Podrška ulasku Crne Gore u Evropsku uniju (EU) i članstvu u NATO-u porasla je od smjene trodecenijske vlasti Demokratske partije socijalista (DPS) u avgustu 2020. godine, a broj prozapadno orijentisanih građana veći je za preko 10 procentnih poena u odnosu na 2021. godinu, pokazuju istraživanja javnog mnjenja Centra za demokratiju i ljudska prava (CEDEM).
Prema njihovom istraživanju iz avgusta 2020, rađenom u posljednjim danima vladavine DPS-a, podrška ulasku Crne Gore u EU iznosila je 54 odsto, i od tada konstantno raste, pa danas iznosi 78 odsto, sudeći prema rezultatima juče predstavljene ankete koju je CEDEM sproveo od 5. do 19. marta.
Kad je riječ o NATO-u, u koji je Crna Gora ušla 2017, podrška članstvu takođe raste, ali uz blage oscilacije. U avgustu 2020. iznosila je 37,7 odsto, a danas 49,5 odsto. Na prvom istraživanju poslije pada DPS-a, realizovanom u decembru 2021, podrška Alijansi porasla je na 46,3 odsto, na narednom, u decembru 2022, pala je na 43,8 odsto, da bi u maju prošle godine porasla na 46,7 odsto, a prema poljednjem istraživanju – ona iznosi 49,5 odsto.
Istraživanja CEDEM-a pokazuju da je od juna 2021. godine broj pro-zapadno orijentisanih građana porastao sa 40,1 na 50,3 odsto, a “mješoviti tip”, odnosno broj građana koji “gledaju” i na zapad i na istok povećao se sa 17,2, na 32,8 procenata. “Nezapadna orijentacija” se smanjila sa 17,8, na 13,5 odsto.
Kao znak povećane podrške građana evropskim integracijama moguće ide i to to što je od svih resora Vlade MIlojka Spajića kao najbolje ocijenjeno Ministarstvo evropskih poslova na čijem je čelu Maida Gorčević koje je 36,4 odsto ispitanika ocijenilo kao veoma i uglavnom dobro.
Gotovo 83 odsto ispitanika je kao prvi i drugi izbor prioriteta spoljne politike navelo članstvo u EU (71,4 i 11,5 odsto), a više od polovine njih smatra da se u spoljnoj politici Crna Gora u velikoj mjeri ili u potpunosti treba oslanjati na tu organizaciju. Jačanje članstva u NATO-u je 4,2 odsto ispitanika navelo kao prvi, a 34,6 odsto kao drugi izbor. Približavanje Crne Gore Rusiji je kao prvi izbor odabralo 3,8 odsto građana, a nešto više od petine kao drugi. Kad je riječ o približavanju Crne Gore Srbiji 16,2 procenta ispitanika je označilo kao prvi, a 16 kao drugi izbor.
Do decembra 2020. državom je upravljala vlada Duška Markovića, kada je izabrana vlada Zdravka Krivokapića kojoj je izglasano nepovjerenje u februaru 2022. godine. Krivokapića je na premijerskoj poziciji u aprilu te godine naslijedio Dritan Abazović, čija vlada je izglasana glasovima DPS-a, Socijaldemokratske partije (SDP), manjinskih partija, Socijalističke narodne partije (SNP) i Građanskog pokreta (GP) URA, a nakon vanrednih izbora prošlog juna, izvršnu vlast je od 1. novembra vršila aktuelna vlada Milojka Spajića.
Jedan od osnivača pokreta Preokret Srđan Perić rekao je “Vijestima” da je promjenom vlasti “postalo jasno da je, bez obzira ko je premijer, predsjednik države ili Skupštine, Crna Gora u procesu EU integracija i da je članica NATO-a.
“Za EU integracije postoji gotovo konsenzus na političkoj sceni i često se povezuje sa povećanjem životnog standarda pa je visok stepen podrške sasvim očekivan. Kada je u pitanju odnos prema NATO-u, racionalnija retorika i pojedina približavanja stavovima afirmacije ovog savezništva, nekad blaža – nekad snažnija, onih koji su iskazivali rezervu prema članstvu svakako imaju svoju posljedicu. U konačnom, kada značajan dio onih koji su od tog članstva pravili bauk sad to više ne čine ili ga pak promovišu, to se očito reflektuje i na građane čiji su oni politički predvodnici”, kaže Perić.
