralnom policijom i da je ona ubije… Mahsina smrt je pokazala da se moramo boriti protiv ovog establišmenta.“
Obavezni kodeks oblačenja je na vrhu dugačke liste zamerki Iranki, koje čine više od polovine stanovništva i među najobrazovanijim su na Bliskom istoku. Oni imaju stopu pismenosti veću od 80% i čine preko 60% iranskog univerzitetskog studentskog tijela.
Ali prema iranskom islamskom šerijatskom zakonu, koji je nametnut nakon revolucije, muškarci mogu da se razvedu od svojih supružnika mnogo lakše nego žene, dok starateljstvo nad djecom starijom od sedam godina automatski pripada ocu.
Ženama, uključujući zakonodavce i visoke zvaničnike, potrebna je dozvola svojih muževa da putuju u inostranstvo. Njihovo svjedočenje kao pravnog svjedoka vredi upola manje od čoveka, a ćerke nasleđuju polovinu onoga što rade sinovi.
Žene mogu legalno da imaju većinu poslova, glasaju ili voze, ali ne mogu da se kandiduju za predsjednika ili da postanu sudije.
Pritisak na žene se povećao od pobjede tvrdolinijaškog predsjednika Ebrahima Raisija u strogo kontrolisanoj trci prošle godine, koja je odvojila odnos snaga od umjerenog uticaja liberalnih političara.
Raisijevo sprovođenje „zakona o hidžabu i čednosti“ u julu dovelo je do više ograničenja, kao što je zabranjeno ženama da uđu u neke banke, vladine kancelarije i neke oblike javnog prevoza.
Broj moralnih policijskih kombija je porastao na ulicama, a video snimci na društvenim mrežama prikazuju policajce kako tuku i guraju žene dok ih pritvaraju.
To je razbesnelo mnoge Irance, koji vjeruju da zaslužuju da žive u slobodnoj zemlji i da imaju prava koja uživaju drugi širom sveta.
„Ovde se više ne radi o kodeksu oblačenja. Ovde se radi o pravima iranske nacije. Reč je o naciji koju je sveštenstvo decenijama uzimalo kao taoce“, rekla je Nasrin (38) iz centralnog grada Jezda.
„Želim da živim kako želim. Borimo se za bolji Iran bez sveštenika koji vode moju zemlju.
Bezbjednosne snage su se žestoko sukobile sa demonstrantima, ubivši više od 185 njih, uključujući najmanje 19 maloljetnika, ranivši stotine i uhapsivši hiljade, prema grupama za ljudska prava.
Iranske vlasti kažu da je najmanje 20 pripadnika snaga bezbjednosti ubijeno tokom „nereda“.
„Odrasla sam u Iranu sanjajući o tome da živim u slobodnoj zemlji, gde mogu slobodno da pevam, da plešem, da imam dečka i da ga držim za ruku na ulici bez straha od moralne policije“, rekla je Jinous, 27, slobodni prevodilac.
„Uopšte se ne plašim. Idemo na proteste sa mojom majkom i sestrama da kažemo ‘dosta je bilo’.
Optužujući strane protivnike da stoje iza nemira, klerikalni vladari tvrde da su žene bolje zaštićene u Iranu nego na Zapadu, gde se žene koriste kao oruđe za reklamiranje proizvoda i zadovoljavanje „neurednih i nezakonitih seksualnih potreba“.
„Obavezni hidžab je najslabiji stub Islamske Republike. Zato se režim zaista plaši ove revolucije“, rekao je Masih Alinedžad, iransko-američki aktivista za prava sa sedištem u Njujorku.
Talasi protesta protiv hidžaba pogodili su klerikalni establišment proteklih godina. Alinedžad je 2014. godine pokrenula Fejsbuk kampanju „Moja prikrivena sloboda“, gde je delila slike otkrivenih Iranki koje su joj poslate.
Usledila je kampanja 2017. godine da žene nose bele marame sredom i protesti protiv hidžaba 2018. godine, kada su žene izašle na ulice držeći svoje velove. Desetine su zatvorene zbog svog aktivizma protiv prisilnog pokrivanja, prema grupama za ljudska prava.
