Nakon inauguracije Donalda Trampa u januaru, mađarski lider Viktor Orban predvidio je da će “Trampov tornado” donijeti zlatno doba za evropsku krajnju desnicu. Međutim, kako navodi agencija Rojters, stvari se ne odvijaju tim tokom.
U Mađarskoj, jaka ekonomija koja je ranije pomogla Orbanu da pobijedi na izborima sada je u problemima, a situacija bi mogla dodatno da se pogorša kako Evropa bude suočena s Trampovom agresivnom trgovinskom politikom, ističe britanska agencija. Politička opozicija u zemlji djeluje jače nego ikada tokom Orbanove 15-godišnje vladavine. A Orbanova bliska povezanost s Trampom više ne donosi jasne prednosti, s obzirom na to da američke carine prijete mađarskoj ekonomiji.
Skoro 100 dana nakon što je Tramp počeo da narušava transatlantski poredak, Orban zajedno sa ostalim desničarskim liderima i političarima u Evropi mora da procijeni da li će nepokolebljiva podrška Trampu naškoditi njihovoj popularnosti kod kuće u vrijeme rastućih ekonomskih problema.
Uoči opštih izbora početkom sljedeće godine u Mađarskoj, stranka Tisa, koju predvodi bivši Orbanov saveznik, sada ima prednost od četiri procentna poena nad Orbanovom partijom Fides, pokazala je anketa budimpeštanskog instituta Median. Druga istraživanja daju opoziciji još veću prednost. Instituti bliski vlastima tvrde da je Fides i dalje u vođstvu.
“Ovo je zaista prvi put od 2010. da postoji značajna šansa da opoziciona stranka pobijedi na izborima,” rekao je za Rojters Bulču Hunjadi, stručnjak za desničarski populizam iz organizacije “Political Capital” u Budimpešti.
Portparol vlade Zoltan Kovač i glavni Orbanov saradnik Balaž Orban (nije u srodstvu sa premijerom) odbili su da komentarišu ovu priču. Premijer tvrdi da će “fantastični” odnosi Mađarske i SAD donijeti prosperitet Mađarima.
Povlačenje američkih bezbjednosnih garancija u Ukrajini natjeralo je Evropu da se ponovo naoruža i ujedini suočena s prijetnjama i od Trampa i od ruskog predsjednika Vladimira Putina, dok mogućnost transatlantskog trgovinskog rata pokazuje znake jačanja evropskog jedinstva.
To je Orbana učinilo sve izolovanijim, kao najodanijeg Trampovog saveznika među 27 članica Evropske unije i kao lidera EU s najbližim vezama s Putinom.
Većina anketa pokazuje da podrška evropskoj krajnjoj desnici ostaje stabilna od Trampovog povratka u Bijelu kuću.
Istraživači smatraju da je svaki podsticaj koji je Trampova pobjeda donijela liderima krajnje desnice, poput Orbana, poništen neprijateljskim izjavama američkog predsjednika prema Evropi.
Krajnja desnica sebe predstavlja kao patriote. Njihovi protivnici su to iskoristili protiv njih, tvrdeći da ih lojalnost antievropskom američkom predsjedniku čini “slugama strane sile”, ističe Rojters.
Američke carine dovele su i druge političare evropske krajnje desnice u nezgodnu poziciju.
Santjago Abaskal, lider španske stranke Voks, koji je prisustvovao Trampovoj inauguraciji, uživa snažnu podršku među farmerima koje će američke carine vjerovatno teško pogoditi. Abaskal nije direktno kritikovao Trampa, već je ponudio da ode u Vašington kako bi posredovao u ime Španaca, a za njihovu situaciju okrivio je vladu lijevog centra i Evropsku uniju.
Lideri krajnje desničarske Alternative za Njemačku (AfD), koja je na izborima u februaru osvojila skoro 21% glasova, otvoreno su podržavali Trampa. Jedan od lidera AfD-a Tino Hrupal izrazio je razumijevanje za carine, rekavši za list “Bild”: “Tramp želi da zaštiti svoju ekonomiju. Zar to nije razumljivo?”
Međutim, Alis Vajdel, istaknutija liderka stranke, kasnije je na društvenim mrežama upozorila na štetu koju bi carine mogle nanijeti najvećoj evropskoj ekonomiji. “Moramo tražiti rješenja zajedno sa SAD”, poručila je.