Više od tri četvrtine ispitanika je kao prvi izbor unutrašnjih političkih prioriteta odredilo borbu za bolji životni standard i nova radna mjesta, dok je 12,5 odsto njih to navelo kao drugi izbor. Na drugom mjestu je borba protiv kriminala i korupcije koju je kao prvi izbor odabralo 12,2 odsto, a kao drugi nešto više od trećine njih.
U odnosu na prošlogodišnje istraživanje, porasla je zabrinutost za ekonomsku stabilnost zemlje sa 32,4 odsto, na 44,9 odsto, a opala zabrinutost od jačanja uticaja Srpske pravoslavne crkve na državu sa 27, na 24,5 odsto. Zabilježen je blagi rast zabrinutosti zbog jačanja uticaja Srbije, odnosno Rusije u Crnoj Gori, a pad zbog ugrožavanja nezavisnosti i revanšizma prema političkim neistomišljenicima.
Ostavku predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića na sve partijske funkcije 30,4 odsto građana ocjenjuje kao dobru odluku, a 21,9 njih kao lošu.
Skoro dvije trećine građana smatra da efekti programa “Evropa sad 1” nisu doprinijeli standardu građana, već da su povećanja cijena ista ili veća od povećanja plata, dok 22 odsto njih smatra da je standard povećan.
Kad je riječ o programu “Evropa sad 2”, oko trećine ispitanika smatra da taj program ne postoji, njih 23,3 da će se realizovati u toku mandata ove vlade, a 17,1 odsto da se program sada realizuje.
Kada je u pitanju povjerenje u institucije, najveće povjerenje imaju sistem obrazovanja, policija, Srpska pravoslavna crkva, zdravstveni sistem…
Uglavnom i veliko povjerenje u sistem obrazovanja ima 55,2 odsto ispitanika, što je manje u odnosu na maj kada je ova brojka iznosila 59,3 odsto. Direktorica CEDEM-a, Milena Bešić je na predstavljanju ovog istraživanja ocijenila da je na ovaj fenomen uticao nedavni štrajk prosvjetnih radnika.
Sa druge strane, porast povjerenja bilježi policija o kojoj je u maju 50,9 odsto ispitanika imalo uglavnom ili veliko povjerenje, a po posljednjem 53,5 odsto. Bešić smatra da su ovome doprinijela nedavna hapšenja.
Zdravstveni sistem bilježi pad povjerenja sa 54,1 odsto, na 50,8 odsto, a delegacija EU porast sa 47 na 50,5 odsto.
Slijede Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija sa 35,6 i Ministarstvo energetike i rudarstva sa 35,2 odsto. Na posljednjem mjestu nalazi se resor Andreja Milovića, ministarstvo pravde sa 24,9 odsto.
Većina građana, njih 63,1 odsto, smatra da je bolje što je Crna Gora na referendumu 2006. godine ostvarila nezavisnost. Sa druge strane, oko petina njih smatra da bi bolje bilo da je ostala u zajednici sa Srbijom.
Ukoliko bi referendum bio ponovo održan, 63,6 odsto bi glasalo za nezavisnost, 16,1 za državnu zajednicu kakva je bila do 2006, a 14,2 odsto njih ne zna. Oko pet odsto građana bi glasalo za pripajanje Srbiji, a skoro jedan odsto za ujedinjenje, ali i pripajanje drugih teritorija na kojima žive Srbi i Crnogorci.
Na referendumu 2006. godine “za” nezavisnost je glasalo 55,5 a “protiv” 45,5 građana koji su izašlii na birališta.
Za rat u Ukrajini približno po četvrtina krivi “sve”, Rusiju i Putina, i Ameriku i NATO
Najveći broj ispitanika, njih 25,7 odsto, smatra da su za rat u Ukrajini “svi krivi”, dok 24,2 odsto misli da su odgovorni Rusija i Vladimir Putin.
