U Crnoj Gori nivo nacionalizma i dalje je veoma visok, pri čemu se nacija dominantno shvata kroz zajednički jezik i odnos prema državnim institucijama. Najizraženiji stepen etničke distance i dalje je usmjeren prema Romima, gdje je prosječno distanciranje prema njima iznosi 36,2 odsto. Međunacionalne tenzije su prisutne, ali sa pozitivnim trendovima – posebno se bilježi smanjenje etničke distance kod mladih do 30 godina, kao i pad intenziteta nacionalizma među Albancima. Ovi pomaci ukazuju na postepenu promjenu stavova u određenim segmentima društva, iako izazovi i dalje ostaju izraženi.
To je kako prenosi PR Centar saopšteno na predstavljaju izvještaja: „Etnička distanca u Crnoj Gori“, koji je realizovao Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM). Ovo istraživanje CEDEM realizuje već 18 godina, počev od 2007.godine.
Generalni direktor Direktorata za zaštitu i unaprijeđenje prava manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica, Arben Džureta podsjetio je da je taj Direktorat tokom prošle godine odobrio 450.000 eura za projekte i programe NVO sektora koji doprinose očuvanju manjinskih prava u oblastima identiteta, kulture, obrazovanja, informisanja i zapošljavanja.
Istakao je da je siguran da će CEDEM-ov projekat koji se bavi istraživanjem etničke distance doprinijeti boljem razumijevanju izazova koje kao društvo moramo zajednički prevazilaziti.
Džureta smatra da svi moramo zajedno raditi kako bi crnogorsko društvo nastavilo da se razvija kao inkluzivno i ravnopravno, u kojem svi građani imaju jednaka prava u svim oblastima života.
„Ravnopravnost svih građana, bez obzira na njihovu kulturnu, jezičku ili nacionalnu pripadnost, najsvetiji je amanet naših predaka i najljepša zaostavština koju možemo ostaviti budućim generacijam“, poručio je Džureta.
Direktorica CEDEM-a Nevenka Vuksanović kazala je da je istraživanje obuhvatilo više dimenzija, uključujući obrazovanje, zaposlenost, prihode i stavove prema nacionalnim manjinama.
Govoreći o obrazovanju i zapošljavanju, Vuksanović je navela da Crnogorci imaju najviši nivo obrazovanja u poređenju sa ostalim nacionalnim zajednicama.
„To se direktno odražava i na sektor zaposlenosti, gdje Crnogorci češće rade u privatnom sektoru. S druge strane, nezaposlenost je izraženija kod Albanaca, dok oni istovremeno pokazuju i viši stepen ekonomske neaktivnosti“, rekla je Vuksanović u PR Centru.
Prema njenim riječima, u pogledu prihoda, Crnogorci prednjače, navodeći da svaki peti ima porodični prihod od oko 1.200 eura.
„Bošnjaci i Muslimani, prema podacima iz istraživanja, imaju znatno niže prihode, pri čemu se više od 37 odsto ove populacije nalazi u kategoriji sa najnižim primanjima. Srbi imaju nešto bolje prihode od Bošnjaka i Albanaca, ali i dalje slabije u odnosu na Crnogorce“, kazala je Vuksanović.
Pojasnila je da kumulativni podaci ukazuju da Crnogorci zauzimaju najviši stepen socioekonomskog statusa, da su u poređenju, Srbi pozicionirani iznad Bošnjaka, Muslimana i Albanaca, ali ispod Crnogoraca.
„Istraživanje pokazuje da je nivo nacionalizma u Crnoj Gori veoma visok, otprilike čak 70% građana/ki CG se slaže sa stavom da je opstanak naroda glavni zadatak svakog pojedinca. Najviši stepen nacionalizma zabilježen je kod Srba i Bošnjaka. Kada uporedimo današnje vrijednosti sa mjerenjem iz 2023. godine, za koje imamo referentne podatke, procjenjujemo da je stepen nacionalizma danas na manje-više istom nivou kao i 2023. godine, osim u slučaja Albanaca kod koji je izmjeren značajno niži nivo nacionalizma. Ovaj pad se može tumačiti ili smirivanjem tenzija pod uticajem evropske agende ili većim političkim učešćem u strukturama vlasti“, rekla je Vuksanović.
Prema podacima iz istraživanja, kako je navela, građani Crne Gore sve više usvajaju konstruktivistički model shvatanja nacije, zasnovan na zajedničkom jeziku i kulturi, u odnosu na primordijalistički, koji nacionalnost vezuje za porijeklo i rođenje.
„Etnička distanca i dalje ostaje prisutna. Najveći stepen distanciranja pokazuje se prema Romima, naročito u srodničkim odnosima, preko 78 odsto. Crnogorci i Srbi pokazuju nizak nivo distance jedni prema drugima, dok Albanci ispoljavaju izraženu distancu prema Srbima. Srbi, s druge strane, pokazuju značajnu distancu prema Bošnjacima i Muslimanima“, rekla je Vuksanović.
Ukazala je da se Pravoslavni korpus (Crnogorci i Srbi) značajno distancira prema Bošnjacima u kontekstu srodničkih odnosa.
„Bošnjaci i Muslimani međusobno iskazuju gotovo potpunu bliskost, dok Albanci izražavaju visoku distancu prema Muslimanima, iako je taj trend u opadanju. U odnosu na Hrvate, Crnogorci iskazuju nisku distancu, osim u srodničkim vezama, dok Srbi pokazuju visoku distancu na svim nivoima. Distanca prema Albancima i dalje je izražena kod Crnogoraca i Srba, posebno u kontekstu srodničkih odnosa“, navela je Vuksanović.
„U procentima, etnička distanca je danas 15,9% niža nego 2007.godine. U odnosu na prethodno istraživanje iz 2023.godine pohvalno je da nema regresivnih trendova.“
Naglasila je da se pozitivan trend bilježi kod mladih, navodeći da osobe do 30 godina pokazuju najniži stepen etničke distance.
„Ovo je naročito izraženo kod mladih Crnogoraca i Albanaca. Starije generacije pokazuju veće etničko distanciranje, koje se blago smanjuje nakon šezdesete godine života. Generacija Z je doživjela značajniji pad u etničkom distanciranju danas u odnosu na 2023. godinu“, rekla je Vuksanović.
Ukazala je da pripadnici nacionalnih manjina znatno češće osjećaju diskriminaciju.
„Svaki četvrti Bošnjak i Musliman smatra da je diskriminacija veoma izražena. Kod Albanaca je taj procenat nešto niži. Najviše zabrinjava percepcija diskriminacije u oblastima zapošljavanja i obrazovanja – dvije trećine Albanaca i Bošnjaka osjećaju diskriminaciju prilikom zapošljavanja, dok svaki treći u obrazovanju“, navela je Vuksanović.
Kazala je da podaci pokazuju da je uočena i diskriminacija u radu javnih službi, medija i sporta.
„Pripadnici manjina smatraju da njihova prava nisu dovoljno poštovana – više od trećine Bošnjaka, Muslimana i Albanaca to potvrđuje, naspram 15 odsto Crnogoraca i 13 odsto Srba koji dijele taj stav“, navela je Vuksanović.
„Pozitivno je ocijenjen rad nacionalnih savjeta, naročito Bošnjačkog i Albanskog. Ovi savjeti su, prema mišljenju ispitanika, doprinijeli unapređenju statusa manjina“, rekla je Vuksanović.
Događaj je organizovan u okviru projekta „Mozaik tolerancije: Za prava manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica“ koji CEDEM sprovodi uz podršku Ministarstva ljudskih i manjinskih prava.
