Bivši gradonačelnik Cetinja Jovan Markuš i aktivista za zaštitu ljudskih prava Aleksandar Saša Zeković podnijeli su prijavu Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT) Crne Gore protiv, kako navode, za sada nepoznatih starješina i pripadnika Desete (X) crnogorske udarne brigade, zbog „krivičnih djela protiv čovječnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom učinjenih na štetu 27 osoba“.
„Nakon što su partizanske jedinice oslobodile Cetinje, 13. novembra 1944. godine, pripadnici X crnogorske brigade su, po unaprijed pripremljenom spisku, iz njihovih domova, odveli oštećene u nepoznatom pravcu, da bi svi, u dvije grupe, bez suđenja, bili strijeljani 14. i 15. novembra 1944. godine. U ovom zločinu je ubijeno 28 osoba, među kojima i četiri žene. Iako su planirane i dalje likvidacije nevinih civila, one su srećom, čim se za njih saznalo u partijskom vrhu, spriječene ali je do danas zločin ostao nerasvijetljen“, saopštio je Zeković.
Kaže da su, za jednog oštećenog, SDT-u prijavu u julu prošle godine podnijeli njegovi bliski potomci.
„Podnosioci krivične prijave i inicijativa prema Prijestonici Cetinje su različitih političkih i nacionalnih uvjerenja i opredjeljenja i vođeni su isključivo pomiriteljskim i ljudskopravaškim motivima, standardima ljudskih prava i tekovinama Savjeta Evrope“, dodaje Zeković.
Poručuje da podnijeta krivična prijava i ostale inicijative s tim u vezi „nemaju nikakve veze sa bilo kojim i bilo kakvim revizionizmom ili nacionalizmom“.
„Žrtve, između ostalih, su Tomo Milošević, bivši sudija i dugogodišnji predsjednik opštine Cetinje u periodu Kraljevine Jugoslavije (koji za vrijeme rata 1941-44. nije obavljao tu funkciju), Joko Grujičić, direktor Učiteljske škole na Cetinju, Ilija Zorić, direktor Cetinjske gimanzije, dr Jovan Petrović Njegoš, profesor fizike i hemije, Mihailo Zorić, profesor istorije i Nikolaj Dorimodov, profesor vjeronauke u Cetinjskoj gimnaziji, Mirko Dragović, upravnik Narodnog pozorišta na Cetinju, prvi filmski reditelj i filmski radnik Crne Gore, Aleksandra Matanović, profesorica engleskog jezika i književnosti, Marko Plamenac, načelnik finansijskog odjeljenja Kraljevske banske uprave na Cetinju, Milo Prlja, inžinjer agronomije, Vasilije Kapisoda, učenik Gimnazije, Vuko Pejović i Mileva Borozan, opštinski činovnici, Ljubo Knežević i Niko Krivokapić, poštanski činovnici i Niko Milošević, činovnik Državnog muzeja“, piše u saopštenju.
Zeković kaže da su narodni heroji Jovo Kapičić i Božo Janković prepoznali i jasno osudili partizanske egzekucije i pogubljenja nevinih, uglednih građana Cetinja.
Suština tih egzekucija, kako je rekao, bila je i fizička likvidacija preostalog građanstva nekomunističkih uvjerenja i širenje straha kod građanskih i obrazovanih struktura tadašnjeg društva.
„Nevinim žrtvama su iz ideoloških razloga oduzeta sva ljudska prava – posebno pravo na pravičan i zakonit sudski postupak i pravo na život. Do danas im nije vraćeno ni pravo na dostojanstvenu sahranu i označeni grob. Takav pristup je i dalje na snazi jer je u javnosti stvoren, iako neosnovano, utisak da se radi o neprijateljima i izdajnicima domovine što se i dalje nepovoljno odražava na kvalitet života i društveno prihvatanje njihovih potomaka ali i nasljeđa oštećenih jer su mnogi od ubijenih za to vrijeme bili istaknuti i napredni intelektualci, kulturni i društveni stvaraoci. Podnijeta krivična prijava je naročito rezultat istraživanja uglednog istoričara pokojnog dr Predraga Vukića o poratnom zločinu počinjenom na Cetinju u zoni odgovornosti X crnogorske udarne brigade pod komandom Nikole Banovića. Ista brigada, 1. aprila 1945. godine, je učestvovala, u Baru, u vansudskom ubijanju i ranjavanju više stotina regruta, mlađe dobi sa Kosova, pretežno albanske i bošnjačke nacionalnosti“, navodi Zeković.
Kaže da su podnosioci prijave svjesni „ispolitizovanog okruženja i svih teškoća“ u procesuiranju događaja iz Drugog svjetskog rata i poratnog perioda, kao i „političkih, neosnovanih, otpora njihovom rasvjetljavanju“. Tome doprinosi, dodaje on, i dalje „vrlo niska svijest javnosti“ o zločinima totalitarnog režima. Rekao je da oslobođenje zemlje i neposredni poratni period, 1944. i 1945. godina, naročito karakterišu masovna i ozbiljna kršenja ljudskih prava.
„Postupanje nadležnog državnog tužilaštva po ovim prijavama snažno će doprinijeti ublažavanju izraženog društvenog problema – javnog poricanja izrazito negativne, staljinističke ere, našeg društveno-istorijskog razvoja kao i delegitimizaciji neistina koje preko 80 godina prate ove zločine i stradanje nevinih civila“, rekao je Zeković.
Između ostalih službenih radnji, kako je kazao, očekuje se da Viši sud u Podgorici „konačno odobri“ ekshumaciju i identifikaciju posmrtnih ostataka, utvrdi tačan uzrok smrti i druga neophodna vještačenja, kako bi se potom posmrtni ostaci „predali porodicama u cilju organizovanja dostojne sahrane“, ili Prijestonici Cetinje kako bi „organizovala sahranu u zajedničkoj spomen kosturnici“.
„Kroz prihvatanje nespornih stradanja nedužnih civila ili bespravnih ubistava i likvidacija i odavanjem počasti i poštovanja prema onima koji su proganjani tokom određenog istorijskog razdoblja (političke epohe) samo zato što su bili različitih uvjerenja, opredjeljenja ili ličnih svojstava, odlučno se spriječava funkcionalizacija žrtava, istorijski revizionizam i nametanje, nekog drugog, zamjenskog narativa“, piše u saopštenju.
