Svojevrsna je tradicija da se svakog decembra osvrnemo na godinu koja se završava i razmislimo o onome što je pred nama. Takav običaj ne odnosi se samo na lični nivo – u mojoj porodici, to obično radimo za večerom – već ga nalazimo i u širem smislu, kao vrijeme pogodno da se analizira presjek ekonomije, nacionalne politike i globalne geopolitike.
Razumljivo je ako biste, kao polaznu tačku, očekivali da su ove tri oblasti usklađene. Na kraju krajeva, one su duboko međusobno povezane, što implicira dinamičan proces međusobnog jačanja. Međutim, 2024. godina donijela je neobično razilaženje u tom odnosu i ono se tokom godine zapravo proširilo, umjesto da se suzi.
Počnimo od geopolitike. Rusija je 2024. godine stekla više prednosti u ukrajinskom ratu nego što su to sugerisala predviđanja od prije godinu dana. Isto tako, ljudska patnja i fizičko razaranje izazvani ratom između Izraela i Hamasa u Pojasu Gaze premašili su ionako sumorna očekivanja većine posmatrača i proširili se na druge zemlje, poput Libana. Očigledna nekažnjivost moćnih, zajedno sa odsustvom efikasnih mehanizama za sprečavanje teških humanitarnih kriza, kod mnogih je dodatno učvrstila osjećaj da je globalni poredak suštinski neuravnotežen i lišen bilo kakvih primjenljivih zaštitnih mehanizama.
Što se tiče unutrašnje politike, previranja su postala norma u mnogim zemljama. Pale su vlade u Francuskoj i Njemačkoj, najvećim ekonomijama u Evropi, ostavivši Evropsku uniju bez političkog vođstva. A nakon pobjede Donalda Trampa na predsjedničkim izborima u novembru, Amerika se priprema za političku tranziciju koja će vjerovatno donijeti značajno povećanje političkog uticaja nove “kontraelite.”
Istovremeno, “osovina preokreta”, koju čine Kina, Iran, Sjeverna Koreja i Rusija, pokušava da ospori međunarodni poredak kojim dominira Zapad. Drugi nedavni događaji – posebno iznenadno proglašenje, sada već opozvanog i ukinutog, vanrednog stanja od strane južnokorejskog predsjednika i pad režima Bašara al Asada u Siriji – dodatno su učvrstili utisak da živimo u vremenu izuzetne geopolitičke i političke nestabilnosti.
Protekla godina donijela je i niz zabrinjavajućih makroekonomskih trendova. Ekonomska “bolest” u Evropi se intenzivira jer zemlje ne mogu da se izbore sa niskim stopama rasta i velikim budžetskim deficitima. Kina nije uspjela ubjedljivo da odgovori na jasnu i očiglednu prijetnju “japanizacije”, sa nepovoljnim demografskim kretanjima, velikim zaduženjem i produženim padom tržišta nekretnina koji potkopavaju rast, ekonomsku efikasnost i povjerenje potrošača.
Ipak, berze su ostale relativno stabilne i zabilježile su visoke prinose, uključujući skoro 60 dana sa rekordno visokim zatvaranjem S&P indeksa. Jedan od glavnih razloga za to je izuzetna situacija u američkoj ekonomiji. Suprotno očekivanjima većine ekonomista, američka ekonomija ne samo da nije oslabila, već je dodatno napredovala. Kad se uzmu u obzir obim stranog kapitala koji Amerika privlači i obim ulaganja u buduće pokretače produktivnosti, konkurentnosti i rasta, SAD će u 2025. godini vjerovatno i dalje biti ispred drugih velikih ekonomija.
Jedna od posljedica ovog uspjeha bilo je i odbijanje Federalnih rezervi SAD da ublaži kamatne stope za 1,75-2 procentna poena, na šta su tržišta prije godinu dana računala. Ovaj trend će se vjerovatno nastaviti: na decembarskom sastanku FED je najavio da će tokom 2025. biti manje rezova kao i da će biti povišena “terminalna” (dugoročna) stopa.
Međutim, politička i geopolitička nestabilnost – i ograničeni izgledi za značajna poboljšanja – predstavljaju rizik za očuvanje američke ekonomske izuzetnosti. Čak i ako SAD nastave da nadmašuju svoje rivale, kao što se očekuje, raspon mogućih ishoda (ekonomski rast i stopa inflacije) sada je veći. Zapravo, danas se raspon mogućih ekonomskih i političkih ishoda širom svijeta proširio, ne samo zbog povećanih negativnih rizika, već i zbog pozitivnih inovacija (vještačka inteligencija, biološke nauke, bezbjednost hrane, zdravstvena zaštita, odbrana) koje bi mogle da transformišu čitave sektore i ubrzaju povećanje produktivnosti.
Ako ne dođe do velikog zaokreta u politici, moj osnovni scenario za SAD je sporiji ekonomski rast (iako viši od sličnih ekonomija) i uporna inflacija. Ovo će primorati FED da izabere da li prihvati inflaciju iznad ciljanog nivoa ili pokuša da je obuzda rizikujući da ekonomiju gurnu u recesiju.
Na globalnom nivou, ekonomska fragmentacija će se nastaviti, primoravajući neke zemlje da sve više diverzifikuju svoje devizne rezerve u odnosu na američki dolar i istražuju alternative zapadnim platnim sistemima. Prinos na desetogodišnje državne obveznice SAD (što je globalni referentni pokazatelj) blago će porasti i njima će se trgovati uglavnom u rasponu od 4,75-5%. Kada je riječ o finansijskim tržištima, ona bi se mogla suočiti sa većim izazovima u održavanju statusa “dobre kuće” u problematičnom geoekonomskom okruženju.
Tako stvari trenutno stoje. Ali, pored prepoznavanja šire disperzije mogućih ekonomskih ishoda u 2025. godini, biće od ključnog značaja da se periodično provjerava stvarna evolucija bilo koje osnovne linije koja se usvoji.
