Generalni sekretar Ujedinjenih nacija Antonio Gutereš najavio je smanjenje budžeta globalne organizacije od 600 miliona dolara, što predstavlja čak 17% planiranih sredstava, kako bi spriječio potpuni finansijski kolaps ove godine.
Reorganizacija, prema pisanju “Ekonomista”, uključuje zamrzavanje zapošljavanja i dodatno smanjenje troškova koje pojedini zvaničnici opisuju kao “preseljenje radnih mjesta iz Njujorka u Najrobi”. Ipak, mnogi smatraju da to neće biti dovoljno.
Glavni uzrok je sve veći broj članica koje ne plaćaju članarine na vrijeme, ili ih uopšte ne plaćaju.
UN zavisi od obaveznih doprinosa država članica, koji se određuju na osnovu veličine njihove ekonomije, i koji pokrivaju ključne funkcije poput održavanja Generalne skupštine, mirovnih misija i nadzora ljudskih prava. Dok su dobrovoljni doprinosi namijenjeni humanitarnim projektima, osnovni budžet je izuzetno ranjiv, ističe “Ekonomist”.
U 2024. godini čak 15% prihoda stiglo je tek u decembru. Od ukupno 193 članice, njih 41 nije uplatilo obavezne doprinose, uključujući SAD, Kinu, Argentinu i Meksiko. Time je ostvaren manjak od 760 miliona dolara. Ove godine, samo 49 zemalja je platilo na vrijeme. UN je bio primoran da odloži isplate, smanji potrošnju na svakodnevne troškove, ali i na vitalne misije, poput istraga zločina u Sudanu i Ukrajini.
Posebnu zabrinutost zbog mogućeg finansijskog kraha izaziva dokument koji je nedavno procurio u kojem se sugeriše da Amerika potpuno ukine svoj doprinos u finansiranju SAD.
Nakon preuzimanja dužnosti Donald Tramp je zamrznuo finansiranje međunarodnih organizacija i naložio zvaničnicima da preispitaju učešće SAD, uključujući i Ujedinjene nacije.
SAD već duguju UN oko 3 milijarde dolara, što je ispod praga iz Povelje UN, prema kojem članica koja ne plati dvije godine gubi pravo glasa u Generalnoj skupštini. Međutim, ako izostane plaćanje i naredne godine, SAD bi 2027. mogle ostati bez glasa.
Gutereš je uoči konferencije koja bi trebalo da u junu bude održana u Sevilji potrebu i na na kojoj će se raspravljati o sistemskim reformama priznao da je potrebno “prevazilaženje brojnih izazova” i pozvao sve države da učestvuju.
Prema internom dokumentu Ujedinjenih nacija, u koji je Rojters imao uvid, Sjedinjene Države nastoje da oslabe cjelokupni globalni sporazum čiji je cilj da pomogne zemljama u razvoju koje se bore sa posljedicama klimatskih promjena i drugim problemima.
Trampova administracija se, kako navodi britanska agencija, takođe protivi nacrtima reformi svjetskog finansijskog sistema koje imaju za cilj da pomognu zemljama u razvoju, uključujući reforme u oblasti oporezivanja, kreditnog rejtinga i subvencija za fosilna goriva. Takođe traži da se iz dokumenata izbace termini poput “klime”, “rodne ravnopravnosti” i “održivosti”. Među konkretnim tačkama koje se odnose na sistemske reforme, dokument pokazuje da SAD žele da se ukloni referenca na “paket reformi” za održivi razvoj.
Ovakve promjene u formulacijama ukazuju na stepen zajedničke posvećenosti koji kasnije može poslužiti kao osnova za delovanje, ili izostanak djelovanja, u budućim pregovorima.
Kada je u pitanju godišnji budžet UN, Sjedinjene Države i Kina svaka učestvuju sa oko 20%. Ipak, obje zemlje su postale nepouzdane. Amerika već decenijama kasni sa uplatama, a tokom prvog mandata Donalda Trampa čak nije ni uplaćivala pun iznos. Kina je prošle godine platila svega četiri dana prije kraja budžetske godine, prekasno da se novac iskoristi. Po pravilima UN, neiskorišćena sredstva se vraćaju svim članicama, uključujući i one koje nisu platile članarinu čime kasni platioci ne samo da opterećuju trenutni budžet, već i smanjuju buduće resurse.
Predviđa se da će UN 2026. morati da refundira čak 300 miliona dolara koji su stigli prekasno 2024, a 2027. taj iznos će se udvostručiti na 600 miliona 17% budžeta.
Zbog rigidnih pravila, UN ne može da se zadužuje. Kriza se zasad krpi iz rezervi, ali to više nije održivo. Neizmirene članarine iz 2024. godine veće su za 60% od iznosa koji UN može lako da apsorbuje, čime su iscrpljene sve novčane rezerve.
Gutereš je u februaru upozorio da bi do septembra moglo nestati novca za plate i mirovne misije. Ako se trend nastavi, UN se suočava sa najtežom krizom od svog osnivanja.
