Raznolika grupa komentatora iz političkog centra Evrope, na globalnom jugu, a nakon izborne pobjede Donalda Trampa i u SAD, smatra da je zapad u padu. Sigurno je da on nikada nije imao toliku moć koncentrisanu u rukama tako malog broja ljudi (i malog broja geografskih područja), pa se javlja pitanje da li je to znak da je moć zapada osuđena na propast.
U Evropi postoje dobri razlozi da se narativ o padu prihvati. Kao što je Rimsko carstvo premjestilo prestonicu u Konstantinopolj, da bi proširilo svoju hegemoniju za još jedan milenijum, prepustivši Rim varvarima, tako se i centar gravitacije zapada pomjerio ka SAD, ostavljajući Britaniju i Evropu u stagnaciji koja ih čini inertnim, zaostalim i sve više nebitnim.
Postoji, međutim, još jedan dublji razlog za sumorno raspoloženje: naime, tendencija da se pad predanosti zapada sopstvenom sistemu vrijednosti (univerzalna ljudska prava, različitost i otvorenost) pomiješa sa padom zapada. Poput zmije koja skida svoju staru kožu, zapad pokušava da odbrani svoju moć odbacivanjem sistema vrijednosti koji mu je tokom 20. vijeka omogućio dominaciju, ali koji u 21. stoljeću više ne služi svom cilju.
Demokratija nikada nije bila preduslov za uspon kapitalizma, a ono što sada smatramo sistemom vrijednosti zapada takođe nije preduslov za to. Zapadna moć nije bila zasnovana na humanističkim principima, već prije na brutalnoj eksploataciji kod kuće, kombinovano sa trgovinom robljem, opijumom i brojnim genocidima u Americi, Africi i Australiji.
Tokom svog vrhunca, zapadna moć je van svojih granica bila bez ograničenja. Evropa je poslala milione kolonista da potčinjavaju druge narode i izvlače resurse. Evropljani domoroce koje su zatekli nisu posmatrali kao ljude pa su mogli njihovu zemlju da proglase za “terra nullius”, ničiju zemlju koju mogu da nasele doseljenici. To je bio prvi čin svakog genocida, od Amerike, Afrike i Australije pa do današnje Palestine.
Ali, iako je bila neprikosnovena u inostranstvu, zapadna moć je kod kuće dovedena u pitanje jer su se osiromašeni niži slojevi bunili zbog ekonomskih kriza i nemogućnosti da koriste dovoljno dobara proizvedenih u fabrikama koje su bile u vlasništvu nekolicine bogatih. Ovi sukobi su se prelili u sukobe između zapadnih sila koje su se borile za tržišta, što je kulminiralo izbijanjem dva svjetska rata.
To je značilo da zapadne elite moraju da naprave ustupke. Na nacionalnom nivou, prihvatili su javno obrazovanje, zdravstveni sistem i starosne penzije. Na međunarodnom, bijes zbog okrutnih ratova i genocida doveo je do dekolonizacije, univerzalne deklaracije o ljudskim pravima i međunarodnih krivičnih sudova.
Nekoliko decenija nakon Drugog svjetskog rata, zapad je uživao u toplom sjaju distributivne pravde, mješovite ekonomije, različitosti, vladavine prava kod kuće i međunarodnog poretka zasnovanog na pravilima. Ekonomski, ovim vrijednostima je izuzetno dobro služio centralno planirani globalni monetarni sistem koji su dizajnirale SAD, poznat kao Breton Vuds. Ovaj sistem omogućio je Americi da prenosi svoje viškove u Evropu i Japan, u suštini dolarizujući svoje saveznike da bi održala sopstveni neto izvoz.
Do 1971. Amerika je, međutim, postala zemlja deficita. Umjesto da stegnu kaiš po njemačkom modelu, SAD su demontirale Breton Vuds i uvećale svoj trgovinski deficit. Njemačka, Japan, a kasnije i Kina, postali su neto izvoznici, koji su dolarski profit usmjeravali na Volstrit radi ulaganja i kupovine američkog državnog duga, nekretnina i akcija tamo gdje su SAD strancima dozvolile da ulažu.
Tada je američka vladajuća klasa doživjela epifaniju: zašto proizvoditi stvari kod kuće ako se možete osloniti na to da će strani kapitalisti isporučiti i svoje proizvode i svoje dolare u SAD? Dakle, izvezli su čitave proizvodne linije u inostranstvo, što je izazvalo deindustrijalizaciju američkih proizvodnih centara.
Volstrit je bio u središtu ovog odvažnog i novog mehanizma za reciklažu. Da bi ispunio svoju ulogu, morao je da bude u stanju da djeluje bez ograničenja. Međutim, sveobuhvatna deregulacija zahtijevala je podršku ekonomske i političke filozofije. Potražnja je stvorila odgovarajuću ponudu i rođen je neoliberalizam. Ubrzo je svijet bio preplavljen derivatima koji su surfovali na cunamiju stranog kapitala koji je preplavio njujorške banke. Kada se talas razbio 2008. godine, zapad je umalo potonuo sa njim.
Uspaničeni zapadni kreatori politika odobrili su emisiju 35 triliona dolara kako bi se finansijeri održali na površini, i istovremeno nametnuli štednju svom stanovništvu. Jedino što je od tih triliona stvarno uloženo u sredstva za proizvodnju otišlo je u izgradnju kapitala u oblaku kojim je velikim tehnološkim kompanijama data sveobuhvatna moć nad srcima i umovima zapadnog stanovništva.
Kombinacija socijalizma za finansijere, sve lošiji izgledi za one koji su u donjoj polovini distribucije dohotka i predaja naših umova kapitalu u oblaku Big Techa, rodila je Vrli novi zapad čija moćna elita nema koristi od sistema vrijednosti iz prošlog vijeka. Slobodna trgovina, antimonopolska pravila, nulta emisija, demokratija, otvorenost za migracije, različitost, ljudska prava i Međunarodni sud pravde tretirani su sa istim prezirom sa kojim su se SAD odnosile prema prijateljskim diktatorima nakon što više nisu bili korisni.
Sa Evropom koja je postala nemoćna zbog svoje nesposobnosti da ujedini političku moć nakon što je ujedinila svoj novac, i zemljama u razvoju koje su zaduženije nego ikada ranije, ostala je samo Kina da stane na put zapadu. Ironija je, međutim, što Kina ne želi da bude hegemon, već samo hoće nesmetano da prodaje svoju robu.
Zapad je, međutim, uvjeren da mu je Kina smrtonosna prijetnja. Poput Edipovog oca, koji je umro od ruke svog sina zato što je povjerovao u proročanstvo da će ga ubiti sin, i zapad neumorno radi na tome da natjera Kinu da se odvaži i ozbiljno izazove zapadnu moć, na primjer pretvaranjem BRIKS-a u sistem sličan Breton Vudsu, sa juanom u osnovi umjesto dolara.
Tokom 2024. zapad je nastavio sa jakim rastom. Ali, sa propadanjem zapadnog sistema vrijednosti, rasla je i njegova sklonost da orkestrira sopstveni pad.
