Prva pobjeda krajnje desnice na izborima u jednoj njemačkoj saveznoj državi u poslijeratnom periodu izazvala je preispitivanja u Berlinu, ali će po svoj prilici omražena i značajno oslabljena koalicija kancelara Olafa Šolca ipak opstati.
Sve tri stranke u Šolcovoj koaliciji lijevog centra pretrpjele su bolne gubitke, dok su nacionalistička Alternativa za Njemačku (AfD) i nova populistička stranka protiv establišmenta zabilježile rekordne dobitke u na lokalnim izborima u nedjelju u istočnim državama Tiringiji i Saksoniji.
Šolc, socijaldemokrata, opisao je rezultate kao „gorke“, ali je ministar finansija Kristijan Lindner odbacio sugestije da bi njegova neoliberalna partija Slobodne demokrate (FDP), koja je prošla najgore od svih koalicionih partnera, trebalo da napusti vladu.
Mada do parlamentarnih izbora na saveznom nivou ima još godinu, ovi rezultati će vjerovatno izazvati tenzije u koaliciji, koja je već podijeljena zbog ideoloških razlika i koja se bori s posljedicama rata u Ukrajini, uključujući krizu troškova života.
AfD je postala prva krajnje desničarska partija koja je pobijedila na izborima za parlament jedne savezne države u Njemačkoj od Drugog svjetskog rata, osvojivši 32,8% glasova u Tiringiji. Takođe, zauzela je drugo mjesto, sa 30,6%, odmah iza konzervativnih demohrišćana u susjednoj Saksoniji.
Slobodne demokrate (FDP) su doživjela poraz, izbačeni su iz parlamenta Tiringije i nijesu uspjeli da pređu prag od 5 odsto za ponovni ulazak u parlament Saksonije. Na konferenciji za novinare, Tomas Kemerih, poraženi kandidat FDP-a u Tiringiji, rekao je da rezultat pokazuje da je vrijeme da FDP pronađe svoj put.
„Ne“, rekao je Lindner. „Tu se ne slažemo. Apsolutno je neophodno da pružimo veći podsticaj ekonomiji“, dodao je, ističući da je pro-biznis FDP potrebna u vladi da to postigne.
„Naša zemlja ne može i ne smije da se navikne na ovo. AfD šteti Njemačkoj. Slabi ekonomiju, dijeli društvo i ruši ugled naše zemlje“, kazao je Šolc
Završna nedjelja kampanje bila je u sjenci ubistva troje ljudi, za koje je osumnjičen ilegalni imigrant, što je dalo dodatni podsticaj AfD-u.
U tom svjetlu, Lindner je rekao da je FDP spremna da razmotri izmjene njemačkog poslijeratnog demokratskog ustava ili evropskog zakona koje bi pomogle u suzbijanju imigracije. Analitičari upozoravaju da rastući uticaj krajnje desnice može nanijeti štetu najvećoj evropskoj ekonomiji odvraćanjem investitora i kvalifikovane radne snage.
„To je loš signal za međunarodne investitore“, rekao je Joakim Šalmajer, strateg DekaBanke.
AfD, koju su zvaničnici bezbjednosti u dvije istočne njemačke države označili kao „ekstremno desničarsku“, neće vladati sve dok se druge stranke drže svog obećanja da će se ujediniti kako bi je zadržale van vlasti.
Međutim, AfD nakon trijumfa u Tiringiji i Saksoniji tvrdi da vlada u Berlinu treba da ode i insistira da ima mandat za upravljanje. „Birači žele nove nacionalne izbore“, rekla je jedna od liderki AfD-a Alis Vajdel. „Šolc i njegovi koalicioni partneri treba da spakuju kofere“.
Nacionalistička, anti-imigrantska i proruska stranka ima dovoljno mjesta u Tiringiji da blokira odluke koje zahtijevaju dvotrećinsku većinu, kao što su imenovanja sudija ili visokih bezbjednosnih zvaničnika. Ova „sperrminorität“ – njemački izraz za blokirajuću manjinu – pruža joj neviđeni uticaj u opoziciji.
„Rezultati za AfD u Saksoniji i Tiringiji su zabrinjavajući“, rekao je Šolc u izjavi za Rojters u svojstvu člana parlamenta iz redova socijaldemokrata (SPD). „Naša zemlja ne može i ne smije da se navikne na ovo. AfD šteti Njemačkoj. Slabi ekonomiju, dijeli društvo i ruši ugled naše zemlje“.
Populistička ljevičarska stranka, Savez Sare Vagenkneht (BSW), koju je osnovala bivša članica stare Komunističke partije Istočne Njemačke, bolje je prošla od sve tri partnerske stranke iz Berlinske koalicije na svojim prvim državnim izborima, zauzevši treće mesto. Usljed toga bivša komunistkinja mogla bi imati odlučujuću ulogu, ali je Vagenkneht bila rezervisana u vezi sa tim kako bi iskoristila tu poziciju.
Na konferenciji za novinare rekla je da bi svaki koalicioni partner morao da prihvati zahtjeve njene stranke za većom diplomatijom kako bi se okončao rat u Ukrajini i protivljenje stacioniranju američkih raketa u Njemačkoj.
„Polovina ljudi u Njemačkoj strahuje da će biti uvučena u veliki rat“, rekla je ona o svom zahtjevu da Ukrajina prestane da prima njemačko oružje za odbranu od ruske invazije. „Dvije trećine ljudi na istoku se protive američkim raketama“, dodala je u izjavi koja je podsjetila na stavove Kremlja.
Nestabilnost vlasti u njemačkoj vladi mogla bi takođe zakomplikovati evropsku politiku, posebno kada druga velika sila u bloku, Francuska, još uvijek ima poteškoća u formiranju vlade nakon vanrednih izbora u junu i julu.
Valeri Hajer, francuska političarka koja predvodi liberalnu grupaciju Obnovimo Evropu u Evropskom parlamentu, nazvala je rezultate na državnim izborima „bez presedana“ i objavila na mreži X da je „mračan dan za Njemačku mračan dan za Evropu“.
Ishod izbora će vjerovatno pokrenuti i raspravu o posljedicama nesigurnih koalicija. Analitičari sugerišu da bi birači mogli kazniti glavne stranke zbog njihovih nekonzistentnih koalicija tako što će na narednim izborima snažnije podržati stranke koje su protiv establišmenta.
„Ako ne bude političke implementacije, pravih promjena, reformi, birači mogu da kažu da je politički proces preuzet od strane elita“, rekao je politički analitičar Oliver Lembcke sa Univerziteta u Bohumu. „To je začarani krug“.
