Jedan od najvećih parkova u centru Zagreba, glavnog grada Hrvatske, gotovo osam decenija ima stalnog stanovnika.
Reč je o glomaznom spomeniku podignutom srednjevekovnom vladaru Tomislavu kog mnogi nazivaju ‘prvim kraljem Hrvatske’.
Titula kralja se tada nije nužno vezivala za sam čin krunisanja, koliko za ugled i samostalnost vladara, ukazuje Neven Budak, istoričar iz Hrvatske.
„Bio je prvi hrvatski vladar kog je tadašnji papa tako oslovio 925. godine, pa su stoga istoričari u 19. veku zaključili da je baš on bio prvi hrvatski kralj“, kaže on za BBC na srpskom.
Povodom 1.100 godišnjice od tog događaja, Narodna banka ove bivše jugoslovenske republike izdala je jedinstvenu seriju zlatnih kovanica sa njegovim likom.
A oko 400 kilometara istočnije, u centru Beograda, mermerna skulptura sa likom Tomislava jedna je od četiri u uglovima predvorja Skupštine Srbije.
Vest da su napravljene kovanice sa likom vladara Tomislava pokrenula je, kao i mnogo puta do sada, nove rasprave na Balkanu – koje je kraljevstvo starije.
Tokom sedmog veka, Južni Sloveni su trajno naselili Balkan južno od Save i Dunava do Jadranskog mora, gde su zatekli Grke, Vlahe, Arbanase i Vizantijsko carstvo.
Srbi i Hrvati se u devetom veku prvi put po njihovom imenu pominju u izvorima, mada potiču iz iste slovenske grupe, piše nemačka istoričarka Mari-Žanin Čalić u knjizi Jugoistočna Evropa: Globalna istorija regiona.
Tomislav se prvi put pominje 914. godine, a poslednji 925.
Da li je vladao pre toga ili ne, istoričar Budak kaže da ne može da se tvrdi, jer nema pisanih dokaza.
Vladao je teritorijom koja se tih godina, prema pisanju vizantijskog cara Konstantina Porfirogeneta, graničila na zapadu sa Rimskim carstvom, a na istoku sa tadašnjom srednjevekovnom državom Srbijom, citira istoričar zapis iz dela O upravljanju carstvom .
„Uz obalu su se prostirale slovenske državice: Neretvenska oblast, Zahumlje, Travunija, Konavle i Duklja.
„Primorski gradovi i ostrvo Dalmacija su verovatno bili pod kontrolom hrvatskih vladara, koji su verovatno bili predstavnici vizantijske vlasti“, dodaje Budak.
Zanimljivo je da se u ovom delu, vladar Tomislav nigde ne pominje, kaže profesor.
Latinska titula rex (kralj) je sve do devetog veka bila rezervisana samo za članove karolinške dinastije.
Drugi vladari, bez obzira koliko su bili ugledni, nisu mogli da je koriste, ukazuje Budak.
Nastala je iz imena Karla Velikog, vladara Franačkog carstva i prvog cara Rimljana od 800. do 814. godine – onog što se nazivalo Svetim Rimskim carstvom, piše Britanika .
Smrću Karla Velikog kreće sunovrat karolinške dinastije, te se prepostavlja da su Hrvati već krajem 9. veka vladare nazivali kraljevima, ali pisanih dokaza za to nema, dodaje hrvatski istoričar.
Kraljevska titula na hrvatskom prvi put je zabeležena na Baščanskoj ploči tek oko 1.110 godine.
Ipak, Papa Ivan Deseti je decenijama ranije iskoristio upravo tu reč kako bi u pismu 925. godine oslovio hrvatskog vladara Tomislava: „Dragom sinu Tomislavu, kralju Hrvata“, piše Matica Hrvatska .
Pisani trag o prvom hrvatskom kralju, ali krunisanom, ostavio je Toma Arhiđakon u 19. veku u delu Salonitanska istorija .
On je zabeležio da je Vizantijsko carstvo kraljevska obeležja dala Stjepanu Prvom Držislavu što je bilo oko 970. godine.
„Sedam decenija ranije, učeni teolog Gotščalk je u beleškama kraljem nazivao Trpimira, tadašnjeg vladara Hrvatske.
„Treba li iz toga zaključiti da je Trpimir bio prvi hrvatski kralj?“, kaže profesor.
HNB izdaje 400.000 prigodnih kovanica od dva eura s likom kralja Tomislava https://t.co/XkfjEhWZ0C
Ali to nije jedina upitna stvar u životu ovog srednjevekovnog vladara.
Neki mu prepisuju pobedu nad Bugarima, ali ni ta tvrdja nije utemeljeno na pisanim dokazima, jer su se borbe odigravale 926. ili 927, kaže hrvatski istoričar.
Nema jasnih izvora koji mogu da potvrde da je Tomislav tada bio živ, dodaje.
„Njemu se prepisuje i pobeda nad Mađarima, ali se taj podatak zasniva na potpuno nepouzdanom Letopisu Popa Dukljanina.
„U istom delu se pominje da je Tomislav krunisan na Duvanjskom polju, ali nema potvrde da je do tog čina došlo“, ukazuje profesor.
„Izučavati ga ne možemo više nego do sada, zato što o njemu ima malo izvora i svi su dobro poznati i analizirani.
„Moguće ih je malo drugačije interpretirati, jer su šanse da se pronađu neki novi zaista minimalni“, zaključuje Budak.
