Mladi u Crnoj Gori teško pronalaze svoje mjesto u društvu, a još teže im je kada nisu zaposleni, niti u obuci ili procesu obrazovanja. Ta podgrupa naziva se NEET mladi, a institucije i državni sistemi podrške ih najčešće ne prepoznaju.
Nakon završetka Ekonomskog fakulteta, A. K. iz Bara je promijenila nekoliko poslova, ali nijedan nije bio u struci. U firmi u kojoj je odrađivala pripravnički je nisu zadržali, već zamijenili novom pripravnicom, a priča da je potom radila u distribuciji, marketima, buticima…
Male plate, loši uslovi rada i neprimjeren odnos poslodavaca, samo su neki od razloga koje je navela kao odgovor na pitanje zašto je sada između poslova. Želi da radi i kaže da se prijavljuje na konkurse skoro svakih nekoliko dana, ali da se većinom nudi minimalac i da joj je diploma otežavajući faktor za poslove van struke.
“Ja sam master studije završila, nisam željela da nastavljam ili upisujem nešto novo samo zato što trenutno nemam posao jer i to iziskuje troškove i mislim da je samo odlaganje problema. Mnogi me savjetuju da upišem neki kurs za nokte ili frizerku dok se ne snađem jer je zarada odlična, ali trenutno me to ne privlači”, ispričala je ona “Vijestima”.
Kaže da je mislila da će Program stručnog osposobljavanja biti njena stepenica ka tržištu rada ali, kako ona opisuje, bio je samo “privremeni fiks”.
Nakon toga bila je prepuštena sama sebi u potrazi za poslom, od konkursa do znaka “potrebna radnica” na izlozima lokala.
Za žene i djevojke je posebno teško, smatra A. K. jer očekivanje udaje i ostvarivanja u ulozi majke u očima drugih ima sve kraći rok. Umjesto rješenja ili pomoći, “guraju” je ka udaji i zasnivanju porodice.
“Imam osjećaj kao da mojim drugovima koji su u istoj poziciji svi pružaju podršku, čak nude pomoć u zasnivanju nekog svog biznisa jer smatraju da ne treba jedan muškarac sa fakultetom da radi fizičke poslove. Za mene uglavnom misle da gubim vrijeme jer svakako neću raditi kad i ako nekada u životu ostanem trudna”, ispričala je sagovornica “Vijesti”.
Ona nije jedina u ovoj poziciji, a pet djevojaka pored A. K. nije željelo da govori na ovu temu jer, kako su kazale, ne žele da se eksponiraju na taj način. Navode da misle da su u nepovoljnoj situaciji u vezi sa zapošljenjem jer je “jednostavno teška situacija u cijeloj zemlji”.
Strateški dokumenti Vlade Crne Gore i resornih ministarstva uglavnom ne prepoznaju NEET mlade, a takva je i Strategija za mlade. Poseban akcenat je stavljen na osnovce, srednjoškolce, mlade sa invaliditetom i druge ranjive kategorije, ali NEET mladi nisu prepoznati kao posebna kategorija.
NVO Forum MNE, između ostalog, bavi se mapiranjem i razvijanjem programa koji će odgovoriti potrebama određene grupe mladih ljudi koji nisu zaposleni, nisu u procesu obrazovanja ili obuci – NEET mladi (not in employment, education or training).
Iz te organizacije apeluju na nadležne institucije da kroz multisektorski pristup rade na kontinuiranom pružanju adekvatnog sistema podrške za ovu ranjivu kategoriju mladih.
U situacionoj analizi “NEET mladi u Croj Gori” koju je izradio Forum MNE piše da se crnogorska ekonomija u periodu 2021-2022 snažno oporavljala od pada BDP-a zabilježenog usljed COVID-19 pandemije.
“Privreda, pogotovo u toku ljetnjih mjeseci, nije u stanju da pronađe dovoljan broj radnika, te poslodavci sve češće radnike traže van Crne Gore. Ipak, po podacima iz 2022. godine, i pored toga oko 32 200 mladih u Crnoj Gori ne radi i ne obrazuje se, ne mogu da nađu zaposlenje ili ga uopšte i ne traže (NEET). Njihova aktivacija predstavlja jedan od najvećih izazova za javne politike”, ocijenili su.