Oko četvrtine ispitanika za početak sukoba krivi SAD i NATO, a 4,9 odsto Ukrajinu i Volodimira Zelenskog.
Na pitanje kako posmatraju sami rat, 32,6 odsto je odgovorilo kao agresiju Rusije na Ukrajinu, a 29 odsto kao odbrambeni rat Rusije od širenja NATO-a.
Ukoliko bi se naredne sedmice održali parlamentarni izbori, najveći procenat građana, njih 26,3 odsto, bi dao glas Pokretu Evropa Sad (PES). Ovaj podatak predstavlja pad u odnosu na prošlogodišnje istraživanje kada je ova partija imala podršku od 29,1 odsto ispitanika.
Na drugom mjestu nalazi se nekadašnja vladajuća partija, DPS, kojeg bi podržalo 26 odsto ispitanika, što predstavlja rast jer je, na prošlom istraživanju, imala podršku od 24,1 odsto.
Rast bilježe i koalicija Za budućnost Crne Gore (ZBCG) koju čine Nova srpska demokratija i Demokratska narodna partija koju je na prošlom istraživanju podržalo 13,2, a na ovom 15,5 odsto ispitanika, ali i Bošnjačka stranka BS sa 5,1 na 5,3 odsto.
Sa druge strane, partije koje su na prethodnim izborima nastupile u koaliciji Hrabro se broji, Demokrate i GP URA su u padu u odnosu na prethodnu godinu. Partiju Alekse Bečića bi glasalo 10 odsto ispitanika (na prošlom istraživanju 11,1 odsto), a partiju Dritana Abazovića 3,4 odsto ispitanika (4,4 odsto na prošlogodišnjem). SDP, SNP i Socijaldemokrate bi ostale ispod cenzusa.
Na izborima održanim u junu 2023. godine PES je osvojio 25,53 odsto glasova, koalicija okupljena oko DPS-a 23,22 odsto, a ZBCG 14,74 odsto glasova.
Koaliciju Demokrata i GP URA glasalo je 12,48 odsto, BS 7,08, a koaliciju SNP-Demos 3,13 odsto građana.
U odnosu na prošlogodišnje istraživanje CEDEM-a, DPS bilježi blagi rast podrške sa 24,1 na 26 odsto.
Perić smatra da ova partija za trenutni rejting „može najviše zahvaliti 43. Vladi jer ih je ona simbolički i suštinski ‘vratila u igru’ na dva sasvim efektivna načina: glasovima njihovih poslanika je izabrana, a onda su na osnovu te koalicije uspjeli da po ‘dubini’ ponovo kadriraju“.
„Tako je početno relativizovana ta markacija esencijalnog razdvajanja u odnosu trodecinijske i vlasti nakon tog perioda. Sve ili gotovo sve stranke novih većina nakon 2020. nastavile su partijsko zapošljavanje gdje je samo pitanje koliko glasova računaju sada na jednog zaposlenog, da li je to četiri kao kod DPS-a ili je sada drugačiji omjer. Time je nova većina odustala od onog na čemu je imala značajan dio čvrste podrške – da će se upravo boriti protiv toga. Na tome se zasniva sve prisutnija apatija i pada procenat onih koji daju bilo kome podršku, a povećava značaj onih koji su čvrsto uz svoju partiju“, ističe Perić, dodajući uprkos širokom opsegu osnovane sumnje u povezanost političara ranije vlasti sa koruptivnim šemama ne postoji niti jedna prvostepena, a kamoli pravnosnažna presuda na tom polju.
Prema njegovom mišljenju, sve je to posljedica činjenice da institucije nisu reformisane na način da se efikasno bore sa tim izazovom a da apatija „najviše pogoduje onome ko ima snažan motiv da u politici brani sve što ima i sljedstveno tome njegova motivacija ne pada“.
„Rješenje je van matrice koja se želi nametnuti – a to je da biramo između DPS-a i novih vlasti koje su suštinom mali DPS-ovi, da osnažimo glas građanina – od otvorenih lista pa do davanja prostora kredibilnim alternativama i reformisanja sada već okoštalih i nerijetko bezidejnih političkih struktura i u vlastima nakon 30. avgusta“.