U Britaniji, lider populističke stranke Reform UK Najdžel Faraž, koji Trampa opisuje kao prijatelja, izjavio je da se ne slaže sa američkim pristupom uvođenju carina. On je u svom radijskom programu rekao je da je Tramp “uradio previše, prebrzo” i uporedio njegov pristup sa Liz Tras, premijerkom sa najkraćim stažom u istoriji Britanije, čiji je plan za masovna smanjenja poreza izazvao tržišne turbulencije 2022, nakon čega je bila primorana da se povuče.
Sadašnja situacija je u žestokom kontrastu sa euforijom desnice u Evropi nakon Trampove inauguracije, ističe Rojters.
“Juče smo bili jeretici”, rekao je Orban na samitu lidera evropske krajnje desnice u Madridu 8. februara. “Danas smo mejnstrim.”
U Mađarskoj, Orban je veličao svoje bliske veze sa Bijelom kućom. Razgovor sa Trampom je za njega je toliko toliko da “više nije vijest,” rekao je novinarima 4. marta, kada su ga pitali o nedavnom razgovoru s predsjednikom SAD.
Orban se takođe distancirao od većine evropskih lidera javno hvaleći razgradnju Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) koju je sprovodila Trampova administracija, a koja je bila glavni mehanizam za pružanje američke spoljnopolitičke pomoći.
USAID, američki alat za širenje uticaja u inostranstvu, bio je važan izvor finansiranja za nezavisne medije u Mađarskoj. Takođe je bio izvor frustracija za Orbana, koji se, prema riječima bivšeg američkog zvaničnika, privatno žalio administraciji Džoa Bajdena na aktivnosti USAID-a.
Očekujući da neće biti posljedica od prijateljske Trampove administracije, Orban je zaoštrio obračun s političkim protivnicima.
U martu, njegova vladajuća stranka progurala je zakon koji omogućava zabranu održavanja godišnje Parade ponosa LGBTQ+ zajednice u Mađarskoj, što je izazvalo spekulacije da bi novi zakon mogao biti upotrijebljen i za ograničavanje političkih skupova ili protesta.
Uslijedile su i izmjene ustava koje je parlament usvojio 14. aprila, a koje Orbanu omogućavaju da suspenduje državljanstvo mađarskih državljana koji imaju i državljanstvo neke zemlje van EU, ukoliko se procijene kao prijetnja suverenitetu Mađarske.
Portparol vlade Kovač naveo je u objavi na društvenim mrežama da je ta promjena usmjerena na suzbijanje “mreža političkog pritiska finansiranih iz inostranstva koje podrivaju mađarsku demokratiju i suverenitet.”
Trampov povratak u Bijelu kuću takođe je riješio još jedno pitanje. Stejt department je 15. aprila ukinuo sankcije povezane sa navodnom korupcijom bliskog Orbanovog saradnika Antala Rogana, navodeći da kaznene mjere uvedene za vrijeme bivšeg predsjednika Bajdena “nijesu u skladu sa interesima američke spoljne politike”.
Neki analitičari izražavaju sumnju da će Orbanovo prijateljstvo s Trampom pomoći Mađarskoj da izbjegne carine namijenjene cijeloj EU. Carine bi mogle teško pogoditi automobilsku industriju, od koje mađarska ekonomija u velikoj mjeri zavisi, uz velika ulaganja iz Njemačke, Kine i Južne Koreje.
Orban tvrdi da Mađarska pregovara o ekonomskom sporazumu sa SAD koji će neutralisati efekte carina za EU, ali nije pružio nikakve detalje.
Za vrijeme Bajdenove administracije, Orban je često krivio “vouk, ljevičarsku, demokratsku administraciju” za probleme Mađarske, rekao je za Rojters Dejvid Presman, tadašnji američki ambasador u Mađarskoj. “Pa, administracija se promijenila, a svi ti problemi i dalje muče Mađarsku”, rekao je Presman, “i to predstavlja ozbiljan politički izazov za Viktora Orbana.”
Mađarski ministar spoljnih poslova Peter Sijarto više puta je za američke carine okrivio zvaničnike EU, navodeći da su do njih doveli svojim “neuspjehom u pregovorima.”
Politička opozicija u Mađarskoj, međutim, šalje drugačiju poruku: Mađarska treba da bude bliža Evropi. A kako carine sve više prijete ekonomiji, ta ideja stiče sve više pristalica.