Starenje stanovništva, iseljavanje mladih, te sve manji broj osoba koje su radno aktivnoj starosnoj dobi, iziskuje uključivanje ove grupe mladih na tržište rada. Ipak, državne institucije nerijetko ne dopiru do ove populacione grupe ili pokrivaju tek njen mali dio – uglavnom one koji aktivno traže zaposlenje.
Zakonodavni okvir koji se bavi pitanjem mladih u Crnoj Gori definisan je kroz Zakon o mladima. Iako ne prepoznaje NEET mlade kao posebnu kategoriju, niti se direktno bavi pitanjem zapošljavanja, značajan je jer uređuje način utvrđivanja i sprovođenja omladinske politike, kao i mjere i aktivnosti koje se preduzimaju u cilju unaprjeđivanja društvenog položaja mladih i stvaranja uslova zaostvarivanje njihovih potreba, poručuju iz MNE Foruma.
Zakon definiše mlade kao “lica od navršenih 15 do navršenih 30 godina života”. Na lokalnom nivou, podrška mladima uređena je lokalnim akcionim planovima (LAP) za mlade. U toku 2021. godine sve 24 crnogorske opštine posjedovale su LAP ili lokalnu strategiju za mlade. Iako su propisane mjere bile usmjerene na povećanje zaposlenosti i nivoa obrazovanja mladih, što se svakako odražava i na NEET populaciju, NEET mladi najčešće nisu izdvojeni kao zasebna kategorija na koju se treba fokusirati.
“Manjkavosti datog rješenja u prilog ide i činjenica da 13 opština nisu navele koliko sredstava namjeravaju da opredijele za realizaciju LAP-a, da li su ona uopšte obezbijeđena, niti da li će biti obezbijeđena iz opštinskog budžeta ili kroz donaciju. Nadalje, kako zapošljivost NEET mladih u velikoj mjeri zavisi od kvaliteta vještina koje steknu u okviru formalnog obrazovanja, značajno je spomenuti i strateška dokumenta vezana za ovu oblast”, navodi se u analizi.
Buduće intervencije državne administracije u pogledu javnih politika bi trebalo da se fokusiraju na bržu implementaciju tekućih reformi zakonodavnog okvira i programskih politika, uključujući proširenje obrazovanja djece, reformu stručnog obrazovanja i obuke (nastavni plan i program zasnovan na ishodima, prilagođavanje trogodišnjih programa dualnog obrazovanja, proširenje učenja kroz praktični rad za četverogodišnje programe). Preuređenje sistema obuke odraslih, uključujući ponudu Zavoda za zapošljavanje za odrasle, kao i uvođenje karijernog obrazovanja i usmjeravanja na svim nivoima obrazovnog sistema, poručili su iz te organizacije koja se bavi položajem mladih u Crnoj Gori.
Procentualna stopa NEET osoba u ukupnoj populaciji mladih korelira sa opštim trendovima u crnogorskoj ekonomiji. Naime, u periodu od 2015. do 2018. godine stopa NEET je blago opala – sa 23,4 odsto na 21 odsto, istražio je Forum MNE.
Nakon toga, ovaj pokazatelj raste na maksimalnih 26,6 odsto ukupne populacije mladih u 2020. godini, što odgovara padu crnogorske ekonomije uzrokovanom COVID-19 pandemijom.
Narednu godinu, obilježila je stagnacija – stopa NEET je iznosila 26,5 odsto.
Osjetan pad stope NEET zabilježen je u 2022. godini koja predstavlja godinu oporavka ekonomije, prema podacima ARS za datu godinu, NEET populaciji je pripadalo nešto manje od četvrtine ukupne populacije mladih, odnosno 23,2 odsto, što čini oko 32.200 mladih starosti od 15 do 29 godina.
Poređenja radi, podaci EUROSTAT-a za 2022. godinu pokazuju da prosječna NEET stopa u EU iznosi 11,7 odsto, dok najgore postignuće bilježe Rumunija (19,8 odsto) i Italija (19 odsto).
Istovremeno, kada je riječ o zemljama sa kojima se Crna Gora graniči, EUROSTAT posjeduje podatke iz 2022. godine samo za Hrvatsku i Srbiju, a u ove dvije države stopa NEET mladih je niža od crnogorske – Hrvatska u 2022. bilježi stopu od 13,3 odsto, a Srbija od 15,1 odsto.
“Svaka deseta NEET osoba u Crnoj Gori je obeshrabrena, tj. smatra da nema dovoljno mogućnosti ili vještina za zaposlenje”, jedan je od zaključaka do kojih je došao Forum MNE tokom izrade analize.
