Arheološka istraživanja nalazišta Municipium S u Pljevljima ne izvode se nekoliko posljednjih godina zbog neriješenih imovinsko-pravnih odnosa sa vlasnicima imanja na kojima se taj arheološki lokalitet nalazi.
To je “Vijestima” potvrdila direktorica Zavičajnog muzeja u Pljevljima Dejana Drobnjak .
Kazala je da će istraživanja lokaliteta koje je praktično u početnoj fazi, biti nastavljeno kada se spor sa vlasnicima imanja riješi.
Iz lokalne uprave “Vijestima” su odgovorili da je postupak eksproprijacije Opština pokrenula kod Uprave za nekretnine 2. decembra 2020. godine na lokalitetu arheološkog nalazišta Municipium S radi sprovođenja arheoloških istraživanja i radova koje je obavljala Javna ustanova Zavičajni muzej Pljevlja.
“Rješenjem Uprave za nekretnine PJ Pljevlja od 14. decembra 2020. godine, formirana je Komisija za obezbjeđenje dokaza i procjenu nepokretnosti predviđenih za eksproprijaciju. Na osnovu Elaborata o stanju i vrijednosti nepokretnosti, koji je sačinila Komisija utvrđena je ukupna tržišna vrijednost zemljišta u iznosu od 31.868 eura, koji je Opština Pljevlja deponovala na poseban račun Ministarstva finansija. Prvostepeno rješenje u postupku, kojim je usvojen zahtjev za eksproprijaciju, donijeto je 24. maja 2021. godine. Stranke u postupku su tražile primjenu člana 8 Zakona o eksproprijaciji, kojim bi im bio eksproprisan preostali dio katastarske parcele”, odgovorili su iz Opštine.
U toku je postupak po tužbama pred Upravnim sudom Crne Gore.
Arheološko nalazište Municipium S nalazi se u neposrednoj blizini Pljevalja, u selu Komini. Ovom rimskom gradu, koji je postojao između I i IV vijeka sa sigurnošću nije utvrđen puni naziv osim da je ime počinjalo slovom “S”.
Ozbiljna naučna istraživanja značajnog lokaliteta započeta su 1964. godine. U saradnji Filozofskog fakulteta iz Beograda, Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore i Zavičajnog muzeja iz Pljevalja, u periodu od 1964. do 1967. i od 1970. do 1975, sistematskim arheološkim iskopavanjima istražene su dvije velike nekropole. Starija nekropola (nekropola I), obuhvatala je 390 grobova spaljenih pokojnika, a mlađa (nekropola II) 295 grobova, od kojih je dio sa spaljenim pokojnicima. Grobovi sa inhumiranim pokojnicima otkriveni su u deset monumentalnih grobnica.
Na samom gradu, koji obuhvata prostor od nekoliko desetina hektara, do 2007. nisu rađena nikakva veća i obimnija istraživanja. Sprovedeno je samo nekoliko sondažnih arheoloških iskopavanja kojim je obuhvaćen neznatan prostor ovog značajnog antičkog lokaliteta. Sondažna istraživanja su potvrdila pretpostavku da se radi o velikom rimskom gradu, opasanom bedemima, sa kapijama, forumom i drugim pratećim javnim građevinama, svetilištima, kako rimskih tako i orijentalnih božanstava.
“Arheološkim iskopavanjima na južnom sektoru tokom 2007, Zavičajni muzej, u saradnji sa Arheološkom zbirkom Filozofskog fakulteta u Beogradu i Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja, započeo je prvu fazu zaštitnih arheoloških istraživanja samog grada. Tom prilikom otkriveni su arhitektonski ostaci fortifikacionog sistema koji hronološki odgovaraju mlađoj nekropoli. Južno od njih konstatovano je postojanje izdužene građevine sa više prostorija, orijentisane u pravcu istok-zapad očuvane samo u temeljnim zonama, uz čiji jugoistočni ugao je istražena relativno dobro očuvana potkovičasta peć sa pravougaonim ložištem, koja pripada istoj fazi gradnje kao i građevina”, navodi se u tekstu objavljenom na sajtu Zavičajnog muzeja u Pljevljima, koji je pisao dugogodišnji direktor te ustanove pokojni Risto Manojlović .
Arheološka iskopavanja obavljena 2008. godine potvrdila su pretpostavku da se na tom prostoru nalaze ostaci rimskog grada.
Bogati materijal od ukupno oko 1.200 muzejskih predmeta, iskopan kao grobni prilog iz nekropola I i II, danas se čuva u Zavičajnom muzeju u Pljevljima. Sastoji se od veoma raznovrsnih, značajnih i izuzetno vrijednih predmeta poput brojnih keramičkih posuda, oružja (gvozdeni noževi, koplja), raznolikih novčića, lijepih bronzanih i srebrnih fibula različitog tipa, skupocjenog srebrnog i zlatnog nakita (minđuše, ogrlice, privjesci, kopče, dugmad), zatim, staklenih posuda, odnosno balsamarija (staklena posuda za miris), pehara. Među njima ljepotom i umjetničkom vrednošću naročito se ističe skupocjena čaša-diatreta. To je zvonasti pehar od bezbojnog stakla, okovan staklenom mrežom kobaltnoplave boje izrađene u obliku krugova poređanih u tri reda, iznad koje je, takođe od stakla, izrađen i natpis u istoj boji kao mreža, a na kojem piše: “VIVAS PANELLENI BONA M (memoria)”. Rađena je u jednom komadu stakla, u tehnici brušenja. Pretpostavlja se da je majstor za života mogao uraditi najviše jedan do dva ovakva i slična primjerka. U svijetu je, do danas, sačuvano svega do dvadesetak primjeraka diatreta, od kojih je većina njih, oko petnaestak, u fragmentima. Pljevaljska, odnosno kominska dijatreta, sačuvana je gotovo u potpunosti, što je čini posebno vrijednom.
Danas, nažalost, ni puno ime ovog velikog grada još sa sigurnošću nije utvrđeno. Iako ima nekoliko pretpostavki, pouzdano se zna samo prvo slovo njegovog imena.
Sva dosadašnja saznanja, sužavaju krug naučnih pretpostavki na dva mišljenja u vezi sa imenom ovog značajnog drevnog grada. Prvo, koje je iznio Domaševski još krajem 19. vijeka a kasnije mu se pridružili mnogi, između ostalih i Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović, jedan od neposrednih istraživača na samom terenu, zastupa tezu da se naselje u Kominima nazivalo Salonijana. To je ime grada koje se u istorijskim izvorima pominjalo jedino na Ptolemejovoj karti iz sredine II vijeka, čija ubikacija ni do danas nije potvrđena. Po drugom mišljenju, koje je zastupao Evans krajem XIX vijeka, ime naselja moglo bi biti Splonum. Ovo mišljenje danas zastupa i Svetlana Loma, pozivajući se, između ostalog, i na neka dodatna, novija saznanja do kojih je došla iz sadržaja epigrafskog natpisa ugrađenog 1592. godine u jugoistočni pilastar priprate crkve Manastira Sveta Trojica u Pljevljima, a za koji se saznalo tek 1996. godine prilikom konzervatorko-restauratorskih radova na troičkom živopisu.
